Klauzula_procesowego_porzadku_publicznego_w_arbitrazu_handlowym_w_prawie_polskim_na_tle_innych_systemow_prawnych_e_14ak.pdf

(590 KB) Pobierz

Rozdział I. Zagadnienia pojęciowe

§ 1. Potrzeba wyodrębnienia klauzuli

procesowego porządku publicznego

Problematyka wyodrębnienia klauzuli procesowego porządku publicznego

jest związana z zagadnieniem relacji prawa procesowego cywilnego do prawa

cywilnego materialnego.

Należy zadać sobie pytanie czy zawarta w KPC

, a w szczególności w postę-

powaniu polubownym, klauzula porządku publicznego to tylko klauzula ma-

terialnego porządku publicznego. Według mojej pierwszej hipotezy klauzula

porządku publicznego zawarta w arbitrażu handlowym zawiera w sobie za-

równo klauzulę materialnego porządku publicznego, jak i klauzulę proceso-

wego porządku publicznego. Jest to zbiór zupełny.

Obecnie powszechnie przyjęto podział prawa przedmiotowego na prawo

publiczne oraz prawo prywatne

. Można wyróżnić dwa reprezentowane

w doktrynie kierunki w przedmiocie stosunku norm prawa materialnego cy-

wilnego do norm prawa procesowego cywilnego, tj. kierunek dualistyczny oraz

kierunek jedności porządku prawnego. Cechą pierwszego jest możliwie ści-

słe rozgraniczenie prawa materialnego (określanego jako prawo prywatne) od

prawa procesowego cywilnego, natomiast pojęciem łączącym obydwie dzie-

dziny jest tzw. prawo skargi. Z kolei zwolennicy przeciwstawnego kierunku

zakładają jedność porządku prawnego oraz porządku ochrony prawnej

Początki modelu postępowania, funkcjonującego aktualnie w większości

systemów prawa cywilnego procesowego, mają źródło w starożytności. Po-

wstał on w związku z pojawianiem się struktur państwowych oraz stopnio-

wym przejmowaniem przez państwo władzy nad dochodzeniem oraz realizo-

waniem przez strony ich prywatnych praw. Państwo przejęło na siebie zadanie

Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1360

ze zm.).

R. Flejszar,

Zasada dyspozycyjności w procesie cywilnym, Warszawa 2016, s. 200.

J. Jodłowski, W. Siedlecki,

Postępowanie cywilne. Część ogólna, Warszawa 1958, s. 28–29.

Rozdział I. Zagadnienia pojęciowe

przymusowego realizowania praw podmiotowych jednostki. Początkowo pro-

ces cywilny był czysto prywatny oraz służył jedynie realizacji interesów indy-

widualnych. Z biegiem czasu postępowanie cywilne zaczęto postrzegać przez

pryzmat interesu publicznego poprzez uznanie, że prawidłowy przebieg tego

postępowania oraz jego rezultat mają znaczenie nie tylko dla stron postępo-

wania, ale także dla zapewnienia ładu oraz porządku publicznego. Stopniowo

wprowadzano do procesu elementy oficjalno-śledcze

. Takim elementem jest

właśnie klauzula porządku publicznego.

Ultima ratio

państwa w najbardziej

autonomicznym modelu sądownictwa – postępowaniu arbitrażowym.

Podział klauzuli porządku publicznego na materialną i procesową nie bu-

dzi wątpliwości zarówno w doktrynie, jak i w praktyce. Jest on odbiciem po-

działu prawa na część materialną i procesową. W postępowaniu procesowym,

jakim jest postępowanie przed sądem arbitrażowym, częściej więc może dojść

do naruszenia prawa procesowego ze względu na jego charakter.

Podkomisja IBA do spraw uznawania i wykonywania wyroków arbitrażo-

wych w raporcie dotyczącym stosowania klauzuli porządku publicznego jako

podstawy odmowy uznania lub wykonania zagranicznych wyroków arbitrażo-

wych na podstawie Konwencji nowojorskiej

, po przebadaniu stosowania klau-

zuli porządku publicznego w ponad 40 państwach świata, wskazała, że zarzut

naruszenia procesowego porządku publicznego (ang.

procedural public policy)

w 30% przypadków powoduje odmowę uznania albo wykonania orzeczenia

sądu polubownego, a zarzut naruszenia materialnego porządku publicznego

(ang.

substantial public policy)

jedynie w 20% przypadków

. Liczby te świad-

czą o częstszym naruszaniu porządku procesowego niż porządku publicznego

materialnego, jego większym znaczeniu w arbitrażu handlowym oraz koniecz-

ności większej jego ochrony przez sądy państwowe, a także o akceptacji jego

istnienia w praktyce.

Jak trafnie zauważono w doktrynie, granica pomiędzy przestrzenią, w ra-

mach której merytoryczne rozstrzygnięcie sądu polubownego powinno być

objęte ochroną jako stanowiące wynik autonomicznej oceny arbitrów, a kwa-

Flejszar,

Zasada dyspozycyjności, s. 107.

Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, sporzą-

dzona w Nowym Jorku 10.6.1958 r. (Dz.U. z 1962 r. Nr 9, poz. 41).

IBA Subcommittee on Recognition and Enforcement of Arbitral Awards

Report on the Public

Policy Exception in the New York Convention October 2015,

http://www.ibanet.org/Document/De-

fault.aspx?DocumentUid=C1AB4FF4-DA96-49D0-9AD0-AE20773AE07E, 30.12.2016 r., s. 14.

Kup książkę

§ 1. Potrzeba wyodrębnienia klauzuli procesowego...

lifikacją takiego rozstrzygnięcia jako naruszającego fundamentalne zasady po-

rządku publicznego, jest niejednoznaczna oraz trudna do ustalenia

Podzielam pogląd, zgodnie z którym „(...) granice swobody doboru spo-

sobu prowadzenia postępowania wyznacza (...) klauzula porządku publicz-

nego, która ma zastosowanie zarówno do oceny przyjętej przez sąd polubowny

podstawy materialnoprawnej rozstrzygnięcia, jak i reguł, według których pro-

wadzone było postępowanie”

. Ponadto należy zauważyć, że

T. Strumiłło

w po-

glądzie tym pośrednio wskazuje na funkcje dwóch części klauzuli porządku

publicznego, tj. klauzuli materialnego porządku publicznego (ocena przyjętej

przez sąd polubowny podstawy materialnoprawnej rozstrzygnięcia) oraz klau-

zuli procesowego porządku publicznego (ocena reguł, według których prowa-

dzone było postępowanie).

Podzielam wskazany w Przedmowie niniejszej rozprawy pogląd, zgodnie

z którym polska literatura przedmiotu poświęca zbyt małą ilość miejsca klau-

zuli porządku publicznego, w tym klauzuli procesowego porządku publicz-

nego. W zagranicznej literaturze przedmiotu, pomimo że wyróżnia się klau-

zulę procesowego porządku publicznego, to poświęca się jej znikomą ilość

miejsca. W orzecznictwie sytuacja nie wygląda lepiej.

Dorobek orzecznictwa w innych systemach prawnych (nie zaprzeczając

istnieniu procesowego porządku publicznego) wskazuje głównie na narusze-

nia prawa materialnego jako tego, które stanowi przyczynę odmowy uznania

i stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego oraz uchylenia wy-

roku sądu polubownego. Doktryna zarówno krajowa, jak i zagraniczna nie po-

święca procesowemu porządkowi publicznemu wystarczającej ilości miejsca,

które jest mu należne ze względu na pełnioną przez niego rolę. Taki stan rzeczy

tym bardziej powoduje konieczność wskazania desygnatów klauzuli proceso-

wego porządku publicznego i wypełnienia jej treścią.

Pogląd o dychotomii porządku publicznego na procesowy i materialny był

znany i podzielany na gruncie prawa polskiego już w okresie międzywojen-

nym. W orzeczeniu C I 1914/35 z 6.5.1936 r. SN wypowiedział się komplek-

sowo na temat podstaw uchylenia orzeczenia sądu polubownego (a więc też

klauzuli porządku publicznego), w tym naruszeń prawa materialnego i formal-

nego (tym samym ich bliskiego związku). W orzeczeniu tym SN stwierdził, iż

Falkiewicz,

Zakres kognicji sądu powszechnego przy kontroli wyroków sądów polubow-

nych – wybrane zagadnienia w praktyce orzeczniczej, Arbitraż i Mediacja Księga jubileuszowa

dedykowana doktorowi Andrzejowi Tynelowi, Warszawa 2012, s. 147.

T. Strumiłło,

Zasady postępowania arbitrażowego, ADR 2009, Nr 3(7), s. 64.

Kup książkę

Rozdział I. Zagadnienia pojęciowe

„(...) prawodawca (...) przewiduje tylko w wyjątkowych wypadkach możność

uchylenia wyroku sądu polubownego i przepisy te nie ulegają wykładni rozsze-

rzającej, przeto Sąd państwowy nie jest władny wdawać się w rozpoznanie za-

rzutów co do pogwałcenia przepisów prawa materialnego lub przepisów ogól-

nych prawa formalnego, obowiązujących w postępowaniu sądowym (...)”.

Obecnie orzeczenie to ma już jedynie walor historyczny. Jest ono jed-

nym z najstarszych, a zarazem najbardziej restrykcyjnych orzeczeń SN, które

de facto

czyniło tę instytucję prawną martwą. Ewoluowanie pojęcia klauzuli

porządku publicznego w arbitrażu handlowym w prawie polskim nigdy nie

doprowadziło jednak nawet do próby zaprzeczenia istnienia podziału na pro-

cesowy oraz materialny porządek publiczny.

Z procesowego punktu widzenia nie da się podać żadnej ogólnej oraz cią-

gle obowiązującej wskazówki, kiedy w postępowaniu przed sądem arbitrażo-

wym ma miejsce uchybienie praworządności, ponieważ jest to uzależnione od

całokształtu powstałych okoliczności, jednak trzeba mieć na uwadze, że cza-

sami ilość jest zamieniana w jakość. Z tego zapatrywania wynika, że klauzula

porządku publicznego (wymogi przestrzegania zasad współżycia społecznego

oraz praworządności) również na gruncie postępowania przed sądem polu-

bownym wyznacza granice autonomii woli stron, a także swobodnego uznania

sądu arbitrażowego przy wyborze podstaw orzekania

Naruszenie praworządności można też rozumieć jako obrazę instytucji

prawnych, które są podstawowe dla danego systemu. Orzeczenie sprzeciwia-

jące się naczelnym zasadom prawnym i ustalonym regułom postępowania oraz

sprzeczne z ogólnie przyjętym porządkiem prawnym, uchybia praworządno-

ści

T. Ereciński

również stwierdził, że „(...) nie można przyjmować, że wyrok

[sądu arbitrażowego] uchybia praworządności tylko na tej podstawie, że roz-

strzygnięcie sądu polubownego nie jest zgodne z niektórymi przepisami prawa

materialnego, skoro sąd ten w zasadzie nie jest w ogóle związany przepisami

prawa materialnego”

. Pośrednio wskazuje to także na konieczność wyodręb-

nienia klauzuli procesowego porządku publicznego, w szczególności w postę-

powaniu polubownym, ze względu na jego specyfikę.

J. Sobkowski,

Stosowanie prawa materialnego w sądownictwie polubownym według kodeksu

postępowania cywilnego i regulaminów Kolegium Arbitrów przy Polskiej Izbie Handlu Zagra-

nicznego, RPEiS 1980, Nr 3, s. 70.

T. Ereciński,

Arbitraż a sądownictwo państwowe, PUG 1994, Nr 2, s. 7.

T. Ereciński,

T. Ereciński

(red.), Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. T. II,

Warszawa 2001, s. 337.

Kup książkę

§ 1. Potrzeba wyodrębnienia klauzuli procesowego...

W wyroku z 29.11.2006 r., I ACa 657/06 SA w Warszawie stwierdził, że

„(...) istotną różnicą między postępowaniem przed sądem powszechnym a są-

dem polubownym jest brak związania tego ostatniego przepisami prawa cy-

wilnego. Zatem samo niezastosowanie konkretnego przepisu prawa material-

nego bądź jego wadliwe zastosowanie nie jest wystarczające do uchylenia wy-

roku Sądu Polubownego. Obraza prawa materialnego jest podstawą uchylenia

wyroku Sądu Polubownego tylko wówczas, gdy prowadzi do rozstrzygnięcia

naruszającego naczelne zasady prawne obowiązujące w Rzeczypospolitej Pol-

skiej”. Model postępowania arbitrażowego, poprzez mniejsze znaczenie prze-

pisów prawa materialnego, wskazuje na konieczność szczególnego uwzględ-

nienia przez sąd państwowy zasad procesowych w celu ochrony porządku pu-

blicznego, a więc zastosowania klauzuli procesowego porządku publicznego.

Odnośnie do materialnoprawnych podstawowych zasad porządku publicz-

nego, to sądy powszechne coraz częściej bezpośrednio sięgają do postanowień

Konstytucji, uchylając naruszające je orzeczenia sądów arbitrażowych

. Jest to

przejaw wchodzącej w skład polskiego porządku publicznego zasady bezpo-

średniego stosowania Konstytucji.

Trzeba nadmienić, że w polskim orzecznictwie na temat klauzuli porządku

publicznego (tym samym zakresu pojęcia porządku publicznego) wypowia-

dały się nie tylko sądy, ale również kolejny organ władzy sądowniczej, a miano-

wicie TK. W wyroku z 29.4.2003 r., SK 24/02 TK orzekł, że art. „(...) 22 znajduje

się w rozdziale I Konstytucji, w którym ustawodawca konstytucyjny umieścił

najbardziej ogólne i najważniejsze zasady ustroju RP, zaś art. 31 ust. 3 w tej czę-

ści tekstu Konstytucji, która zawiera zasady ogólne rozdziału II, a więc zasady

o innym zakresie zastosowania niż zasady z rozdziału I Konstytucji. Jak z tego

wynika wolność działalności gospodarczej, jako zasada ustroju RP ma inny,

„szerszy” wymiar i inny stopień abstrakcji niż wolności i prawa konstytucyjne,

wskazane w rozdziale II Konstytucji. Uzasadnione jest również przyjęcie, że

– z jednej strony – każdy przypadek konieczności ochrony dóbr wskazanych

w art. 31 ust. 3 Konstytucji mieści się w klauzuli „ważnego interesu publicz-

nego” w rozumieniu art. 22 Konstytucji. Natomiast patrząc z drugiej strony

stwierdzić należy, że w zakresie „ważnego interesu publicznego” mieszczą się

również wartości nie wymienione w art. 31 ust. 3 Konstytucji. W konsekwen-

Zbiegień,

Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego, w:

P. Nowaczyk, S. Pieckowski,

J. Poczobut, A. Szumański, A. Tynel

(red.), Międzynarodowy i krajowy arbitraż handlowy u progu

XXI wieku. Księga pamiątkowa dedykowana doktorowi habilitowanemu Tadeuszowi Szurskiemu,

Warszawa 2008, s. 311.

Kup książkę

Plik z chomika:

Faficzek-10

Klauzula_procesowego_porzadku_publicznego_w_arbitrazu_handlowym_w_prawie_polskim_na_tle_innych_systemow_prawnych_e_14ak.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: