Netnografia.pdf

(151 KB) Pobierz

Pr aks e o l og ia

n r 1 5 4 /2 0 1 3

Netnografia, czyli etnografia

wirtualna – nowa forma badań

etnograficznych

Dari u s z Jemi el ni a k

A ka dem i a Leo na Koź m i

ńsk

i e go

da rek j@a lk .edu.pl

Summary

Netnography, or virtual

ethnography, as a new form of

ethnographic research

This article examines the method of virtual

ethnography – or “netnography” – as used

by scholars of organization and manage-

ment studies. It describes the main prob-

lems organizational anthropologists may

face when conducting research online. The

issues discussed include cultural heteroge-

neity of virtual communities, the non-fun-

damental differences of virtual ethnography

and ethnography, specifics of interactions,

nativity, problems of observation, trouble

with anthropological reflexivity, as well as

the topics of trust and identity enactment.

K e y w o rd s :

n e t n o g ra p hy,

v i r t u a l e t h n o g ra p hy, a n t h ro -

pology of virtual communi-

ties, qualitative methods

Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie nowej metody badań, tzw.

netnografii lub etnografii wirtualnej, która od kilku lat staje się co-

raz bardziej popularna wśród zachodnich badaczy i badaczek orga-

nizacji i zarządzania, ale stanowi nadal pewną nowość w Polsce

i w naszej dyscyplinie nie doczekała się jednolitego omówienia.

Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na

podstawie decyzji numer 4116/B/H03/2011/40.

Dariusz Jemielniak,

Netnografia, czyli etnografia wirtualna – nowa forma badań...

Etnografia wirtualna rozwijała się początkowo przede wszystkim

w ramach antropologii.

Wkrótce została zaadaptowana także w innych naukach społecz-

nych. Jako młode i dopiero kształtujące się podejście badawcze nie

doczekała się jeszcze jednolitego nazewnictwa. W literaturze przed-

miotu można zatem spotkać się z określaniem jej „wirtualną etno-

grafią” (Hine 2008; Hancock i in., 2010), „etnografią sieciową” (con-

nective ethnography)

[Dirksen i in., 2010], „etnografią cyfrową”

(Murthy 2008), „etnografią internetową” (Sade-Beck 2008) a także,

poprzez zręczną grę słów, „netnografią” (Kozinets 2002; Kozinets

2010/2012).

Jak łatwo wywnioskować z nazwy, metoda ta dotyczy badań

wirtualnych, w Internecie, i opiera się na bezpośrednim zastosowa-

niu zespołu technik i metod stosowanych w repertuarze antropolo-

gicznym. Początkowo miała charakter pomocniczy i polegała na

uzupełnianiu danych służących triangulacji, np. poprzez wzboga-

cenie informacji z wywiadów o kontekst ze stron internetowych dla

danej zbiorowości (Tucker 2007). Współcześnie etnografie wirtual-

ne dotyczą przede wszystkim samodzielnych badań społeczności

internetowych, choć naturalnie nadal mogą mieć zastosowanie

także wtedy, gdy po prostu internet jest jednym z wielu narzędzi

badawczych, a także gdy analizuje się zjawiska zachodzące zarówno

online, jak i offline. Podstawowym praktycznym powodem, dla któ-

rych powstają etnografie oparte wyłącznie na badaniach interneto-

wych, jest to, że społeczności internetowe są nowym i słabo zbada-

nym fenomenem społecznym, o własnej specyfice, częściowo

odmiennych rytuałach i dynamice interakcji. Dlatego badanie za-

chowań wyłącznie wirtualnych (bez prób łączenia ich z zachowa-

niami tych samych osób z dala od komputera, a nawet bez badania

zachowań tych samych osób w różnych społecznościach wirtual-

nych) ma o tyle praktyczny sens, że zachowania wirtualne nieko-

niecznie zawsze mają silny związek z trwałymi zachowaniami i po-

stawami offline. Oznacza to, że etnografie wirtualne prowadzą nie

tylko do zbadania już dotychczas analizowanych kultur nowymi

Pr a k s e ol og i a n r 1 54/2 013

narzędziami, ale także to, że otwierają dla antropologów i badaczy

organizacji nowe pole badawcze i możliwości analizy zachowań,

które wcześniej nie występowały lub nie dawały się badać bez za-

stosowania etnografii wirtualnej. Dzięki temu podejściu można ba-

dać zachowania i przekonania członków internetowych społeczno-

ści (którzy są wszak uczestnikami głównego nurtu kultury

i „zwykłych” społeczności), a zatem etnografia wirtualna pośrednio

poszerza wiedzę także o pewnych aspektach życia ludzkiego, które

niekoniecznie ujawniają się w niewirtualnym świecie, choć manife-

stują się w interakcjach internetowych.

Ponadto, jak zauważa Zygmunt Bauman (2007), istotna część ży-

cia społecznego i interakcji międzyludzkich przeniosły się do inter-

netu. Zatem nawet dla podtrzymania dotychczasowego poziomu

zaangażowania i zainteresowania badaczy stosujących etnografię,

zastosowanie narzędzi netnograficznych staje się w coraz większym

stopniu niezbędnym uzupełnieniem badań tradycyjnych. Internet

jest zatem nie tylko po prostu kolejnym medium komunikacji (jak

telefon stacjonarny, faks czy telefon komórkowy) ani kolejnym me-

dium dystrybucji dóbr kultury (jak radio, telewizja czy kino), ale sta-

je się jedną z podstawowych platform społecznej interakcji i coraz

trudniej jest badać w ogóle zachowania ludzkie z całkowitym pomi-

nięciem tych z nich, które następują za pośrednictwem internetu.

Badania etnograficzne pozwalają na szczególny wgląd w ukryty

wymiar wiedzy o danej kulturze (Krzyworzeka i Krzyworzeka 2011;

Krzyworzeka i Krzyworzeka 2012) i pozyskiwane są zazwyczaj w spo-

sób performatywny (Latour 1986; Jemielniak 2002). Nie inaczej się

rzecz ma z etnografią wirtualną. Dzięki pogłębionej analizie danej

społeczności, można zrozumieć jej logikę w sposób bogatszy niż przy

zastosowaniu innego rodzaju badań. Jednakże z uwagi na bardzo

szczególną specyfikę zarówno technologii komunikacji, jak i na ro-

dzaje możliwych zachowań i interakcji a także rozproszenie uczestni-

ków, wiele z reguł etnografii, a w szczególności etnografii organizacji

(Schwartzman 1993; Hammersley i Atkinson 1995/2000; Kostera

2003), czy etnografii zawodu i miejsca pracy (Peltonen 2007; Jemiel-

Dariusz Jemielniak,

Netnografia, czyli etnografia wirtualna – nowa forma badań...

niak 2008a; Krzyworzeka 2011) musi zostać odpowiednio dostoso-

wanych. Podobnie rzecz się ma z dostosowaniem konkretnych narzę-

dzi i technik badawczych (por. np.: Ciesielska 2006; Bourne

i Jankowicz 2012; Ciesielska i in. 2012; Łuczewski i Łuczewska 2012).

Dlatego w niniejszym artykule przedstawione będą podstawowe

różnice i kwestie, które osoby posiadające już doświadczenie w an-

tropologii organizacji powinny brać pod uwagę przy projektowaniu

badań realizowanych w internecie. Przedstawione zostaną podsta-

wowe różnice i analogie do tradycyjnych metod badań terenowych,

omawianych wielokrotnie w literaturze przedmiotu, a w szczegól-

ności problematyka tekstualności dyskursu internetowego, radyka-

lizacja ideologiczna, podobieństwa i różnice w samych interakcjach,

problematyka „tubylczości” i asymilacji badacza, specyfika badań

obserwacyjnych, odmienności w antropologicznej refleksyjności,

a także kwestie tożsamości jednostkowej i powiązanego problemu

zaufania. Wszystkie te problemy mają charakter fundamentalny

i istotny w tradycyjnych badaniach antropologicznych i długą histo-

rię dyskusji na ich temat, a jednocześnie są słabo opisane w kontek-

ście badań wirtualnych, choć silnie determinują ich charakter.

Podstawowe uwarunkowania

Podstawową kwestią, z której trzeba sobie zdawać sprawę w trakcie

przeprowadzania wirtualnych badań terenowych, jest niska homo-

geniczność i wysoka wielokulturowość wielu ze społeczności. Cho-

ciaż fenomen ten jest charakterystyczny także dla współczesnych

badań kultury organizacji (Koźmiński i in., 2009; Krzyworzeka

2012a; Nogalski i Szpitter 2012), w szczególności z perspektywy et-

nograficznej i interpretatywnej (Sułkowski 2006; Krzyworzeka

2012b), w społecznościach wirtualnych wydaje się znacznie bardziej

nasilony: głównie dlatego, że osią organizującą społeczności wirtu-

alne może być po prostu znacznie mniej istotny element wspólny

niż w przypadku społeczności niewirtualnych, a enkulturacja i ujed-

nolicanie norm są znacznie mniejsze.

10 0

Pr a k s e ol o gi a n r 154/ 2013

Osią jednoczącą społeczności wirtualne częściej niż w przypadku

społeczności tradycyjnych wydaje się być także radykalna ideologia,

której polaryzacja i budowanie są możliwe dzięki wykorzystaniu

„bogactwa sieci” (Benkler 2006), polegającego m.in. na zminimali-

zowaniu wkładu, który jest potrzebny, aby brać udział we współpra-

cy i działaniach zbiorowych. Chociaż przekonanie, że sieci społecz-

nościowe prowadzą do zwiększonej wolności obywatelskiej

i aktywizacji ruchów demokratycznych, wydaje się być bardzo naiw-

ne (jak zauważają np.: Bauman 2012; Morozov 2012), nie ulega jed-

nak wątpliwości, że wirtualne społeczności umożliwiają nowe spo-

soby organizacji zbiorowych działań, także w powiązaniu ze światem

rzeczywistym, ale z odmiennymi trajektoriami uzgodnień, podej-

mowania decyzji itp. Sama ideologia internetu jako medium i no-

śnika informacji i kultury jest bardzo silnym spoiwem wielu ruchów

społecznych i ma ogromny wpływ na zmiany kulturowe i prawne

(Lessig 2001; Zittrain 2008). Co ciekawe, ruch wolnej kultury i wol-

nej informacji rozwijał się od początku także z czynnym udziałem

antropologów (Kelty 2004; Coleman 2010).

W związku z tymi różnicami także samo przeprowadzanie badań

z wykorzystaniem etnografii wirtualnej ma swoją specyfikę i wyma-

ga uważnego dostosowania warsztatowego, nawet w przypadku na-

ukowców z powodzeniem wykorzystujących metody etnograficzne

w swoich wcześniejszych projektach. Jednocześnie pod wieloma

względami można dokonywać bezpośredniego zastosowania trady-

cyjnych metod badawczych. W niniejszym tekście postaram się pod-

sumować najważniejsze z różnic i podobieństw na podstawie litera-

tury, a także przede wszystkim doświadczenia z sześcioletniego

partycypacyjnego projektu etnograficznego realizowanego w spo-

łeczności Wikipedii (polskiej, angielskiej, a także tzw. meta), pod-

czas którego wykonałem kilkanaście tysięcy edycji, zyskałem przy-

jaciół i wrogów w tej społeczności, a także przeszedłem przez

szczeble różnych funkcji społecznościowych pochodzących ze spo-

łecznego wyboru (w chwili pisania tego tekstu jestem m.in. admini-

stratorem i „biurokratą” polskiej Wikipedii, a także stewardem

101

Plik z chomika:

Jan.max

Inne pliki z tego folderu:

Psychologia Ekonomiczna 6.pdf (4327 KB)
Psychologia ekonomiczna Tadeusz Tyszka(1).pdf (66489 KB)
Leadership Principles (pl_PL).pdf (228 KB)
2_PARADOKSY RACJONALNOŚCI (1).pptx (1217 KB)
Definicie psychologiczne - notatki.docx (76 KB)

Netnografia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: