Cis pospolity (Taxus baccata L.) – gatunek wiecznie zielonego iglastego drzewa lub dużego krzewu z rodziny cisowatych. Pierwotnie cis pospolity rósł w Europie, w górach Atlas w Maroku i w zachodniej Azji (Kaukaz). Największe osobniki znane są z Kaukazu i Anglii (Fortingall), gdzie osiągają do 32 m wysokości i 9 m obwodu pnia.
Najstarsze drzewo w Polsce - cis z Henrykowa Lubańskiego.
Pokrój
Niewysokie drzewo lub krzew o ciemnozielonej koronie i żywobrązowej korze pnia.
Liście
Zimozielone, spłaszczone, o długości 2 - 3 cm, lekko wygięte, niekłujące, miękkie, osadzone na krótkim, cienkim ogonku. Górna strona - ciemnozielona, błyszcząca, spodnia - znacznie jaśniejsza, matowa. Brak białych pasków oraz przewodów żywicznych. Bez zapachu. Igły na pędzie rozłożone dwustronnie grzebieniasto lub skrętolegle. Pozostają na pędzie przez 6 - 8 lat.
Kwiaty
Kwiaty żeńskie są bardzo małe, zielone, podobne do pąków liściowych, pojawiają się na dolnej stronie pędów. Kwiaty męskie kuliste, żółtozielone, liczne, łuskowate.
Nasiona
Brązowe kuliste, ostro zakończone, otoczone charakterystyczną czerwoną, kubkowatą osnówką. Dojrzewają od września do października.
Biologia
Roślina dwupienna. Kwitnie w okresie od marca do maja. Nasiona dojrzewają od sierpnia do listopada. Liczba chromosomów 2n=24.
Roślina trująca. We wszystkich częściach rośliny, oprócz osnówki, znajdują się duże ilości trujących związków, przede wszystkim taksyny. Zatrucia zazwyczaj przypadkowe. Objawy zatrucia dotyczą przede wszystkim układu krwionośnego i serca (spadek ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu serca, migotanie komór). Zatrucia mogą okazać się śmiertelne, więc poszkodowany powinien znaleźć się jak najszybciej w szpitalu.
Znaczenie dla zwierząt
Dostarcza pokarmu 24 gatunkom ptaków (m.in. kowalik, rudzik) i 8 gatunkom ssaków (m.in. sarna, wiewiórka, zając)
Gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Jest gatunkiem najwcześniej objętym ochroną w Polsce, bowiem chroniony jest od 1423 r.
Cis jest często sadzony w ogrodach i parkach. Spotyka się przy tym wiele odmian uprawnych o zróżnicowanym pokroju, wzroście i ubarwieniu (od ciemnej zieleni igieł po złoty).
Roślina lecznicza
Surowcem leczniczym jest kora, igły i gałązki cisa.
W lecznictwie ludowym znajdował on zastosowanie jako środek poronny i przeciwrobaczy. Obecnie zainteresowanie budzą wykazujące działanie przeciwnowotworowe diterpeny (głównie paklitaksel). Surowiec pochodzący głównie z pokrewnego gatunku - cisa amerykańskiego ( Taxus brevifolia ) jest wykorzystywany do produkcji leków przeciwnowotworowych. Jednak rosnące zapotrzebowanie na leki tego rodzaju spowodowało rozwój badań nad otrzymywaniem tych związków także z cisa pospolitego.
Odwar z igieł był kiedyś stosowany przy niedociśnieniu krwi. Z cisów izolowane są substancje, z których produkuje się preparaty przeciwnowotworowe (taksoidy) używane najczęściej w leczeniu raka jajników (Paclitaxel) oraz w leczeniu raka piersi, płuc, prostaty, żołądka i nowotworów głowy i szyi (Docetaksel).
xarxar