Antologia opowiadaĹ„ fantastycznonaukowych pisarzy KrajĂłw Demokracji Ludowej Ludzie i gwiazdy Wybrali opowiadania i napisali przedmowÄ™ CzesĹ‚aw Chruszczewski i Jerzy Kaczmarek Przedmowa NiektĂłrzy nazywajÄ… literaturÄ™ fantastycznonaukowÄ… literaturÄ… przyszĹ‚oĹ›ci, inni mĂłwiÄ…, ĹĽe to twĂłrczość trzech czasĂłw, bo przerzuca mosty miÄ™dzy przeszĹ‚oĹ›ciÄ…, teraĹşniejszoĹ›ciÄ… i przyszĹ‚oĹ›ciÄ…, ukazujÄ…c zwiÄ…zki miÄ™dzy tymi trzema czasami i ponadczasowÄ… rolÄ™ czĹ‚owieka zdolnego do myĹ›lenia i refleksyjnej Ĺ›wiadomoĹ›ci wĹ‚asnego istnienia. Science fiction uĹ‚atwia nawiÄ…zanie Ĺ‚Ä…cznoĹ›ci miÄ™dzy naukowcami i laikami. To oczywiste, ale przy okazji tego stwierdzenia czÄ™sto pada pytanie: kto kogo inspiruje? Pisarz uczonego czy uczony pisarza? OdpowiadajÄ…c moĹĽna stwierdzić, ĹĽe ma tutaj miejsce tak zwane sprzężenie zwrotne. Najnowsze zdobycze nauki, techniki, informacje o doĹ›wiadczeniach naukowych, poszukiwaniach i eksperymentach pobudzajÄ… wyobraĹşniÄ™ pisarza, i odwrotnie, wynikajÄ…ca z tego twĂłrczość fantastycznonaukowa wyzwala wizje, ktĂłre mogÄ… inspirować naukowcĂłw. Vera Graaf w swojej ksiÄ…ĹĽce Homo futurus (1975) pisze m. in. w pierwszym rozdziale: „JeĹĽeli ujÄ™te naukowo spoĹ‚eczeĹ„stwo i jednostkÄ™ okreĹ›limy jako tematycznÄ… bazÄ™ science fiction, to fantazja moĹĽe być sposobem, w jaki te tematy sÄ… potraktowane. KaĹĽde naukowe lub popularnonaukowe dzieĹ‚o ma naukowÄ… bazÄ™ — jeĹ›li jednak dojdzie do tego pobudzona przez fantazjÄ™ spekulacja, otrzymamy dwa niezbÄ™dne dla dzieĹ‚a z gatunku science fiction elementy […] Psycholog Lersch mĂłwi o otwierajÄ…cej Ĺ›wiat sile fantazji jako o skĹ‚adowym zjawisku w budowie dostÄ™pnego czĹ‚owiekowi realnego Ĺ›wiata”. Istnieje obiegowy, ugruntowany zresztÄ… przez specjalistĂłw poglÄ…d, ĹĽe fantastyka naukowa jest zjawiskiem literackim osadzonym w Ĺ›ciĹ›le okreĹ›lonych ramach historycznych i geograficznych, tworem angloamerykaĹ„skim mianowicie, wywodzÄ…cym swĂłj rodowĂłd z zaĹ‚oĹĽonego w 1926 r. przez Hugona Gernsbacka pisma „Amazing stories”. Jeszcze w 1962 r. pisaĹ‚ StanisĹ‚aw Lem w eseju zamieszczonym w tomie WejĹ›cie na orbitÄ™, ĹĽe w przypadku fantastyki „mamy do czynienia z fenomenem zlokalizowanym wyraĹşnie w USA, albowiem science fiction wydawana w innych krajach (zwĹ‚aszcza Zachodu), pojawiĹ‚a siÄ™ w nich na prawach dĹĽinsĂłw i coca—coli jako naĹ›ladownictwo amerykaĹ„skiego stylu ĹĽycia, a nie ostatnim argumentem na jej rzecz byĹ‚ wielki sukces ekonomiczny tego bussinesu w jego ojczyĹşnie”. MoĹĽna z poglÄ…dem takim polemizować replikujÄ…c, ĹĽe Hugo Gernsback to Luksemburczyk z pochodzenia, ktĂłry zanim wyemigrowaĹ‚ do StanĂłw Zjednoczonych i wymyĹ›liĹ‚ termin science fiction, byĹ‚ zapalonym czytelnikiem i wielbicielem twĂłrczoĹ›ci J.Verne’a i H.G.Wellsa, ĹĽe ponad dziewięćdziesiÄ…t procent produkcji wydawniczej SF, ukazujÄ…cej siÄ™ na rynku amerykaĹ„skim, daleko ustÄ™puje pod wzglÄ™dem pomysĹ‚owoĹ›ci (nie mĂłwiÄ…c juĹĽ o walorach artystycznych i zawartoĹ›ci problemowej utworĂłw) twĂłrczoĹ›ci wyĹĽej wymienionych prekursorĂłw fantastyki, ĹĽe sam Lem wreszcie, pisarz bardzo odlegĹ‚y od krÄ™gu angloamerykaĹ„skiego, jest powszechnie uwaĹĽany za najwybitniejszego współczesnego twĂłrcÄ™ SF. JednakĹĽe burzliwy rozwĂłj fantastyki naukowej, jaki nastÄ…piĹ‚ na caĹ‚ym Ĺ›wiecie w ciÄ…gu ostatnich dwudziestu lat, czyni takÄ… polemikÄ™ bezsensownÄ…, a podobne argumenty zbÄ™dnymi. ZmieniĹ‚a siÄ™ bowiem niepostrzeĹĽenie historyczna i geograficzna perspektywa widzenia zjawiska okreĹ›lanego mianem science fiction. W eksplodujÄ…cym kosmosie fantastyki naukowej fantastyka anglosaska utraciĹ‚a rangÄ™ literackiego universum i staĹ‚a siÄ™ jednÄ… z licznych konstelacji. PowstajÄ… nowe, coraz silniejsze oĹ›rodki tej twĂłrczoĹ›ci: ZwiÄ…zek Radziecki, Japonia, WĹ‚ochy, kraje skandynawskie. RozwĂłj fantastyki w tych krajach to tylko w niewielkim stopniu sprawa mody czy zapoĹĽyczeĹ„. GĹ‚Ăłwnym stymulatorem rozwoju fantastyki byĹ‚a dokonywajÄ…ca siÄ™ tam rewolucja naukowo–techniczna (w krajach socjalistycznych rĂłwnieĹĽ rewolucja spoĹ‚eczna). ZwiÄ…zane z niÄ… obawy i nadzieje stworzyĹ‚y spoĹ‚eczne zapotrzebowanie na takÄ… literaturÄ™, ktĂłra z troskÄ… spoglÄ…da w przyszĹ‚ość i rozwaĹĽa moĹĽliwe jej warianty. Jedno z licznych zadaĹ„, ktĂłre speĹ‚nia współczesna fantastyka naukowa, to oswajanie Ĺ›wiadomoĹ›ci czĹ‚owieka z nigdy dotÄ…d nie spotykanÄ… dynamikÄ… przemian zachodzÄ…cych w jego otoczeniu, przygotowanie go do przyjÄ™cia — jako czegoĹ› dawno oczekiwanego — kolejnych technicznych i naukowych cudĂłw. I tak wĹ‚aĹ›nie, dziÄ™ki fantastyce, przyjęła ludzkość pierwszego sztucznego satelitÄ™ Ziemi, pierwszy zaĹ‚ogowy lot orbitalny i lÄ…dowanie ludzi na Księżycu. MoĹĽna siÄ™ spodziewać, ĹĽe jeĹ›li pewnego dnia gazety poinformujÄ… nas o tym, ĹĽe nawiÄ…zany zostaĹ‚ kontakt z pozaziemskÄ… cywilizacjÄ…, przyjmiemy tÄ™ wiadomość rĂłwnieĹĽ bez wiÄ™kszych wstrzÄ…sĂłw psychicznych. Nadamy oczywiĹ›cie temu wydarzeniu wĹ‚aĹ›ciwÄ… rangÄ™, być moĹĽe uznamy je za najwaĹĽniejszy moment w historii ludzkoĹ›ci, ale nie porazi nas ono jako coĹ› zupeĹ‚nie nieoczekiwanego. I bÄ™dzie to w duĹĽej mierze zasĹ‚ugÄ… fantastyki naukowej. Niniejszy tom prezentuje wybrane opowiadania pisarzy z krajĂłw demokracji ludowej. Kraje te majÄ… różny dorobek i różne tradycje w swoich literaturach narodowych — jedne jak ZwiÄ…zek Radziecki, Polska czy CzechosĹ‚owacja mogÄ… nawiÄ…zywać do swojego bogatego dorobku w tej dziedzinie literatury z poczÄ…tku wieku czy z lat dwudziestych naszego stulecia, inne (np. BuĹ‚garia) budowaĹ‚y swÄ… fantastykÄ™ od podstaw dopiero po drugiej wojnie Ĺ›wiatowej. W ostatnich latach, dziÄ™ki licznym kontaktom miÄ™dzy pisarzami (Spotkanie Konsultatywne TwĂłrcĂłw SF z KrajĂłw Demokracji Ludowej — Budapeszt 1971, MiÄ™dzynarodowy Zjazd PoznaĹ„ski — 1973), dziÄ™ki wspĂłlnym przedsiÄ™wziÄ™ciom, takim jak zorganizowany w 1962 roku przez redakcje czasopism naukowo—technicznych naszego obozu miÄ™dzynarodowy konkurs na opowiadanie fantastycznonaukowe, zacieĹ›nia siÄ™ więź miÄ™dzy twĂłrcami uprawiajÄ…cymi ten gatunek i konsoliduje siÄ™ fantastyka krajĂłw socjalistycznych, stajÄ…c siÄ™ samoistnym i znaczÄ…cym na Ĺ›wiatowym rynku literackim zjawiskiem. SprĂłbujmy wiÄ™c dokonać krĂłtkiego przeglÄ…du jej osiÄ…gnięć i tendencji rozwojowych w literaturach naszych sÄ…siadĂłw. OsiÄ…gniÄ™cia te najwiÄ™ksze sÄ… bezsprzecznie w ZwiÄ…zku Radzieckim, ktĂłry wraz z USA i AngliÄ… dzierĹĽy prymat na rynku wydawniczym SF (dwie trzecie caĹ‚ej produkcji Ĺ›wiatowej). Współczesny czytelnik polski kojarzy sobie na ogół poczÄ…tki radzieckiej fantastyki z nazwiskiem Iwana Jefremowa i jego wydanÄ… w 1957 roku MgĹ‚awicÄ… Andromedy, a w sferze faktĂłw naukowych — z pierwszym w dziejach ludzkoĹ›ci lotem czĹ‚owieka w przestrzeni kosmicznej (Jurij Gagarin, 12 kwietnia 1961). Tymczasem ma ona o wiele wczeĹ›niejsze i bogatsze tradycje. Jeszcze w wieku XVIII pojawiĹ‚y siÄ™ w Rosji pierwsze prĂłby utopii (P. Lwow, W. Lewszyn). Wiele elementĂłw fantastyki naukowej odnaleźć moĹĽna w niektĂłrych partiach powieĹ›ci N. Czernyszewskiego Co robić. W latach dziewięćdziesiÄ…tych ubiegĹ‚ego stulecia ukazujÄ… siÄ™ powieĹ›ci napisane w duchu fantastyki Verne’owskiej, peĹ‚ne technicystycznego optymizmu: Opowieść o elektrycznoĹ›ci Czikoliewa SamobieĹĽna kolej podziemna Rodnycha i kosmiczne wizje Konstantego CioĹ‚kowskiego — Na księżycu (1893), Poza ZiemiÄ… (1918). Opowiadania fantastycznonaukowe pisaĹ‚ takĹĽe znany rosyjski poeta Walery Briusow — zbiĂłr OĹ› ziemska (1907). KilkanaĹ›cie opowiadaĹ„ z tej ksiÄ…ĹĽki znalazĹ‚o siÄ™ w wydanym ostatnio w Polsce wyborze opowiadaĹ„ Briusowa (Rea Silvia, Czyt. 1976, wybĂłr i przekĹ‚ad R. Sliwowski). Jednak dopiero Rewolucja PaĹşdziernikowa pociÄ…gnęła za sobÄ… prawdziwie lawinowy, jak na Ăłwczesne moĹĽliwoĹ›ci wydawnicze, rozwĂłj fantastyki naukowej, zarĂłwno w sensie twĂłrczoĹ›ci, jak i czytelniczego zainteresowania. Nowe prÄ…dy w sztuce w poĹ‚Ä…czeniu z ideÄ… rewolucji, ktĂłra byĹ‚a Ĺ›wiadomÄ… prĂłbÄ… modelowania przyszĹ‚oĹ›ci Ĺ›wiata, skĹ‚oniĹ‚y do zajÄ™cia siÄ™ fantastykÄ… najwybitniejszych autorĂłw. W. Katajew, A. PĹ‚atonow, M. BuĹ‚hakow, W. SzkĹ‚owski — oto pisarze, ktĂłrzy wĹ‚aĹ›nie od fantastyki zaczynali swÄ… drogÄ™ twĂłrczÄ…. Schematem fantastycznonaukowym posĹ‚uĹĽyĹ‚ siÄ™ w swej ĹaĹşni W. Majakowski, Aleksy ToĹ‚stoj w Aelicie zastosowaĹ‚ wzorzec popularnej „space opera”, nadajÄ…c mu polityczne i rewolucyjne zabarwienie. W latach 1923–1930 ukazaĹ‚o siÄ™ w ZwiÄ…zku Radzieckim blisko sto oryginalnych utworĂłw fantastycznonaukowych i ponad sto tĹ‚umaczeĹ„ (nie liczÄ…c przekĹ‚adĂłw J. Verne’a i H.G.Wellsa). Liczby nawet jak na dzisiejsze czasy imponujÄ…ce. Radziecka fantastyka pierwszych piÄ™ciolatek byĹ‚a rĂłwieĹ›niczkÄ… ruchu zapoczÄ…tkowanego w Stanach Zjednoczonych przez H.Gernsbacka — dorĂłwnywaĹ‚a mu pod wzglÄ™dem iloĹ›ciowym, a znacznie przewyĹĽszaĹ‚a pod wzglÄ™dem” jakoĹ›ciowym. FunkcjonowaĹ‚a co prawda rĂłwnieĹĽ na poziomie rozrywki w stylu E.R.Burroughesa (jego tzw. marsjaĹ„ski cykl wydawany byĹ‚ w tym czasie w ZwiÄ…zku Radzieckim w masowych nakĹ‚adach), ale znaczna i najbardziej wartoĹ›ciowa jej część powstawaĹ‚a na najwyĹĽszych szczeblach literatury artystycznej. Ukoronowaniem tego bujnego rozkwitu „fantastyki zrodzonej z rewolucji” byĹ‚a bogata twĂłrczość Aleksandra Bielajewa, pierwszego fantasty–profesjonaĹ‚a, nazywanego czÄ™sto „radzieckim Juliuszem Verne”. NiektĂłre jego powieĹ›ci (CzĹ‚owiek–amfibia, GĹ‚owa profesora Dowella) cieszÄ… siÄ™ do dziĹ› ogromnym powodzeniem, szczegĂłlnie wĹ›rĂłd mĹ‚odych czytelnikĂłw. W latach 1963–1964 ukazaĹ‚o siÄ™ w ZwiÄ…zku Radzieckim oĹ›miotomowe wydanie dzieĹ‚ zebranych Bielajewa. Kolejny etap ...
ALL_THE_BEST