Stelmach R., Dokumenty i kancelaria ks. śląskiego Władysława, arcybiskupa salzburskiego.pdf

(9637 KB) Pobierz
ACTA
UNIVERSITATIS
No 1471
WRATISLAVIENSIS
Historia CYI
Wrocław
1993
ROMAN STELMACH
DOKUMENTY I KANCELARIA
KS.
ŚLĄSKIEGO WŁADYSŁAWA,
ARCYBISKUPA SALZBURSKIEGO
XIII w. nie opracowano dotychczas
kancelarii ks.
Władysława, następcy
Henryka III
Białego
na tronie
książęcym
(1266-1270) i Tomasza I na stolcu biskupim (1268-1270). Wobec
częstych
wyjazdów
władcy
do stolicy arcybiskupiej w Salzburgu i
zaangażowania się
jego w walce o
rewindykację
dóbr
kościelnych
mniej uwagi
poświęcał
on
kancelarii. Na tle innych
urzędów
tego typu w
poł.
XIII w. kancelaria ta
była
słabo rozwinięta
1 .
Spośród
kancelarii
śląskich
II
połowy
arcybiskup salzburski i biskup
-
administ-
rator
wrocławski wystawił
w
ciągu
swego panowania na
Śląsku
20 dokumen-
tów, z których 7
zachowało się
w
oryginałach
2
,
a 8 w kopiach
3 .
Wszystkie
dokumenty tego
właday zostały
opublikowane w IV tomie
Schlesisches
Urkundenbuch
przez W. lrganga
4 .
Większość
dokumentów
księcia
skierowano do odbiorców duchownych,
jedynie 5 dokumentów otrzymali odbiorcy
świeccy. Przeważały
akty dla
duchowieństwa
zakonnego
-
dla cystersów w Henrykowie (4), cysterek
Stan opracowania dotychczasowych kancelarii
śląskich poruszył
ostatnio
R.
Żerelik
w pracy
Dokumenty i kancelaria biskupów
wrocławskich
(do 1301 r.),
Wrocław
1991.
Historię
rządów
ks.
Władysława
omawia dotychczasowa literatura, np.
Historia
Śląska,
t. I, Kraków 1936;
Historia
Śląska,
t. I, cz. 1,
Wrocław
1956; J. Mularczyk,
Władza książęca
na
Śląsku, Wrocław
1984;
W. Irgang,
Die Jugendjahre Herzog Heinrichs
IV
von Schlesien
(t1290),
„Zeitschrift
fiir Ostfor-
schung" (dalej
-
ZfO), t. XXXV, 1986, z. 3. W artykule nie
analizuję działalności
kancelarii
salzburskiej
Władysława.
2
Archiwum
Państwowe
we
Wrocławiu
(dalej - AP Wr.), Rep. 125, nr 120 140; Dokumenty
miasta
Wrocławia
(dalej - Dok. m. Wr.) 12 V 1268 r., 27 VII 1269 r., Rep. 75b, nr 6 oraz
Archiwum Archidiecezjalne we
Wrocławiu
(dalej
-
AAd.),
QQ
57a i AA 97.
3
Schlesisches Urkundenbuch,
t. IV (1267-1281), opr. W. lrgang, Koln =Wien 1988 (dalej -
SVb,
IV), nr 1, 17, 32, 54, 57, 62, 81.
4
SUb,
IV, nr 1, 16, 17, 32, 46, 54, 57, 59, 62, 63, 67, 81, 85, 95, 96, 98, 99, 107, 108, 442.
1
Władysław,
jako
książę śląski,
5
-
Historia
CYI
66
w Trzebnicy
(2)
i po jednym dla cystersów w
Kamieńcu
i klarysek
wrocławs­
kich oraz franciszkanów
kłodzkich.
Biskupstwo
wrocławskie było odbiorcą
4
dokumentów. W tej grupie dokumentów
przeważają
potwierdzenia dawniej
otrzymanych dóbr. Odbiorcy
świeccy
(wójtowie
i mieszczanie) byli odbiorcami
5
dokumentów -
wśród
tych z kolei
przeważały
nadania.
Pod
względem
prawnym
więcej było potwierdzeń wcześniejszych
transak-
cji
(10
dokumentów). Dwa dokumenty
dotyczyły
lokacji wsi Krzepic i Polano-
wic,
a
obrót
ziemią
i
nieruchomościami był treścią
6 dokumentów.
Pod
względem
formalnym dokumenty
poświadczeniowe
(10)
przeważały
nad dyspozytywnymi.
ODBIORCY DOKUMENTÓW KS.
WŁADYSŁAWA
Odbiorca
1.
Duchowieństwo świeckie
Rok wystawienia
1268-1269
1267
1267-1269
1267-1269
1268
1268
1267
1267
1268
1268
1269
1267
1269
Wydanie
SUb
,
IV, nr 54, 62, 81, 10
SUb
,
SUb,
SUb,
SUb,
SUb,
SUb,
SUb,
SUb,
SUb
,
SUb,
SUb,
SUb,
(biskupstwo i
2.
kapituła)
Duchowieństwo
zakonne
IV,
IV,
IV,
IV,
IV,
IV,
IV,
IV,
IV,
IV,
IV,
IV,
nr
nr
nr
nr
nr
nr
nr
nr
nr
nr
nr
nr
16
67,
84,
95, 96
46, 108
63
85
1
32
57
59
98
17
99
a. kl. Kamieniec
b. kl. Henryków
c. kl. Trzebnica
d. kl. klarysek
Wrocław
e. kl.
Kłodzko
3. Odbiorcy
świeccy
a.
sołtys
Bernard z Krzepic
b.
wieś
Mokrzeszów
c. wójt Reimbold z
Głubczyc
d. wójt Kunczo z Nysy
e.
młynarz
Henryk
f. mieszczanin Henryk z Zeitz
g. mieszczanie
wrocławscy
KRYTYKA
AUTENTYCZNOŚCI
DOKUMENTÓW
WŁADYSŁAWA
poddano wszystkie znane nam dokumenty
ks.
Władysława.
W jej wyniku do falsyfikatów zaliczony
został
jeden dokument,
który nie
będzie
poddawany dalszej analizie w toku
badań
dziejów kancelarii.
Dokument ten, z 16 IX 1246 r.
(SUb,
III, nr 588), zachowany jest
w transumpcie króla czeskiego Jana Luksemburskiego z 1345 r. Podanie roku
jego wystawienia „1246"
uznać należy
z
pewnością
za
błąd
kopisty
przepisują­
cego dokument. Podejrzenia
budzą
jednak inne jego elementy.
1.
W czasie panowania Henryka III,
Władysław często występował
jako
współwystawca
dokumentów, nigdy jednak jako wystawca samodzielny (por.
SUb,
III, nr 60, 61, 312, 313, 327, 373, 374, 539).
2. Dyktat tego dokumentu w niczym nie przypomina dyktatu innych
dokumentów
Władysława
wystawionych w latach 1266-1270.
Krytyce
autentyczności
67
3.
Mimo
występowania
jednego wystawcy w koroboracji dokumentu
spotykamy zwrot:
„sigillorum
nostrorum", bez podania, o czyje
pieczęcie
przywieszone do dokumentu chodzi.
4. Przypadkowe jest
określenie
„domino
Ebirhardo de Marszowicz et
fratre suo domino Symone", które
występuje
dopiero w dokumentach od
1298 r. (por.
Reg. Sil.,
nr 2495) i
często
powtarza
się
w XIV w.
W
pełni zgodzić się należy
z przytoczonymi tu
argumentami,
przed-
stawionymi
przez W. Irganga wobec faktu niezachowania
oryginału
dokumen-
tu. Analiza ta
skłania
również
do uznania dokumentu za falsyfikat z
poł.
XIV
w.
(przed
1345 r.).
FORMULARZ
Analizie formularza
Protokół.
zostaną
poddane wszystkie dokumenty
Władysława.
Inwokacja
rozpoczynała większość
dokumentów
książęcych.
Zdecydo-
wanie
przeważała
forma
„In
nomine domini. Amen", tylko 1 raz w doku-
mencie z 1269 r. dla biskupstwa
wrocławskiego przybrała postać
„In nomine
sancte et individue trinitatis. Amen"
5 .
Formuła
ta nie
wystąpiła
w 6 dokumen-
tach
6 •
I n tyt u 1ac ja poprzedzona jest zaimkiem osobowym
„N
os" (brak go
w 3 wypadkach)
7
.
Imię
zapisywano w formie Vladislaus, Wlodezlaus, Wlodiz-
laus, Wodyslaus, Wlodislaus, Vlodizlaus
-
jeden raz skrócono
imię
do litery
W
8 .
Tytulatura
przybrała
formy:
„dux
Silesiae
ac Salzburgensis electus"
9 ,
„Salzburgensis
ecclesie electus nec non dux Slesie"
10 ,
„sancte
Salzburgensis ecclesie archiepiscopus, apostolice sedis legatus et
dux Slesie"
11 ,
„dux Slesie ac Salzburgensis episcopus"
12 ,
„dux
Slesie ac miseratione divine sancte Salzburgensis ecclesie archiepis-
copus"
13 ,
„archiepiscopus
Salzburgensis, dux Slesie"
14 ,
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
AAd„ AA 97.
SUb,
IV, nr 17, 32, 59, 62, 81, 85.
AP Wr., Akta miasta
Wrocławia,
A 56, Rep. 75b, nr 6; AAd.,
QQ
57a.
AP Wr., Rep. 75b, nr 6.
SUb,
I,
nr 1, 16.
Ibidem,
nr 17.
Ibidem,
nr 32,
46.
Ibidem,
nr
54.
Ibidem,
nr 57.
Ibidem,
nr 59, 62.
68
„providentie
divine sancte Salzburgensis ecclesie archiepiscopus, dux
Slesie"
15 ,
divinaque vocatione sancte Salzburgensis ecclesie archiepiscopus, dux
Slesie"
16 ,
„dux
Slesie et archiepiscopus Salzburgensis"
17 ,
„archiepiscopus
Salzburgensis ecclesie"
18 ,
„dux
Slesie nec non archi episcopus sancte ecclesie Salzburgensis"
19
,
„sancte
Salzburgensis ecclesie archiepiscopus et dux Slesie"
20 .
Sporadycznie (2 razy)
wystąpiła
w dokumentach
Władysława
salut acj a:
„salutem
in perpetuam in domino dilectionem"
21 ,
„salutem in
domino sempiternam"
22 .
Kontekst.
Arenga
była
zwykle odbiciem zwyczajów danego notariusza
sporządza­
jącego
dokument i
służy
zwykle do
określenia
proweniencji dyktatu.
Skąpość
tych
formuł
w dokumentach
Władysława
nie pozwala jednak na
wysunięcie
odpowiednich wniosków. We wszystkich dokumentach, w których
wystąpiła
(6)
powoływała się
na
konieczność
umocnienia transakcji pismem, ze
względu
na
niestałość
ludzkiej
pamięci.
Jedynie 2 razy
powtórzyła się
arenga
„Quoniam
in humanis rebus divina ludit potenctia, varias hominum formas cotidie
innovando, ideo ea, que fiunt in tempore, a tabe temporis in oblivionis
precipium deferuntur, nisi litterarum apicibus ac vivarum vocum testimonia
fulciantur"
23 .
Pozostałe
jej rodzaje
wystąpiły
pojedynczo
24 .
Pr om u 1g ac ja jest bardzo
zróżnicowana.
Do
częściej używanych
styliza-
cji
należą:
„natum
esse volumus"
25
i
„natum
facimus universis"
26 .
Po
2
razy
powtarzają się:
„natum
facimus omnibus presentem litteram inspecturis"
27 ,
„innotescimus
universis presentibus et futuris"
28
i
„presentibus
et ad memo-
riam veniat posterorum"
29 .
Formuła
ta
wystąpiła
we wszystkich dokumentach
Władysława.
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
Ibidem,
nr 63.
Ibidem,
nr 67.
Ibidem,
nr 81, 95, 96, 108.
Ibidem,
nr 85.
Ibidem,
nr 98, 99.
Ibidem,
nr 107.
Ibidem,
nr 17.
Ibidem,
nr 85.
AAd„
QQ
57a; AP Wr., Dok. m. Wr„ 27 VII 1269 r.
SUb,
IV, nr 17, 57, 63, 65.
Ibidem,
nr
1,
32.
Ibidem,
nr 16, 46, 32, 57, 63, 108.
Ibidem,
nr 59, 62.
Ibidem,
nr 95, 96.
Ibidem,
nr 98
i
99.
69
W jednym dokumencie
Władysława
z 12 V 1268
r.
dla klarysek
wrocław­
skich mamy
sankcję
„Ipse
autem domin us dux penam taxabit"
30 .
Koroboracja
wskazywała
na
środki sankcjonujące
dokument, nie
wystąpiła
jedynie w 2 dokumentach z 7 V 1268
r.
i 12 V 1268
r.
31
Formuła
ta
była
w kancelarii
książęcej zróżnicowana, najczęściej wytępowała
z incipitem:
- „in cuius rei testimonium"
32
lub w formie
- „presentem cartam (paginam) sigilli nostri mummme roboratam"
33 .
Redaktorzy dokumentów
Władysława powoływali się
zawsze na
pieczęć
1
pismo.
Eschatokół.
Dat ac ja w kilku wypadkach
kończyła treść
dokumentu.
Składała się
z trzech elementów:
czynności
prawnej i spisania dokumentu, miejsca wy-
stawienia oraz daty.
W kancelarii
Władysława przeważało
podawanie
czynności
prawnej
(w 6 dokumentach),
czynność kancelaryjną
actum zaznaczono w 4 wypadkach,
a obie formy
jednocześnie wystąpiły
w 9 dokumentach
książęcych. Najczęściej
używano
zwrotu „Acta sunt hec"
34
(7 razy), „actum" (3 razy)
35 .
Rok
zapisywano, w zasadzie
używając
zwrotu „anno domini", tylko w dokumencie
z 13 V 1267
r.
dla Henryka z Zeitz
wystąpiła
forma „anno dominice
incarnationis"
36 ,
a w dokumencie z 22 III 1268
r.
dla
mieszkańców
Polanowic
„anno"
37 .
Dokument datowany przez W. Irganga na okres
między
12 VI 1267
a 24/27 IV 1270
r.
dla cysterek trzebnickich
kończy się
zwrotem „Actum", co
można uznać
za
błąd
pisarza, który nie
przepisał
z brudnopisu kancelaryjnego
roku, dnia, miejsca wystawienia i listy
świadków
38
.
Daty dokumentów
zapisywano wg kalendarza rzymskiego, jedynie w dwóch dokumentach
z 27 VII 1269
r.
pojawiła się
data zapisana wg kalendarza
kościelnego
„sequenti die beate Anne"
39 .
Daty dziennej nie
posiadają
4 dokumenty
Władysława
40 .
chodzi o miejsce wystawienia dokumentów, to 12 wystawiono we
Wrocławiu,
2 w
Namysłowie,
a po 1 dokumencie w Krzepicach, Trzebnicy,
30
31
32
Jeśli
33
34
35
36
kapituły
37
38
39
40
nr 63.
nr 59, 63.
nr 57, 81, 95, 96.
nr 107, 108, podobnie nr 16, 54, 98.
nr 54, 57, 63, 95, 96, 107, 108.
nr 1, 16, 46.
nr 17 i podobna forma „anno incarnationis domini" w dokumencie z 1269 r. dla
wrocławskiej,
ibidem,
nr 107.
Ibidem,
nr 54.
AP Wr„ Rep. 125, nr 140; por.
SUb,
IV, nr 46.
SUb,
IV, nr 98, 99.
Ibidem,
nr 46, 67, 107, 108.
Ibidem,
Ibidem,
Ibidem,
Ibidem,
Ibidem,
Ibidem,
Ibidem,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin