Pan Tadeusz Poemat Postacie Recepcja.pdf

(72 KB) Pobierz
Wprowadzenie
W roku 2014 upłynęło 180 lat od wydania Mickiewiczowskiego arcypo-
ematu. Kolejna rocznica stała się dobrym pretekstem, by zadać jakże dziś
aktualne pytanie o status
Pana Tadeusza
we współczesnej kulturze. Czy
przewidywana przez Stanisława Pigonia nieśmiertelna sława epopei trwa
także dzisiaj? Czy słowa Aliny Witkowskiej o tym, że
Pan Tadeusz
„poka-
zywał władczą siłę tradycji” i jednocześnie „formował ją tak, aby poka-
zać zaczyn nowych idei wieku i uczynić ją podatną na skojarzenie z po-
stępem, z duchem przemian, bez którego
Pan Tadeusz
byłby rzeczywiście
tylko pięknym «kamieniem grobowym» położonym na dawnej Polsce…”
są dziś aktualne?
Wiele o poemacie już napisano i powiedziano, sięganie więc do utworu,
jakby się mogło wydawać, „interpretacyjnie zdartego”, jest obciążone du-
żym ryzykiem. Paradoksalnie jednak siła arcydzieł polega na możliwości
ich nieustającej interpretacji. Możliwość poszerzania kręgów lekturowych
tworzą jednak nie tylko coraz to nowe metodologie czy strategie badaw-
cze, ale przede wszystkim przedziwna otwartość samego dzieła, jego nie-
zwykła pojemność, niejednoznaczność, migotliwość, która jednym czytel-
nikom kazała widzieć w Panu
Tadeuszu
poemat o „wieprzowatości życia”
(Słowacki), innym zaś utwór głęboko metafizyczny (Miłosz).
Do tej pory przecież, mimo tylu powstałych już na ten temat prac, ba-
dacze borykają się z trudnym do rozstrzygnięcia problemem genologicz-
nym (epopeja?, a jeżeli tak, to jaka, z jakiej wyrastająca tradycji?), zawi-
kłaną estetyką utworu, wreszcie z kwestią bohatera dzieła (Jacek Soplica
a tytułowy Tadeusz). Odrębnym nurtem w badaniach nad arcypoematem
jest problematyka recepcyjna dzieła: w lekturze dziewiętnastowiecznej,
w interpretacji poetów, pisarzy, artystów, we współczesnych metodolo-
giach, w dzisiejszej i dawnej kulturze (różnych mediach), wreszcie w pry-
watnej, subiektywnej lekturze.
Wydaje się, że Mickiewiczowska „gminna opowieść”, zapisana w niej
rzeczywistość, mimo tylu różnorodnych propozycji odczytań, nadal bu-
dzi interpretacyjny niedosyt. Dlatego też do dyskusji nad
Panem Tadeuszem
7
8
udało nam się zaprosić tak wielu badaczy: przedstawicieli rożnych po-
koleń, ośrodków i dyscyplin naukowych, reprezentujących różne strate-
gie i metodologie badawcze. Co ciekawe, współczesny namysł nad arcy-
poematem zdominowały refleksje o problemach estetyczno-filozoficznych
dzieła (por. teksty Bernadetty Kuczery-Chachulskiej, Bogusława Do-
parta, Magdeleny Saganiak, Michała Kuziaka), rozważania o  struktu-
rze poematu i jego szczególnych właściwościach (m.in. o aspektach hu-
morystycznych pisze Agnieszka Ziołowicz). Grażyna Tomaszewska na
przykład pokazuje
Pana Tadeusza
jako poemat realizujący estetykę nie-
doskonałości, uświadamiający „wagę sprzeczności i niejednoznaczności
w ludzkiej egzystencji”, polemiczny wobec przyjętej w badaniach nad ar-
cypoematem kategorii „wyłączności ładu i harmonii”. Tekstowi badaczki
towarzyszy niepokój, który ujawniają i inne teksty: o to, by dzieła Mickie-
wicza nie zaszufladkować, nie umieścić w wąskich koleinach takich kate-
gorii jak np. epos, poemat humorystyczny, realistyczny, czy „arcydzieło
polszczyzny” (Jarosław Ławski). Taką relekturę proponują m.in. teksty:
Karola Samsela, który podważa z perspektywy metod fenomenologicz-
nych stereotypy badawcze
Pana Tadeusza
czytanego przez interpretatorów
epifaniczności arcypoematu, Ewy Hoffmann-Piotrowskiej – podejmujący
raz jeszcze kwestię antropologicznych (egzystencjalnych) modeli wpisa-
nych w epos, czy grupa trzech artykułów (Andrzeja Fabianowskiego, Je-
rzego Fiećki, Michała Friedricha) poświęconych Jankielowi, który wyra-
sta na szczególnie ważną wśród postaci soplicowskich osobę „bohatera
postulowanego”, a nawet – jak dowodzi Michał Friedrich – idealnego ze
swą przedsiębiorczością, inteligencją i sprytem. Ważna, choć może mniej
ostatnio obecna w  badaniach, wydaje się także lektura przez konkret,
a więc kulturowe, historyczne odniesienia, które dotykałyby choćby re-
aliów obyczajowych dworu szlacheckiego (por. tekst Joanny Puchalskiej).
Za każdym razem lektura
Pana Tadeusza
ponawia też pytania o kontek-
sty, kulturowe oddziaływanie i recepcję. W jednym z bloków tematycz-
nych zebrane zostały teksty rozmaicie podejmujące kwestię żywotności,
trwania
Pana Tadeusza
w indywidualnej (Barbara Kryda, Marek Piechota),
artystycznej (np. teksty Grażyny Halkiewicz-Sojak, Teresy Winek), me-
dialnej (Krzysztof Kopczyński, Michał Pieńkowski) pamięci.
Do książki włączone zostały także refleksje dotyczące obecności
Pana
Tadeusza
w szkole. Jak się wydaje, nie da się tego problemu ominąć, dys-
kutując o miejscu arcypoematu we współczesnej kulturze (artykuł Hen-
ryka Gradkowskiego).
Zbiór refleksji o jakimś tekście z jednej strony doświetla sam utwór,
z drugiej strony wiele mówi o współczesnych tendencjach w badaniach
nad romantyzmem. Dlatego książka może także stanowić skromne (jeśli
Kup książkę
9
wziąć pod uwagę bogactwo dotychczasowych badań), acz, miejmy na-
dzieję, dość ważne świadectwo współczesnej mickiewiczologii.
Pretekstem do powstania książki była, jak już zaznaczyliśmy na po-
czątku, rocznica wydania
Pana Tadeusza.
Publikacja ukazuje się jednak
w  2016 roku  – roku szczególnie istotnym dla Uniwersytetu Warszaw-
skiego. W  tym czasie przypada bowiem dwusetna rocznica powstania
Uczelni, w obrębie której, na wydziale Polonistyki, w Zakładzie Literatury
Romantyzmu Instytutu Literatury Polskiej zrodził się pomysł powstania
tej zbiorowej monografii. Książką o arcypoemacie – utworze szczególnym
dla polskiego losu, polskiej kultury – pragniemy zatem wpisać się w ob-
chody Jubileuszu Uniwersytetu Warszawskiego i złożyć tym samym hołd
macierzystej Uczelni.
Ewa Hoffmann-Piotrowska
*
*
*
Cytaty z utworów Adama Mickiewicza podawane są według edycji: A. Mickiewicz,
Dzieła,
Komitet Redakcyjny, t. 1–17, Warszawa 1993–2005 (Wydanie Rocznicowe).
Kup książkę

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin