Laura Koba - Prawa człowieka w polskiej transformacji systemowej.pdf

(1521 KB) Pobierz
Monografie i Studia Instytutu Spraw Publicznych
Uniwersytetu Jagiellońskiego
Prawa człowieka w polskiej
transformacji systemowej
Laura Koba
Monografie i Studia Instytutu Spraw Publicznych
Uniwersytetu Jagiellońskiego
Laura Koba
Prawa człowieka
w polskiej transformacji
systemowej
Kraków 2020
SPIS TREŚCI
Spis treści
Wstęp
Rozdział I. Problemy ze zdefiniowaniem zmian zachodzących po 1989 r.
Rozdział II. Transformacja systemowa
Wprowadzenie
1. Transformacja polityczna: od Układu Warszawskiego do NATO, od Rady
Wzajemnej Pomocy Gospodarczej do Unii Europejskiej
2. Transformacja ustrojowa: w kierunku demokratycznego państwa
prawnego
2.1. Zmiany ustrojowe po 1989 r.
2.2. Demokratyczne państwo prawne
2.3. Różne oblicza polskiej demokracji
2.4. Rok 2015 – załamanie się demokracji liberalnej
2.5. Wpływ Kościoła katolickiego na oblicze ustrojowe Polski
2.6. Dekomunizacja i lustracja
3. Transformacja prawna: od prawa władzy do władzy prawa
3.1. Prawo do rzetelnego procesu sądowego
3.2. Postępowanie administracyjne
3.3. Alternatywne sposoby rozstrzygania sporów: negocjacje, mediacje i in.
4. Transformacja ekonomiczna: wolny rynek zamiast gospodarki sterowanej
5. Transformacja społeczna: od kolektywu do jednostki
6. Transformacja mentalna
7. Transformacja technologiczno-informacyjna: od społeczeństwa indu-
strialnego do globalnego społeczeństwa informacyjnego
Podsumowanie
Rozdział III. Prawa człowieka w Polsce po 1989 r.
Wprowadzenie
1. Prawa człowieka przed 1989 rokiem
1.1. Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
1.2. Ruch solidarnościowy
7
9
15
27
27
31
39
41
43
45
48
55
59
63
66
68
73
75
82
87
94
99
101
101
107
110
117
2. Prawa człowieka w trakcie obrad Okrągłego Stołu
3. Rola Trybunału Konstytucyjnego we wprowadzaniu praw człowieka do
polskiej teorii i praktyki
4. Prawa człowieka w Konstytucji RP z 1997 r.
5. Prawa człowieka w Polsce po wejściu do Unii Europejskiej
6. Prawa człowieka a biznes
Podsumowanie
Rozdział IV. Aktywność obywateli na rzecz praw człowieka w Polsce
Wprowadzenie
1. Zasada rządów ograniczonych
2. Konstytucyjne gwarancje aktywności obywateli
2.1. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza
2.2. Prawo do petycji
2.3. Kontrola działań władzy – prawo do informacji
2.4. Skarga konstytucyjna
3. Aktywność obywatelska
3.1. Świadomość działania
3.2. Społeczeństwo obywatelskie
3.3. Organizacje pozarządowe
4. Obywatelskie działania w interesie publicznym
4.1. Krytyka władzy – swoboda wypowiedzi (wolność słowa)
4.2. Edukacja w zakresie praw człowieka
4.3. Monitoring społeczny
4.4. Litygacja strategiczna
4.5. Obywatelskie nieposłuszeństwo
4.6. Prawo do oporu
Podsumowanie
Zakończenie
Bibliografia
119
123
124
127
129
133
135
135
136
139
141
143
144
146
147
148
150
153
155
156
161
165
167
168
170
171
173
179
WSTĘP
Prawa człowieka jako cel sam w sobie, gwarantujący jednostce korzystanie z praw,
umożliwiających nieskrępowany rozwój i  dążenie do szczęścia, oraz będący jego
tarczą przed działaniami wszelkiej władzy; jest również narzędziem gwarantującym
zachowanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Uznanie praw każdego człowie-
ka umożliwia porozumienie, współpracę i wspieranie we wspólnym rozwiązywaniu
problemów. W „globalnej wiosce” jest ich aż nadto (np. handel ludźmi, terroryzm,
rasizm, pandemia itd.). Aby prawa człowieka zaistniały w danym społeczeństwie,
muszą być spełnione określone warunki: indywidualna i wspólnotowa świadomość
tych praw umocowana we własnej historii i tradycji, wywodząca się z myśli religijnej
lub filozoficznej danej wspólnoty oraz dążenia społeczeństwa do stworzenia takiego
państwa, które będzie gwarantowało prawa człowieka. I o ile jednostce łatwo jest
znaleźć takie wspólne podstawy, o  tyle w  imię swoich partykularnych interesów
przywódcy polityczni, religijni, filozoficzni je podważą. Chociaż powszechne jest
dążenie do czynienia dobra, sprawiedliwości, prawdy; wartością jest miłość, przy-
jaźń, rodzina, pomoc potrzebującym to adwersarze je podważą powołując się na war-
tości azjatyckie, arabskie, afrykańskie, chrześcijańskie czy inne. Nie ma powszechnej
zgody na zabijanie, stosowanie tortur, niewolnictwo fizyczne i psychiczne. Jednak
w imię nadrzędnych interesów narodowych, religijnych daje się na to przyzwolenie.
Podstawą praw człowieka jest imperatyw kategoryczny Immanuela Kanta „nie
czyń drugiemu, co nie chciałbyś aby tobie czyniono”, wywodzący się z  myśli za-
czerpniętej z wielu religii i filozofii
1
. Wyższość praw człowieka nad prawem stano-
wionym wywodzi się z praw natury (naturalnych) czy praw boskich. Już Sofokles
Są to słowa Jezusa Chrystusa wypowiedziane w  Kazaniu na górze, Ewangelia według
św. Łukasza (6, 37–38). „Nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni; nie potępiajcie, a nie będziecie
potępieni; odpuszczajcie, a będzie wam odpuszczone. Dawajcie, a będzie wam dane; miarę
dobrą, natłoczoną, utrzęsioną i opływającą wsypią w zanadrza wasze. Odmierzą wam bowiem
taką miarą, jaką wy mierzycie”. Podobna myśl wyrażona jest w „zasadzie wzajemności” Kon-
fucjusza – czego nie narzucasz sobie, nie narzucaj innym, w:
Dialogi konfucjańskie,
tłum. i opr.
K. Czyżewska-Madajewicz, M. Jerzy Künstler, Z. Tłumski, Ossolineum, Wrocław 1976.
1

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin