ABadania brytyjskich filozofów drugiej połowy XX wieku, zwłaszcza Johna Austina (wprowadził on pojęcie „akt mowy”, opisał performatywy i konstatacje) przyczyniły się do zupełnie nowego spojrzenia na zjawiska językowe. Dały początek nowemu kierunkowi badawczemu, który określa się mianem językoznawstwa pragmatycznego, ujmującego język jako część działania społecznego człowieka.
W zakres zainteresowania pragmatyki weszły aspekty komunikacyjno-psychologiczne mówienia: cele i intencje nadawców, skutki odpowiedzi powstające w odbiorcach, procesy rozumienia i odczytywania informacji przez odbiorców, wpływ warunków zewnętrznych i kulturowych na rozumienie wypowiedzi.
Genry mowy — akt mowy (to działanie), gatunek mowy (względnie stała, ustabilizowana forma wypowiedzi). Pojęcia te bywają stosowane wymiennie.
To podstawowa jednostka interakcji werbalnej, w ramach filozofii języka jest przedstawiana jako złożona czynność, której celem jest spowodowanie zmian w zachowaniu odbiorcy.
Przykładowe akty mowy:
pytanie, rozkaz, prośba, obietnica, ostrzeżenie, groźba, przywitanie, pożegnanie, gratulacje, kondolencje, podziękowanie, przeprosiny, manifest, podanie, kazanie, przemówienie, rozmowa, dyskusja, kłótnia, biografia, kronika, traktat, pamiętnik, wątpliwość, przysięga, pewność, przypuszczenie, wykluczenie, propozycja, pozwolenie, rada, ogłoszenie, zawiadomienie, awans, mianowanie, odwołanie, życzenie, powinszowanie, obietnica, zobowiązanie.
Aspekty:
Ø Lokucyjny – dotyczy graficznego lub dźwiękowego ukształtowania wypowiedzi „to, że mówię”.
Ø Illokucyjny – określa treść naddaną, zamierzoną przez mówiącego intencję, wiąże się z tym, co chcemy osiągnąć przez dane wypowiedzenie „po co mówię”. Wartość illokucji jest mierzona w kategoriach skuteczności.
Ø Perlokucyjny – jest związany z ubocznymi, wtórnymi celami i rezultatami aktu komunikacyjnego „jaki efekt osiągam mówiąc”.
Funkcja przedstawieniowa – lokucja
Funkcja ekspresywna – illokucja
Funkcja impresywna – perlokucja
Werbalizacja obejmuje trzy niezależne od siebie procesy: przekaz treści ideacyjnej – czyli co mówimy, realizację zamiaru pragmatycznego – czyli po co mówimy oraz wybór środków organizujących dany gatunek tekstu – czyli jak mówimy. Te trzy procesy przebiegają na trzech funkcjonalnie różnych poziomach gramatyki: ideacyjnym, interakcyjnym i tekstowym.
1. Bezpośrednie akty mowy: poziom illokucyjny wynika wprost z poziomu lokucyjnego.
Poproszę o dokładkę tortu
2. Pośrednie akty mowy: poziom illokucyjny nie wynika wprost z poziomu lokucyjnego.
Ależ pyszny ten tort! (czekasz na propozycję dokładki)
Performatywy
Czasownik performatywny - 1 os l poj cz teraź tryb oznajmujący
Konstatacje
Można zweryfikować za pomocą prawda/fałsz
Proszę nazwać moc illokucyjną wypowiedzi
1. Szwaczki poszukuję. ogłoszenie
2. Możesz skorzystać z mojego samochodu. pozwolenie
3. Uważaj, kałuża! ostrzeżenie
4. Gdybym była tobą, nie wyprowadziłabym się do Francji. rada
5. Masz ochotę na dobrą sztukę? propozycja
6. Wyłącz to natychmiast. polecenie
7. Jeżeli tylko będę w stanie, kupię to dla ciebie. obietnica
8. Przepraszam, czy ma pan zegarek? prośba
9. Bardzo mi przykro, że tak postąpiłem. przeprosiny
10. Czas spędzony z tobą, to najpiękniejsze chwile w moim życiu. wyznanie
11. Zapewniam cię, że od jutra już nie palę. obietnica
12. Wynoś się stąd. Polecenie, żądanie
13. Palenie wzbronione. zakaz
14. Wynieście panowie te meble. polecenie
15. Śliczne kocięta oddam w dobre ręce. Ogłoszenie, oferta
16. Pani oczy są jak lazur nieba. komplement
17. Możesz wziąć mój telefon. zezwolenie
18. Bileciki do kontroli.
19. Czy możesz mi podać musztardę? prośba
20. Mama jest na zakupach.
Proszę podać 3 możliwe skutki perlokucyjne wywołane przez wypowiedzi
Sama nie wiesz, co chcesz.
· Bujaj się
· Nie bądź taki mądry
·
Nawet oni przyjechali do Kaśki.
· No to Kaśka musiała być zdziwiona
Zjesz ze mną obiad?
· Tak
· A co będzie?
· Jestem na diecie
To były wspaniałe czasy.
· Ale odeszły bezpowrotnie
Bardzo ci dziękuję za pomoc.
· Nie ma za co
Zróżnicowanie kulturowe aktów mowy:
Najbardziej charakterystyczną cechą żydowskiego sposobu mówienia, utrwaloną przede wszystkim w języku yiddish, jest przeogromne bogactwo, różnorodność i nieustanna obecność w mowie rozmaitych błogosławieństw i przekleństw, dobrych i złych życzeń.
a) Przekleństwa i błogosławieństwa:
Mój teść – oby dosięgła go ręka prawa – wpadł na pomysł, żeby się znowu ożenić.
Moja żona – czy ona musi żyć? – oddała mu to za darmo.
Więc rabin – oby był zdrów – usłyszał o całej tej historii.
b) Błogosławieństwa zamiast podziękowań:
O rabii! Obyś długo żył! Uratowałeś moją córkę!
c) Ostrożność w wspominaniu rzeczy złych:
Kiedy byłaś w sanatorium – oby Bóg dał ci zdrowie teraz – kosztowało to setki i setki rubli.
Tak gotowała to była moja teściowa – obyśmy my żyli długie lata.
I wszyscy ludzie na tym statku – oby to było nie do pomyślenia w stosunku do wszystkich Żydów – potonęli.
d) Opis w postaci życzeń:
Jak ma się dziadek? Oby jego wrogowie mieli się nie lepiej.
Oby on miał taki rok, jak naprawił mi samochód.
e) Komplementy, pochwały, gratulacje:
To prawda, że jesteś nie najbrzydsza – oby nic złego ci się nie przydarzyło!
To jest Hasada? Oby nic złego jej się nie przydarzyło – prześliczna.
Dopasuj formułę definiującą do aktu (genru) mowy
1
Pytanie
A
chcę żebyś zrobił X
mówię to bo chcę żebyś to zrobił
wiem że to zrobisz bo wiesz że musisz robić to co ja chcesz żebyś zrobił
rozkaz
2
Prośba
B
wiem że zrobiłeś dla mnie coś dobrego
mówię: czuję dla ciebie coś dobrego z tego powodu
mówię to bo chcę żeby ci było przyjemnie
podziękowanie
3
Rozkaz
C
chcę pisać o różnych rzeczach które pamiętam z mojego życia
piszę to bo chcę powiedzieć to co pamiętam o tych rzeczach
sądzę że ludzie chcieliby wiedzieć o tych rzeczach i chcieliby móc je sobie wyobrazić tak jak ja je pamiętam
pamiętnik
4
Groźba
D
chcę żebyś zrobił dla mnie coś dobrego (X)
nie wiem czy to zrobisz bo wiem że nie musisz robić tego co ja chcę żebyś robił
prośba
5
Ostrzeżenie
E
chcę pisać o tych rzeczach które stały się w moim życiu
piszę to bo chcę żeby ludzie wiedzieli o moim życiu i mogli je sobie wyobrazić
sądzę że ludzie chcieliby wiedzieć o moim życiu i móc je sobie wyobrazić
autobiografia
6
Pozwolenie
F
mówię: chcę żeby stało się coś dobrego dla X
wyobrażam sobie, że jeżeli powiemy to pijąc ten alkohol to się to stanie
mówię to bo chcę powiedzieć że czujemy dobre uczucia dla X
toast
7
Podziękowanie
G
mówię: chcę żebyś sobie wyobraził że zdarzyło się X
sądzę że rozumiesz że nie mówię że się to zdarzyło
mówię to bo chcę żebyś się śmiał
sądzę że rozumiesz że ludzie mówią to jedni drugim żeby się śmiać
kawał
8
Gratulacje
H
mówię: chcę żebyś sobie wyobraził że mówię X
sądzę że rozumiesz że może tego wcale nie myślę
mówię to bo chcę żebyś sobie wyobraził że podobasz mi się jako osoba płci przeciwnej
flirt
9
Komplement
I
chcę żebyś sobie wyobraził że ja nie wiem tego co ty wiesz i że ty chcesz mi to powiedzieć
mówię to bo chcę żebyś mi powiedział
...
Jan.max