Jak nieswiadomi bladza w wierze.pdf

(145 KB) Pobierz
Spis treści
I. Wprowadzenie / 7
Dwie retoryki, jeden człowiek?
Casus
Firmicusa Maternusa /
7
Badania nad Firmicusem w Polsce /
18
Firmicus – życie i dzieła /
22
Świat i chrześcijaństwo IV w. n.e. /
25
Kontrowersje wokół tytułu
De errore profanarum religionum
/
34
Źródła, kompozycja i styl /
36
Tekst, wydania i translacje /
40
Podziękowania /
41
II. Iulii Firmici Materni
De errore profanarum religionum
Translacja:
Jak nieświadomi błądzą w wierze
/ 43
Wstęp – cztery prasubstancje /
43
Kult wody w Egipcie. Izyda – Ozyrys – Tyfon (Set) /
45
Kult ziemi. Wielka Macierz i Attis /
51
Kult powietrza w Syrii i kult nieba w Kartaginie /
54
Kult ognia. Mitraizm /
58
Trójpodział duszy /
59
Kult Libera na Krecie i w Tebach /
61
Liber Tebańczyk /
64
Ceres i Prozerpina /
66
Przemowa Słońca /
71
Wenus, Adonis, Mars i Wulkan /
73
Korybanci /
76
Serapis jako Σάρρας παῖς /
82
Penaty i Westa /
86
Palladium /
87
Pięć Minerw /
89
Apel do władców /
91
Etymologia imion bóstw /
92
Kult Attisa a Eucharystia /
93
Mitraizm a Chrystus-Oblubieniec i Światłość /
97
5
Spis treści
Kamień Mitry. Chrystus jako Kamień /
101
Rogi dionizyjskie a krzyż /
106
Olej w kulcie Ozyrysa i olej Chrystusowy /
109
Chrystus Zbawca /
112
Cel inkarnacji Boga /
118
Diabeł jako wąż /
121
Symbolika pogańska a chrześcijańska /
124
Walka z idolatrią. Zło, które należy wytępić /
130
Obowiązek tłumienia idolatrii /
138
III. Bibliografia / 143
Wydania i translacje
De errore profanarum religionum
/
143
Opracowania /
144
Wykaz skrótów /
150
IV. Streszczenie w języku angielskim / 151
V. Aneks: Tekst łaciński
De errore
profanarum religionum
(w wyborze) / 153
Wstęp – cztery prasubstancje /
153
Kult Libera /
158
Ceres i Prozerpina /
160
Locus amoenus
– opis sycylijskiej przyrody /
161
Przemowa Słońca /
163
Józef egipski jako Serapis /
164
Porfiriusz /
165
Idolatria /
165
VI. Indeks osób (rzeczywistych i mitologicznych) / 167
6
Kup książkę
I. Wprowadzenie
Dwie retoryki – jeden człowiek?
Casus
Iuliusa Firmicusa Maternusa
The Cambridge History of Classical Literature1
napotykamy
rozdział o  znaczącym (i  jakże stronniczo wartościującym)
tytule
Minor Figures.
Rozpoczyna się on od  bardzo krótkiej
charakterystyki Iuliusa Firmicusa Maternusa, Sycylijczyka pochodze-
nia senatorskiego, który praktykował prawo oraz był autorem drugiego
z  zachowanych z  antyku2 podręczników astrologii teoretycznej i  zara-
zem praktycznej pt. 
Mathesis.
Autor wspomnianego rozdziału (oraz
całej części3 poświęconej literaturze łacińskiej późnego cesarstwa),
Robert Browning, niechętnie przyznaje, że Iulius Firmicus Maternus jest
także autorem dzieła pt. De
errore profanarum religionum,
uznawanego
za przejaw chrześcijańskiej nietolerancji, choć to pierwsze wynika z obec-
nego stanu badań, a drugie jest raczej opinią o charakterze negatywnej
1
The Cambridge History of Classical Literature,
volume II:
Latin Literature,
ed.
by  E.  J.  Kenney, advisory editor W.  V.  Clausen, Cambridge University Press,
Cambridge–New York–New Rochelle–Melbourne–Sydney 1982, s. 770–771.
Pierwszym był żyjący dwa wieki wcześniej grecki astrolog Vettius Valens.
Por.  J.  R.  Bram,
Ancient Astrology: Theory and Practice. Matheseos Libri  viii
by Firmicus Maternus,
transl. by J. R. Bram, Park Ridge 1975, s. X. Por. także mono-
grafię na temat tegoż: J. Komorowska,
Vettius Valens of Antioch: An Intellectual
Monography,
Kraków 2004.
R. Browning,
Minor Figures,
w:
The Cambridge History…,
dz. cyt., cz. VI:
Later
Principate,
s. 770–773.
2
3
7
Kup książkę
I. Wprowadzenie
insynuacji niż faktem. Browning dopuszcza zupełnie niepopartą źró-
dłami ewentualność, że może „jakiś brat czy kuzyn” (brother
or cousine)
był autorem tego drugiego dzieła. Nie ma po temu żadnych przesłanek
ani różnic stylu pomiędzy tymi dwoma teksami (a  przeciwnie  – zna-
leźć można liczne podobieństwa, np. neologizmy stosowane tylko w ich
obrębie), trzeba więc wziąć pod uwagę „zapał neofity” (zeal
of  a  neo-
phyte),
który mógł ogarnąć Firmicusa po  przyjęciu chrześcijaństwa,
co tłumaczyłoby jego autorstwo dwu tak różnych dzieł. Po  Firmicusie
Browning omawia jeszcze w  tym samym rozdziale inne „pomniejsze
postaci”. Wspominani są tutaj Palladius Rutilius Taurus Aemilianus4 (vir
illustris)
oraz Publius Flavius Vegetius Renatus5 i Arnobius6. W ten spo-
4
Palladius Rutilius Taurus Aemilianus pisał także w  IV  w. Zachował się poemat
jego autorstwa, który składa się z  14 ksiąg, a  nosi tytuł
O  gospodarstwie wiej-
skim
(De
re rustica).
W  1926  r. znaleziono także fragmenty
De veterinaria
medicina.
Por. tamże, s. 772–773. Por. także: M. J. Bartolduss:
Palladius Rutilius
Taurus Aemilianus: Welt und Wert spätrömischer Landwirtschaft,
Augsburg
2014; R. H. Rodgers,
Robert H. (ed.) Palladius Opus Agriculturae, De Veterinaria
Medicina, De Insitione,
Leipzig 1975; R. H. Rodgers,
An Introduction to Palladius.
University Institute of Classical Studies, „Bulletin Supplement” 35, London, 1975;
Traktat o rolnictwie. Rutyliusz Taurus Emilianus Palladiusz,
z jęz. łac. przeł., wstę-
pem i komentarzami opatrzył I. Mikołajczyk, Toruń 1999.
Publius Flavius Vegetius Renatus, zwany Wegecjuszem, był historykiem piszącym
po łacinie, zainteresowanym też hodowlą koni, żył w drugiej połowie IV w. n.e.
Zachował się podręcznik jego autorstwa dotyczący wojskowości w  Rzymie
(Epitoma
rei militaris),
którego główną tezą jest przywrócenie dyscypliny w armii
rzymskiej według dawnych rzymskich wzorów. Por. 
The Cambridge History…,
dz. cyt., s. 774–775. Por. także: Flavius Vegetius Renatus,
Zarys wojskowości ksiąg
cztery,
wstęp i tłum. A. M. Komornicka, w: „Meander” R. 28 (1973) nr 10, s. 400–
417 i nr 11–12, s. 485–501 oraz „Meander” R. 29 (1974) nr 4–5, s. 198–232 i nr 7–8,
s. 333–352.
Chodzi o  tzw.  Arnobiusza Starszego, urodzonego ok.  240  r. n.e. retora Sicca
Veneria (obecnie Le Kef) w  Afryce. Arnobiusz ze  swoim słynnym dziełem
Adversus nationes
stanowił jedno ze źródeł inspiracji Firmicusa Maternusa, także
5
6
8
Kup książkę
Dwie retoryki – jeden człowiek?
Casus
Iuliusa Firmicusa Maternusa
sób Browning stawia samego Firmicusa (a  także jego dorobek) wśród
tzw. autorów technicznych (the
technical literature of antiquity).
Jednak dla niektórych uczonych (należy do  nich m.in.  Jean Rhys
Bram) Firmicus Maternus jest postacią szczególnie interesującą z wielu
powodów, a  zwłaszcza jako prawdopodobnie jedyny autor, który opu-
blikował zachowane do dziś dzieła zarówno sprzed, jak i po konwersji
na chrześcijaństwo, jako intelektualista biegły w każdej z dwu głównych
dziedzin kształcenia tamtych czasów (retoryce i filozofii7), a także jako
jeden z nielicznych astrologów praktyków:
Firmicus seemed worthy of  note for many reasons. He is almost
alone as author of works produced both before and after an appar-
ent conversion to  Christianity. He was a  typical intellectual of  his
day, having a smattering of literary knowledge yet with a full-blown
command of rhetorical devices; at the same time, in his earlier years
z powodu podobnej sytuacji – konwersji wykształconego retora na chrześcijań-
stwo. Ocena samego Arnobiusza przez badaczy wydaje się dalece zróżnicowana.
Pierwszy istotny element dyskusji w odniesieniu do retora dotyczy jego stosunku
do  Cesarstwa Rzymskiego, do  panujących w  nim obyczajów i  obowiązującej
religii politeistycznej. Na  ogół w  opracowaniach naukowych dotyczących spo-
sobu prowadzenia polemiki w 
Adversus nationes
akcentuje się przesadnie, że
„Arnobiusz, nawrócony na  chrześcijaństwo orator i  nauczyciel retoryki, z  całą
energią walczy z poglądami pogańskimi”. Zarzuca mu się także, że „odczuwa on
pewną niechęć do poznania (gnosis), do wiedzy ludzkiej (episteme)”. Z tymi opi-
niami polemizuje badaczka z Uniwersytetu Śląskiego, Anna Kucz. Por. A. Kucz,
Umbra veri. Arnobiusz i nurty filozofii klasycznej,
Katowice 2012, s. 12. Por. także:
C.  Marchesi,
Storia della Letteratura Latina,
t.  2, Milano–Messina 1965, s.  433–
443; M. B. Simmons,
Arnobius of Sicca. Religious Conflict and Competition in the
Age of Diocletian,
Oxford 1995; K. Homa,
Między gnosis a pistis. Arnobiusz z Sicca.
Filozof media qualitatis,
Kraków 2000–2004.
7
Na temat głównych nurtów kształcenia wyższego od czasów epoki hellenistycz-
nej – por. H. I. Marrou,
Historia wychowania w starożytności,
przeł. S. Łoś (orygi-
nał:
Histoire de l’éducation dans l’Antiquité),
Warszawa 1969.
9
Kup książkę

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin