Ocena systemu awansu zawodowego nauczycieli w Polsce Studium empiryczne.pdf

(83 KB) Pobierz

Wstęp

W Polsce w ostatnim dwudziestoleciu miały miejsce dwie istotne reformy

sytemu edukacyjnego. Pierwsza była konsekwencją transformacji Polski,

która rozpoczęła się w 1989 roku. Głębokie zmiany ustroju społeczno-

-politycznego i gospodarczego spowodowały potrzebę dostosowania

systemu edukacyjnego do nowych warunków – demokratycznego społe-

czeństwa i gospodarki rynkowej. Te cele miała spełniać nowa, uchwalona

w 1991 roku Ustawa o systemie oświaty. Potem nastąpił trudny okres

dynamicznych, nie zawsze przemyślanych zmian, zakłócanych znaczącą

ﬂ

uktuacją władz oświatowych. W bólach rodziła się podstawa programo-

wa, programy autorskie, powstawały nowe podręczniki. Drugą reformę

systemu edukacji zaczęto wprowadzać w 1998/99 roku; zakładała ona

zmianę ustroju szkolnego i kompleksową przebudowę szkolnictwa pod-

stawowego i średniego. Najważniejsze deklarowane cele tej reformy to:

poprawa jakości pracy dydaktyczno-wychowawczej, wyrównywanie szans

edukacyjnych uczniów pochodzących z różnych

środowisk,

upowszech-

nienie kształcenia na poziomie szkoły

średniej

i wyższej. Jej twórcy byli

świadomi, że

sukces tego przedsięwzięcia zależy w ogromnej mierze od

akceptacji i zaangażowania nauczycieli.

Wyzwanie dla nauczycieli stanowiło zmieniające się społeczeństwo,

a więc także nowe oczekiwania społeczne dotyczące ich pracy. Od nauczy-

cieli nie tylko wymagano, aby byli specjalistami w nauczanych dziedzinach

i dobrymi dydaktykami, zdolnymi pracować z dziećmi o zróżnicowanych

potrzebach edukacyjnych, lecz także podkreślano znaczenie kompetencji,

jakie wiążą się z obowiązkiem

ściślejszej

współpracy z innymi nauczycie-

lami, rodzicami, społecznością lokalną. Zarówno pedagodzy prowadzący

badania naukowe nad edukacją, jak i rozumni działacze oświatowi nie

mieli wątpliwości,

że

kluczem do lepszej szkoły są kompetentni nauczy-

ciele. Pomyślano więc o stworzeniu mechanizmu motywacyjnego dla na-

uczycieli, który skłaniałby ich do podnoszenia kwaliﬁkacji, doskonalenia

umiejętności zawodowych, działania i współdziałania na rzecz poprawy ja-

kości pracy szkoły. Tym mechanizmem miały być wprowadzone w drodze

Wstęp

nowelizacji ustawy „Karta nauczyciela” i rozporządzeń wykonawczych

nowe zasady awansu zawodowego nauczycieli.

Pomimo wagi zagadnienia doskonalenia i promowania nauczycieli

oraz już kilkunastoletniego funkcjonowania nowych zasad awansu proble-

matyka ta nie była do tej pory szerzej analizowana i kompleksowo bada-

na. Oznacza to,

że

nie monitorowano tego bardzo ważnego rozwiązania

reformy. Z niezbyt obszernych badań prowadzonych w różnych miejscach

w Polsce wynikało,

że

system ma wiele wad, a przede wszystkim nie

spełnia swoich celów. Paradoksalnie, jedyne poważniejsze ogólnopolskie

badanie dotyczące tego zagadnienia przeprowadziły nie

środowiska

oświa-

towe, ale Najwyższa Izba Kontroli.

W tej książce przedstawiono pierwsze tak obszerne problemowe oraz

przeprowadzone na ogólnopolskich próbach losowych badanie funkcjo-

nowania systemu awansu zawodowego nauczycieli. Zagadnienia związa-

ne z awansem weryﬁkowano bardzo szeroko, stosując zarówno metody

ilościowe, jak i jakościowe; przeprowadzono badania ankietowe wśród

nauczycieli i dyrektorów szkół, wywiady z przedstawicielami organów

prowadzących, kuratoriów, ekspertami komisji egzaminacyjnych i kwaliﬁ-

kacyjnych, wywiady zbiorowe z wybranymi grupami nauczycieli. Analizie

poddano rozwiązania prawne dotyczące awansu zawodowego nauczycieli,

badano nowelizacje przepisów prawnych i ich konsekwencje dla nauczy-

cieli i jakości pracy szkół. Przeprowadzono także studia przypadków szkół,

żeby

poznać praktyczne zastosowanie obowiązujących rozwiązań w zróż-

nicowanych społecznie i demograﬁcznie, a przede wszystkim ze względu

na kulturę organizacyjną szkoły,

środowiskach

edukacyjnych.

Autorki chciały poznać zalety i wady systemu, jego znaczenie zarówno

dla podnoszenia kwaliﬁkacji nauczycieli w różnych obszarach, wyzna-

czonych przez stawiane im zadania i ich satysfakcji zawodowej, jak i dla

podnoszenia jakości pracy szkoły. Na problematykę awansowania i pro-

mowania nauczycieli starano się spojrzeć możliwie szeroko, z uwzględ-

nieniem perspektywy wszystkich uczestników tego procesu.

Książka składa się z ośmiu rozdziałów. W pierwszym omówiono za-

łożenia

projektu badawczego, przedstawiono ogólne i szczegółowe cele

badania, postawione problemy badawcze, zastosowane metody i techniki

badań. Scharakteryzowano także próbę badanych oraz stopień jej realizacji

i procedurę badania.

Rozdział drugi został poświęcony syntetycznej reﬂeksji nad przemia-

nami, jakim podlega zawód nauczyciela, działaniami zmierzającym do

jego profesjonalizacji, a także krótkiemu przedstawieniu prac autorów

Kup książkę

Wstęp

krajowych i zagranicznych, którzy zajmowali się tym zagadnieniem. Za-

prezentowano także najważniejsze wnioski z jedynego dotychczas ogól-

nopolskiego badania tej problematyki, jakie przeprowadził NIK.

W rozdziale trzecim dokonano obszernej analizy pedagogiczno-praw-

nej systemu awansu zawodowego, z uwzględnieniem przepisów prawnych

dotyczących zasad kształcenia nauczycieli i wymagań kwaliﬁkacyjnych

wobec nauczycieli pracujących w różnych typach szkół. Przedstawiono

ewolucję systemu, dokonując analizy kolejnych nowelizacji przepisów,

i podjęto próbę oceny ich znaczenia dla rozwoju zawodowego nauczyciela

i jakości pracy szkoły. W tym rozdziale przedstawiono także podejmowane

przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, ale niedokończone próby kry-

tycznej analizy obowiązującego systemu i doprowadzenia do jego reformy.

Rozdział czwarty jest poświęcony prezentacji i obszernej analizie ba-

dań ankietowych przeprowadzonych na dwóch losowych ogólnopolskich

próbach badawczych: nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów oraz

dyrektorów szkół, w których pracowali badani nauczyciele. Prezentowa-

ne i analizowane są opinie nauczycieli i dyrektorów na temat systemu

awansu, jego wymagań i znaczenia dla rozwoju zawodowego nauczyciela

i jakości pracy szkoły oraz czynniki indywidualne i społeczno-demogra-

ﬁ

czne różnicujące opinie badanych.

W rozdziale piątym są przedstawione wyniki badania sondażowego

przeprowadzonego techniką wywiadów zbiorowych z nauczycielami, któ-

rzy osiągnęli różne stopnie awansu zawodowego. Nauczyciele wypowiada-

li się na temat trzech grup zagadnień: nabywania kompetencji w miejscu

pracy, oceny wymagań na poszczególne stopnie awansu oraz oceny całego

systemu awansu i propozycji jego modyﬁkacji.

Rozdział szósty zawiera ocenę systemu awansu zawodowego przez

podmioty i organy biorące w nim udział: przez przedstawicieli organów

prowadzących, kuratoriów oraz ekspertów komisji egzaminacyjnych

i kwaliﬁkacyjnych. Badani oceniali system awansu, wskazywali jego wady

i zalety w szerszym kontekście zmian w systemie oświaty, sposobu przy-

gotowywania nauczycieli do zawodu przez wyższe uczelnie, w pierwszym

miejscu pracy. Mieli także za zadanie ustosunkować się do wymagań

niezbędnych, aby uzyskiwać kolejne stopnie awansu zawodowego, ocenić

efektywność i przydatność stosowanych procedur oraz potrzebę modyﬁ-

kacji systemu i ewentualnie zaproponować zmiany.

W rozdziale siódmym dokonano analizy przypadków wybranych szkół.

Pokazano, jak faktycznie przebiega awans w szkołach. Próbowano też

odpowiedzieć na pytanie, czy i jaki związek występuje między zadaniami

Kup książkę

Wstęp

realizowanymi podczas stażu przez nauczyciela a planami pracy i zada-

niami szkoły oraz czy w praktyce konkretnych szkół system awansu przy-

czynia się do doskonalenia zawodowego nauczycieli i podnosi jakość ich

pracy, a także jakie czynniki o tym decydują.

Rezultatem przeprowadzonej analizy są przedstawione w rozdziale

ósmym wnioski z badań oraz rekomendacje dotyczące naprawy systemu

awansu zawodowego nauczycieli, które według autorek przyczyniłyby się

do jego lepszego funkcjonowania i osiągania celów, którymi są: osobisty

rozwój nauczyciela i lepsze radzenie sobie z wyzwaniami, z jakimi musi się

zmierzyć w codziennej pracy, a także

ściślejsze

powiązanie awansu zawodo-

wego z podnoszeniem jakości pracy szkoły i poprawą wypełniania jej zadań.

Książka ta nosi podtytuł „Studium empiryczne”, celem autorek nie

była bowiem analiza teoretyczna problemów, zagrożeń i wyzwań, przed

którymi staje współczesny nauczyciel, zmiany jego misji, czynników spo-

łecznych

i indywidualnych decydujących o jakości jego pracy, ale analiza

i ocena konkretnych rozwiązań, przyjętych tu i teraz, które mają ogromne

znaczenie i dla nauczycieli, i dla jakości pracy szkoły, a także zapropo-

nowanie zmian, które mogą, chociaż częściowo, naprawić ten system.

Dziękujemy wszystkim, którzy pomogli nam w przeprowadzeniu ba-

dań. Nauczycielom i dyrektorom szkół, którzy zgodzili się w nich uczest-

niczyć, przedstawicielom organów prowadzących, kuratoriów, ekspertów

komisji, którzy odpowiedzieli na nasze pytania. Szczególnie gorąco chcia-

łybyśmy

podziękować nauczycielom – słuchaczom studiów podyplomo-

wych przy Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego, którzy

wzięli udział w badaniu fokusowym, i uczestnikom seminarium dyplo-

mowego na Studiach Organizacji i Zarządzania Oświatą, którzy prowa-

dzili badania jakościowe w szkołach i analizowali ich wyniki w ramach

seminarium dyplomowego.

Badania zostały sﬁnansowane z grantu Narodowego Centrum Nauki

w ramach projektu badawczego „Ocena efektywności systemu awansu

zawodowego nauczycieli w Polsce, jakość pracy szkoły”.

Mamy nadzieję,

że

książka ta będzie przydatna nie tylko dla pracow-

ników nauki zajmujących się zagadnieniami kształcenia i doskonalenia

nauczycieli, lecz także dla podmiotów i organów decydujących o przebiegu

awansu zawodowego, a przede wszystkim dla nauczycieli, których opinie

stały się jej tworzywem. Prawdziwą satysfakcję sprawiłoby nam przyczy-

nienie się do naprawy systemu oceniania i awansowania nauczycieli w na-

szym kraju, w tym celu sformułowałyśmy rekomendacje, które traktujemy

jako zaproszenie do dyskusji nad poruszanymi w książce zagadnieniami.

Kup książkę

Plik z chomika:

rerakosi

Ocena systemu awansu zawodowego nauczycieli w Polsce Studium empiryczne.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: