Komaniecka M., Działalność polityczna arcybiskupa Janisława.pdf

(25770 KB) Pobierz
MONIKA KOMANIECKA
DZIAŁALNOŚĆ
POLITYCZNA
ARCYBISKUP A JANISLAW
A
1
1.
Wstęp
arcybiskupa
Janisława zasługuje
na
uwagę
ze
względu
na
jego
zaangażowanie
w sprawy polityczne kraju i sprawy
podległego
mu
Kościoła.
Arcybiskup
Janisław
nie
doczekał się
biogramu w
Pol-
skim
Słowniku
Biograficzny m,
a
tę lukę
w niewielkim stopniu
zapełnia
krótki jego biogram w Wielkopolskim
Słowniku
Biograficznym pióra
Heleny
Chłopockie{
Niniejszy
artykuł dotyczący działalności
poli-
tycznej arcybiskupa
Janisława
stanowi
część
pracy, której celem
było
wyjście
naprzeciw potrzebie stworzenia monografii arcybiskupa Jani-
sława.
Ramy czasowe, na jakie przypada
działalność
polityczna arcy-
biskupa
Janisława
,
to
początek
XIV w., a
dokładnie
lata 1317-1341.
Zanim jednak
prześledzimy działalność polityczną,
konieczne wydaje
się
poznanie
początków
kariery
przyszłego
arcybiskupa.
Postać
2.
Początki
kariery
Janisława
Źródła
bardzo ogólnikowo
wspominają
o
początkach
kariery Jani-
Nie ma
pewności
co do jego pochodzenia. Jan
Długosz
w
Ka-
talogu
arcybiskupów
gnieźnieńskich
wywodzi
Janisława
z rodu rycer-
tekst stanowi fr
agment
mojej pracy magisterskiej
Życie
i
działalność
arcy-
biskupa
Janisła
wa
powstałej
w 1999 r. na seminarium prof. dra hab. Jerzego Wyro-
zumskiego. Maszynopis pracy magisterskiej, Instytut Historii UJ, Kraków 1999.
2
H.
Chłop
o ck a
,
Janisła
w,
Wielkopolski
Słownik
Biograficzny ,
red. A. G
ąs
i o -
ro
wski ,
Warszawa-Poz nań
1981
,
s. 258
.
1
Niniejszy
sława.
,„Nasza
Przeszłość"
t.103: 2005 s. 93-135
94
MONIKA KOMANIECKA
skiego Korabiów rozsiedlonego w ziemi sieradzkiej i w
południowej
Wielkopolsce
3 .
Na innym miejscu, w
Historii Polski,
Długosz
wywo-
dzi
Janisława
z rodu Sulimów
4 ,
ale podaje
błędną datę śmierci
arcybi-
skupa
Borzysława
i udzielenia prowizji na arcybiskupstwo
gnieźnień­
skie
Janisławowi.
Wydaje
się, że sprawę
pochodzenia
Janisława moż­
na
wyjaśnić
na podstawie
pieczęci. Zachowało się
kilka odcisków
pieczętnych
tego arcybiskupa.
Pieczęć
arcybiskupa
Janisława
jest
ostroowalna
przedstawiająca siedzącego
na tronie dostojnika
kościel­
nego w szatach pontyfikalnych, z
wyrytym
w legendzie jego imieniem
i
wymienioną godnością
5
.
Ostatnio
J.
Bieniak
zwrócił uwagę
na pie-
częć
arcybiskupa
Janisława,
która
była
uznana dotychczas za
pieczęć
biskupa Domarata.
Pieczęć
ta ma jako znak herbowy
Jabłoń,
a jest to
herb rodu Synkotów - Dorajów.
J.
Bieniak stwierdza
więc, że Janisław
pochodził
z drobniejszego rycerstwa ziemi sieradzkiej, z rodu Synko-
tów-Dorajów6. Z jego rodziny znany jest Jakub, kasztelan
łęczycki,
rodzony brat
Janisława
7
.
Pierwsze wzmianki o
Janisławie pochodzą
z 1304 r., kiedy figuruje
on na
liście świadków
dokumentu, w którym prepozyt
gnieźnieński
Mikołaj
potwierdza dokonanie pewnej
czynności
prawnej
między
wójtami
gnieźnieńskimi:
kanonikiem
gnieźnieńskim Jaśkiem
ijego
bratem Stefanem, a domem
bożogrobców
w
Gnieźnie
8
. Janisław
wy-
stępuje
na
liście świadków
jako „canonicus Gneznensis" i „magister
scholae domus Gneznensis".
Świadczy
to,
że należał
do
kapituły
gnieźnieńskiej
i przynajmniej od 1304 r.
był
„magister scholae domus
J.
Dług
os
z,
Vitae
episcoporum
Poloniae, Opera Omnia,
t.
I, Kraków I 887,
s. 358;
J.
Ko
zie
ro wski
,
Ród Korabitów,
Łomża
1933; por.
J.
Wyr o
z
u m
ski,
Arcybiskupi
gnieźnieńscy
XI/I
i
XIV
w.,
Folia Historica
Cracoviensia,
1997 1998,
3
s. 52.
4
J.
Dług
os
z,
Historia Poloniae,
tom Xll, ks. XI!,
Opera Omnia,
tom IV, Kraków
1887,
s.
31.
5
Wykaz
pieczęci podał
J. P
a
ku
l
s k i
,
O najstarszych, przedherbowych
pieczęciach
arcybiskupów
gnieźnieńskich,
Homines
et societas. Czasy
Piastów
i
Jagiellonów,
Studia historyczne ofiarowane Antoniemu
Gąsiorowskiemu
w
65
rocznicę
urodzin,
Poznań
1997, s. 440-441.
6
J. Bien i a k,
Geneza procesu
polsko-krzyżackiego
z
lat 1320-1321 (inowroclawsko-
brzeskiego), Balticum. Studia
z
dziejów polityki,
gospodarki
i
kultury,
Toruń
1992.
7
Liber Beneficiorum Jana
Łaskiego
Archioecesis Gneznensis,
t.
II, Gniezno 1881, nr
XIII,
s.
536-538.
8
Kodeks Dyplomatyczny
Wielkopolski,
wyd. A. G
ą
si or o
ws
k i
,
H. Ko
w a
l e -
w
i c
z,
Poznań
1982,
t.
VI, nr
74.
DZIAŁALNOŚĆ
POLITYCZNA ARCYBISKUPA
JANISŁAWA
95
Gneznensis", czyli rektorem
szkoły
katedralnej
gnieźnieńskiej.
Nie
ulega
wątpliwości, iż Janisław miał wyższe wykształcenie
uniwersy-
teckie w zakresie artium i prawa kanonicznego uzyskane w jednym
z zagranicznych uniwersytetów.
Świadczą
o
tym
tytuł
naukowy „ma-
gister", jak
również pełnione
przez niego
urzędy oficjała
i archidiako-
na
gnieźnieńskiego
9
• Janisław był również dekretystą;
przemawia za
tym piastowany przez niego
urząd oficjała,
a
także
to,
że papież
po-
wołał
go obok biskupa
poznańskiego
Domarata i opata
mogileńskiego
Mikołaja
na
sędziego
w procesie Polski z Zakonem
Krzyżackim
w 1320
r.
Dalszy przebieg kariery
Janisława można odtworzyć nastę­
pująco:
W 1307
r.
występuje
jako
~ficjał gnieźnieński
1
0
;
pojawia
się
w dokumencie arcybiskupa Jakuba Swinki, który ustanawia 14 listo-
pada 1307
r.
wizytatorów w diecezji
wrocławskiej,
mianowicie magi-
stra Piotra doktora dekretów, dziekana
poznańskiego,
i Andrzeja
z
Łuszczyc,
kanclerza arcybiskupa. Jakub
Świnka
wyznacza
oficjała,
magistra
Janisława
do pomocy wizytatorowi, w razie gdyby zachodzi-
ła
taka potrzeba
11 •
Jako kanonik
gnieźnieński, Janisław występuje
między
6 listopada 1310 a 12
października
1312
r.
w dokumencie
Henryka, biskupa
wrocławskiego, wyrażającego swoją dezaprobatę,
co do
postępowania
Szymona z Marszowic, który
niesłusznie chciał
otrzymać scholasterię kościoła Św. Krzyża
we
Wrocławiu. Janisław
sprawował
zatem
władzę sądowniczą
z ramienia arcybiskupa w diece-
zji
wrocławskiej
12
•
Prawdopodobnie
był oficjałem, chociaż
w
powyż­
szym dokumencie z
tym
tytułem
nie
występuje.
Niewątpliwie Janisław
jako
oficjał gnieźnieński był związany
z arcybiskupem Jakubem
Świnką. Oficjał zastępował
biskupa w jego
funkcjach
sądowych
o charakterze spornym i dyscyplinarnym i
był
instancją odwoławczą
od wyroków archidiakona.
Oficjałów
mianowa-
li biskupi zwykle z grona
członków kapituły
katedralnej. Andrzej
Radzimiński
w swoich badaniach nad
kapitułami
katedralnymi stwier-
dził, że
bliskie
związki
kanoników
pełniących urząd oficjała
z bisku-
pami nie
owocowały osiąganiem
przez nich wysokich
prałatur
w lo-
9
Monumenta Poloniae
Vaticana,
wyd.
J.
Ptaśnik
,
Kraków 1914,
t.
Ili,
nr 114
i 116;
Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski
,
wyd.
I.
Z
akrze
wski
,
Poznań
1887-
1881,
t.
Il, nr989.
10
MPV,
t.
lll, nr 114 i 116.
11
MPV,
t.
lll, nr I 14, 120 -121.
12
Codex Diplomaticus Silesiae, Formelbuch
Arno/ds von
Protzan,
t.
V, s. 114-116.
96
MONIKA KOMANIECKA
kalnych
kapitułach
katedralnych.
Najczęściej
obejmowali oni
prałatu­
ry archidiakonów
13 .
Podobna sytuacja
występuje
w
przypadku Jani-
sława.
Pod koniec
życia
arcybiskupa Jakuba
Świnki otrzymał
od niego
urząd
archidiakona, bowiem
już
po jego
śmierci (Świnka zmarł
4 marca 1314
r.)
bierze
udział
w elekcji nowego arcybiskupa jako
członek kapituły piastując tę godność.
Dnia 1 maja 131.4 roku archidiakon
gnieźnieński Janisław
bierze
udział
w elekcji nowego arcybiskupa
gnieźnieńskiego,
która
miała
miejsce w Uniejowie w ziemi sieradzkiej.
Była
to elekcja per com-
promissum,
gdyż kapituła zleciła
trzem kanonikom: prepozytowi
gnieźnieńskiemu
Tomaszowi, prepozytowi
płockiemu
Florianowi
i archidiakonowi
poznańskiemu Borzysławowi,
dokonanie wyboru
pięciu
elektorów (kompromisariuszy),
wśród
których
był
archidiakon
gnieźnieński,
a pozostali to: prepozyt
włocławski Stanisław, poznań­
ski Piotr, kanclerz krakowski Franciszek i profesor prawa kanonicz-
nego dziekan Andrzej
14 •
Dokonali oni wyboru
Borzysława,
archidia-
kona
poznańskiego,
który
był członkiem kapituły gnieźnieńskiej.
Bo-
rzysław
wkrótce po elekcji, jeszcze w maju 1314 r.,
udał się
do Awi-
nionu po uzyskanie konfirmacji papieskiej. Razem z nim udali
się
czterej
pełnomocnicy kapituły:
dziekan
gnieźnieński
Andrzej
z
Lubie-
niowa, dziekan
poznański
Piotr
Żyła
z Bytynia, archidiakon
poznański
i wielkopolski, kanclerz
Łokietka
Filip z
Miłosławia,
oraz archidiakon
gnieźnieński Janisław,
a w
Gnieźnie
arcybiskup
pozostawił
jako swe-
go wikariusza kustosza
gnieźnieńskiego Mikołaja
15
.
Jeszcze przed
elekcją Borzysława zmarł papież
Klemens V
(20
kwietnia 1314 r.);
prawdopodobnie informacja ta nie
dotarła
do Polski, bowiem posel-
stwo wraz z arcybiskupem
udało się
do Rzymu w maju,
już
po
śmierci
papieża.
Wakans na stolicy apostolskiej
trwał przeszło
dwa lata i do-
piero 7 sierpnia 1316 r.
nastąpił
wybór na
papieża
Jakuba Douese,
który
przybrał imię
Jana XXII. W tym czasie w Awinionie
przebywał
arcybiskup
Borzysław
wraz z archidiakonem
Janisławem,
a
świadczą
A. Rad
zim
iński, Duchowieństwo kapituł
katedralnych
w
Polsce
XIV i XV w.
na
tle
porównawczym,
Toruń
1995,
s.
234-238.
14
KDW,
t.
li,
nr
989;
datę
i miejsce
podają
Spominki
gnieźnieńskie,
Monumenta Polo-
niae Historica,
nowa
seria,
t.
VI,
s.
95.
15
J.
B
i
en
i
a k,
Geneza
...
,
s. 51.
13
DZIAŁALNOŚĆ
POLITYCZNA ARCYBISKUPA
JANISŁAWA
0
97
tym
źródła,
m.in. bulla konfirmacyjna Jana XXIl. 16 W bulli konfir-
macyjnej
papieża
Jana XXII dla
Borzysława
jest informacja,
że
jeden
z kanoników
pozostał
w Rzymie i
był
to
Janisław;
wymienia go rów-
nież Długosz
1
7
.
Pozostali
członkowie
poselstwa wrócili do kraju
w celu
rozstrzygnięcia
niezgodnej elekcji biskupa lubuskiego. Arcybi-
skup
Borzysław zmarł
26
lub
27
czerwca, jak
podają
zapisy wielko-
polskich nekrologów. Przez okres
pół
roku, kiedy
Borzysław
przeby-
wał
w Awinionie wraz z archidiakonem
Janisławem, zajmował się
on
„załatwianiem
pewnych spraw
dotyczących
narodu i
Kościoła
swe-
go"18, o
realizację
których
miało zabiegać
poselstwo. Literatura przy-
pisywała już
arcybiskupowi
Borzysławowi podjęcie
w kurii papieskiej
starań
o
koronację Władysława Łokietka
i wytoczenia
Krzyżakom
procesu kanonicznego 19 . J. Bieniak
stwierdził, że
charakter spraw,
jakie
były
rozpatrywane w kurii papieskiej, znamy z
treści pięciu
bul-
li, które
papież
Jan XXII
wydał
3 lutego 1317
r.
Dotyczyły
one, m.in.
przywrócenia zwierzchnictwa metropolii
gnieźnieńskiej
nad
diecezją
kamieńską
i
chełmińską.
Bulle
zawierały również
polecenie
papieża
skierowane do biskupa
płockiego
i opata
pelplińskiego
przeprowadze-
nia akcji przeciw
grabieżcom
dóbr arcybiskupich, polecenie skiero-
wane do arcybiskupa, aby
doprowadził
do zgody
między Łokietkiem
a biskupem krakowskim Janem
Muskatą
i
wezwał książąt
ruskich
i litewskich, by
przyjęli obediencję Kościoła
rzymskiego
20 .
Bieniak
uważa więc, że
obie te sprawy nie
były
przedmiotem zabiegów arcy-
biskupa
Borzysława
i archidiakona
Janisława, gdyż zostały
przedsta-
wione w
późniejszym
czasie. Ich
działania miały
na celu wybadanie
stanowiska kurii papieskiej i usposobienie jej przychylnie do Polski.
Po
śmierci
arcybiskupa
Borzysława
w kurii papieskiej
pozostał
archidiakon
gnieźnieński Janisław.
Dnia 7 listopada 1317
r.
papież
Jan
XXII
udzielił
mu prowizji na arcybiskupstwo
gnieźnieńskie
na zasa-
KDW,
t.
II,
nr
989;
MPV,
t.
III,
nr
207;
Vetera Monumenta Poloniae
et
Lithuaniae
getiumquefinitimatru historiam
illustrantia,
wyd.
A.The i ner,
t.
I, Romae 1860, nr
251;
J.
Bien i a k,
Geneza ...
,
s.52.
17
J.
Długosz,
Vitae.
„,
s. 358.
18
Spominki
gnieźnieńskie„.,
s.
95.
19
S. Z aj
ą
c z k o
w
s k
i
,
Polska
a
Zakon
Krzyżacki
w ostatnich
latach
Władysława
Łokietka,
Lwów 1929; E.
Dług
op o I ski ,
Władysław Łokietek
na tle
swoich cza-
sów,
Wrocław
1951.
20
J.
Bien i a k,
Geneza„
.,
s. 54.
16

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin