Tajemnica Maryi w hymnach św.Efrema.pdf

(888 KB) Pobierz
Agnieszka Skórzewska
Tajemnica Maryi w hymnach św.
Efrema
Salvatoris Mater 10/3, 161-179
2008
ajemnica Dziewicy Maryi
łączy
niebo i ziemię, to, co Całkowicie Inne,
i to, co Całkowicie Wewnątrz
1
, jak pisał Bruno Forte. To sformułowa-
nie określa także sposób, w jaki tajemnicę Maryi rozumie i przedstawia
w swojej poezji
św.
Efrem. Maryja jest ikoną Boga,
świątynią
i miejscem
odpoczynku Trójcy Przenajświętszej
2
. W niej ujawnia się ten podwójny
ruch ikony – zstępowanie Boga i wstępowanie człowieka. Ona jest Tą,
która nosi Boga w sobie i której obecność,
życie
wskazuje na Boga, tak
jak ikona, tak jak symbol
3
.
Błogosławiona jesteś / O Maryjo – bo Ciebie / Płonący krzew
przedstawiał / Przez Mojżesza widziany. / Błogosławiona jesteś / Maryjo
– któraś była / Jakby ową zasłoną / Mojżesza promiennego / I przyćmiłaś
blask jego
4
.
W
Mowie ku czci Najświętszej Panny
Efrem stwierdza:
Wiele imion ma
Maryja i dobrze jest nimi do Niej wołać
5
. Po czym w innym utworze, niemal
w formie litanii, wymienia te imiona:
Nieskalana, nietknięta, cała czysta,
/ niewinna Dziewico, Rodzicielko Boża,
Maryjo! / Królowo wszystkich, / nadziej
Agnieszka Skórzewska
pozbawionych nadziei, / Pani nasza naj-
chwalebniejsza, / wspanialsza od niebian,
/ jaśniejsza od promieni słońca i błyskawic,
/ czcigodniejsza od Cherubinów, /
świętsza
od Serafinów, / jedyna nadziejo Ojców, /
chwało Proroków, / sławo Apostołów, /
chlubo Męczenników, / wesele
Świętych,
SALVATORIS MATER
10(2008) nr 3, 161-179
/ korono wszystkich Dziewic!
6
Mariologia rozwijała się w
ścisłym
powiązaniu z chrystologią, prawda o Bożym macierzyństwie Maryi i Jej
dziewictwie kształtowała się w związku z herezjami chrystologicznymi.
Historia
świadectwa
i refleksji wiary w odniesieniu do Maryi pokazuje,
że
w Jej tajemnicy odsłania się prawdziwy symbol całej tajemnicy chrześci-
T
1
B. FORTE,
Maryja, Ikona Tajemnicy. Zarys mariologii symboliczno-narracyjnej,
Warszawa 1999, 20.
2
L.M. GRIGNION DE MONTFORT,
Traktat o prawdziwym nabożeństwie do
Najświętszej Maryi Panny,
Warszawa 2000, nr 5.
3
Symbol zaś nie anuluje rzeczywistości materialnej, z której bierze swój początek (tak jak
czyni to alegoria), podobnie
ta konkretna kobieta, Maryja z Nazaretu, stała się miejscem
przyjścia Boga w ciele
świata,
nie tracąc niczego ze swojego pełnego człowieczeństwa,
swojej głębokiej kobiecości,
B. FORTE,
Maryja, Ikona Tajemnicy…,
156.
4
Hymni de Beata M. Virgine
16, LAMY 2, 585-590, tł. pol. A. Bielenin,
Hymn
XVI,
w:
Muza chrześcijańska,
t. 1:
Poezja ormiańska, syryjska i etiopska,
red. M.
STAROWIEYSKI, Kraków 1985, 267-270.
5
Sermones de diversis XVIII
3, Ass. Op. Syr. 3, 604-608, tł. pol. W Kania,
Mowa ku
.
czci Najświętszej Panny,
w:
Teksty o Matce Bożej. Kościoły przedchalcedońskie,
t. 9,
Niepokalanów 1995, 177-179.
MISCELLANEA
Tajemnica Maryi
w hymnach
św.
Efrema
161
jańskiej
7
. Prawda dotycząca Maryi prowadzi do prawdy Trójcy
Świętej,
miłości Ojca, wcielenia Syna Bożego, działania Ducha
Świętego.
Dlatego
w utworach, które Efrem poświęca Maryi, jest tak wiele odniesień do
Jezusa i tajemnicy odkupienia. Właściwie nie są to odniesienia, bo rze-
czywistości te przenikają się, są nierozdzielne. Maryja zawsze wskazuje
poza siebie.
Więź Maryi z Tajemnicą – tak w aspekcie głębokości Boga,
jak w aspekcie spraw ludzkich – może być zatem wyrażona mniej nieade-
kwatnie właśnie przez myślenie symboliczne, które lepiej urzeczywistnia
pośrednictwo transcendencji
8
. Te stwierdzenia Fortego sformułowane
w XX wieku potwierdzają aktualność myśli Doktora Kościoła z IV
wieku:
Kto kocha – podziwia Ją, / kto zbyt docieka – zawstydzi się, / iż
nie poznaje Matki, / która zrodziła jako Panna. / Za wielka jest, / by dała
się wyrazić słowem
9
.
1. Niepokalana
Dogmat o niepokalanym poczęciu Najświętszej Maryi Panny został
sformułowany dopiero w roku 1854
10
, ale był on potwierdzeniem prawdy,
która w ludzie Bożym trwała od dawna, czego wyrazem jest chociażby po-
ezja Efrema. Czystość Maryi wiąże on z Jej Bożym macierzyństwem, z Jej
skutecznym udziałem w pokonaniu grzechu. Jest to przywilej Dziewicy,
Matki Boga. Jednym z najczęściej przywoływanych tekstów na potwier-
dzenie tego przekonania jest fragment
Pieśni Nisibeńskich:
Tylko Ty i Twa Matka
jesteście o wiele piękniejsi niż wszystko.
Nie ma na Tobie, Panie,
żadnej
skazy
i
żadnej
zmazy na Twej Matce!
11
Nieskalana,
Ass. Op. Gr. 3, 575-577, tł. pol. W Kania, w:
Muza chrześcijańska…,
.
227-228.
7
TAMŻE, 153.
8
TAMŻE, 20.
9
Carmina Sõgyâta
1, CSCO 186, 191-199, tł. pol. W Kania,
Ku czci Dziewicy Maryi,
.
w:
Wszystka piękna jesteś
(Głos Tardycji, 6), Tarnów 1980, 5-8.
10
BF VI, 89.
11
Carmina Nisibena
27, CSCO 218, 60-62, tł. pol. W Kania,
Pieśń o Edessie,
w:
.
Św.
Efrem – Cyryllonas – Balaj. Wybrane pieśni i poematy syryjskie,
opr. i wstęp
W MYSZOR (Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, 11), Warszawa 1973, 59-62.
.
W tłumaczeniu artykułu Ortiz de Urbina, fragment ten brzmi:
Tylko Ty i Twoja
Matka jesteście najpiękniejsi we wszystkim. Skoro w Tobie, Panie, nie ma skazy, ani
plam na Twojej Matce.
I. ORTIZ DE URBINA,
Maryja w patrystyce syryjskiej,
„Częstochowskie Studia Teologiczne” 11(1983) 95-171.
Większość teologów widzi
6
162
Agnieszka Skórzewska
Syryjski termin
kutmatha
(zmaza, plama) oznacza piegi na ciele
i braki moralne
12
. Plamą jest dla Efrema grzech pierworodny. W innym
miejscu mówi on o diabelskim zaczynie, fermencie (hamiran), który
znajduje się już w dziecku, nawet przed jego urodzeniem
13
. Ponieważ
Maryja jest bez plamy, nie ma w Niej tego zaczynu (fermentu), który
tę plamę wywołuje, czyli grzechu pierworodnego. W 1.
Pieśni o perle
pisze wyraźnie:
Ujrzałem także w niej (perle) Maryję i Jej czyste poczęcie.
W innym miejscu czytamy:
Nieskalana, nietknięta, cała czysta
14
, nazy-
wa Ją także „Przeczystą”, „czystym
źródłem”,
„świątynią czystą”
15
. Bez-
grzeszność Maryi i Jej wolność od grzechu pierworodnego ukazywana
jest szczególnie w paraleli Ewa – Maryja
16
:
Ewa
ściągnęła
na siebie winę –
Maryja była od niej wolna,
by jako sługa
rozwiązała winy matki
i zniweczyła zapis dłużny,
podnoszący głos przeciw wszystkim pokoleniom
17
.
Z tego fragmentu widać też,
że
niepokalane poczęcie Maryi jest
przywilejem danym Jej ze względu na Boże macierzyństwo. W tym
porównaniu Ewa – Maryja wskazuje się na podobieństwo sytuacji obu
kobiet: początkowa bezgrzeszność obu kobiet (którą Ewa straciła), dzie-
wictwo obu, bycie
żoną.
Efrem nazywa zarówno Ewę, jak i Maryję,
w nich
[tych słowach]
świadectwo
wiary,
że
Maryja od swego zaistnienia wolna była
od skazy grzechu pierworodnego i dlatego należy się Jej tytuł «Niepokalanie Poczęta».
W tym też sensie wypowiedział się papież Pius XII w encyklice ‘Fulgens corona’.
W
.
KANIA,
Echo lutni syryjskich Ojców –
święty
Efrem,
„Ateneum Kapłańskie” t. 93
(1979) z. 3, 405.
12
Zob. I. ORTIZ DE URBINA,
Maryja w patrystyce syryjskiej…,
138.
13
Szatan mówi:
Choć wielką mieli siłę, było w nich moje tchnienie, bo obraz ludzi
ma coś z naszego zaczynu. Ten przyoblekł się wprawdzie w ciało Adama, ale to nas
niepokoi,
że
nasz zaczyn jest bezsilny wobec niego. Carmina Nisibena
35, CSCO
240, 1-8, tł. pol. W Kania,
Pieśń o zmowie złych duchów przeciw Jezusowi,
w:
Św.
.
Efrem – Cyryllonas – Balaj…,
67-75 (w tł. I. Ortiza de Urbina:
Widziałem kapłanów
i sprawiedliwych, i mimo
że
robili wielkie cuda, był w nich mój dech. Bo natura
ludzka ma w sobie nasz ferment. Ten przyjął na siebie ciało Adama i oszukał nas, bo
nasz ferment nie ma w nim udziału).
14
Nieskalana.
15
Carmina Sõgyâta
1.
16
Paralela ta powstała jako dopełnienie Pawłowej paraleli Adam – Chrystus. Pojawiała
się ona u
św.
Justyna,
św.
Ireneusza, a potem m.in. u Grzegorza z Nyssy, Grzegorza
z Nazjanzu i wielu innych.
17
Carmina Sõgyâta
1.
Tajemnica Maryi w hymnach
św.
Efrema
163
na przykład „winoroślą”
18
. Ich stan pierwotny jest podobny. W Maryi,
jak na to wskazuje Balthasar,
na nowo zaistniał rajski prastan, który
umożliwił Jej nie tylko pośród ciemności wierzyć,
żyć,
cierpieć, ale bez
grzechu mieć w nim swój udział
19
. Natomiast wskazywanie różnicy mię-
dzy Ewą a Maryją prowadzi do ukazywania coraz większej
świętości
tej
drugiej
20
.
W tym kontekście zastanawiające są teksty, w których Efrem pisze
o oczyszczeniu Maryi i o Jej chrzcie. W
Komentarzu do Diatessaronu,
w tekście komentującym dziewicze poczęcie, czytamy o Duchu
Świę-
tym:
Był to węgiel przychodzący, aby spalił chwasty i ciernie. Zamieszkał
w
łonie
i oczyścił je i uświęcił przeklęte miejsca dolegliwości
21
.
Ten ogień
uświęcający i oczyszczający ma jak widać określony cel, a mianowicie
w przyszłości uczynić możliwym dziewicze poczęcie i poród pozbawio-
ny skutków przekleństwa rzuconego na Ewę (Rdz 3, 16). To jednak
nie zakłada w Maryi jakiejś plamy moralnej. Jest to raczej uświęcenie
profilaktyczne
22
. W
Hymnach na Boże Narodzenie
Efrem pisze z kolei
o chrzcie Maryi
23
.
Nazwę Cię „Synem”, „Bratem”, „Oblubieńcem”, „Panem”,
Wychowawco swej Matki
w drugim narodzeniu z wody!
Agnieszka Skórzewska
18
164
Przyszedł do Ewy, matki wszystkich
żyjących.
Jest ona winnicą, której ogrodzenie
śmierć
wyłamała własnymi rękami Ewy, aby ta skosztowała swojego owocu.
[…]
Ale zamiast Ewy, dawnej winorośli, zakwitła nowa latorośl winna, Maryja, w której
zamieszkało nowe
życie.
Sermo de Domino nostro,
LAMY 1, 152-158, 166-168, tł.
pol.
Liturgia Godzin,
t. 2, 579-580.
19
K. TERNKA,
Maryja jako ikona teodramatu Trójcy
Świętej
wg von Balthasara,
w:
Trójca
Święta
a Maryja,
red. T. SIUDY, K. PEK, Częstochowa 2000, 145.
Dla
Andrzeja z Krety
życie
Matki Chrystusa było wolne od jakiejkolwiek skazy czy plamy.
Jej narodziny porównuje do stworzenia pierwszej kobiety przed grzechem, a Ją samą
do czystej ziemi, z której Bóg uformował Adama.
M. GILSKI,
Patrystyczne prodromy
doktryny o Niepokalanym Poczęciu Maryi,
w:
Niepokalana w wierze i teologii
Kościoła,
red. Sz. DRZYŻDŻYK, Kraków 2005, 58.
20
Na temat paraleli Ewa – Maryja piszę szerzej w paragrafie trzecim niniejszego
artykułu.
21
Commentarius in Diatessaron,
SCh 121, 22-25.
22
I. ORTIZ DE URBINA,
Maryja w patrystyce syryjskiej…,
132. Ks. Józef Warzeszak
w jednym ze swoich artykułów zauważa,
że
teolodzy wschodni uczyli o oczyszczeniu
Maryi (katharsis), jednak nie w kontekście grzechu pierworodnego, ale jako
pomnożenie
świętości
Maryi, zob. TENŻE,
Maryja a Duch
Święty
w ujęciu teologów
średniowiecznych
(VIII-XV w.),
w:
Duch
Święty
a Maryja,
red. S.C. NAPIÓRKOWSKI,
T. SIUDY, K. KOWALIK, Częstochowa 1999, 68.
23
Pytanie o chrzest Maryi pojawia się rzadko w Tradycji, częściej, choć niezbyt często,
pytano o chrzest Apostołów.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin