wybrane kamieniołomy Ziemi Kłodzkiej.pdf

(8055 KB) Pobierz
Hereditas Minariorum,
4, 2017, 153−170
www.history-of-mining.pwr.wroc.pl
ISSN 2391-9450 (print)
ISSN 2450-4114 (online)
DOI: 10.5277/hm170409
Nadesłano 20.09.2017 r.; zaakceptowano 19.11.2017 r.
WYBRANE KAMIENIOŁOMY ZIEMI KŁODZKIEJ
I ICH WYKORZYSTANIE GEOTURYSTYCZNE
Aneta MAREK
Instytut Geografii i Studiów Regionalnych, Akademia Pomorska w Słupsku, kornika@wp.pl
ziemia kłodzka, geoturystyka, kamieniołom
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie wybranych kamieniołomów Ziemi Kłodzkiej,
ocena stanu wyeksponowania oraz wskazanie możliwości ich zagospodarowania na różne cele
.
Zie-
mia Kłodzka jest regionem zróżnicowanym i urozmaiconym pod względem budowy geologicznej,
stąd też w wielu jej rejonach prowadzono działalność eksploatacyjną surowców mineralnych.
W pracy badawczej przeprowadzono badania kameralne, podczas których dokonano kwerendy
publikacji. Pozwoliła ona zapoznać się z budową geologiczną omawianych obiektów oraz z proble-
matyką wykorzystania wyrobisk na różnych przykładach i możliwości ich rewitalizacji. Drugim
etapem były badania terenowe, podczas których przeprowadzono inwentaryzację i dokonano
charakterystyki najważniejszych wyrobisk związanych z eksploatacją surowców takich jak: bazalt,
piaskowiec, marmur, wapień krystaliczny, melafir i gnejs. Kamieniołomy mają duży potencjał geo-
turystyczny, mogą być wykorzystywane w celu prowadzenia zajęć dydaktycznych. Mankamentem
opisanych obiektów jest brak ich odpowiedniego zagospodarowania na cele turystyczne.
1. Wstęp
Jedną z form turystyki poznawczej stanowi geoturystyka. Zdaniem wielu au-
torów głównym motywem jej uprawiania jest zwiedzanie i poznawanie obiektów
przyrody nieożywionej, a także różnych procesów, które te obiekty kształtowały
(Migoń, 2012; Słomka & Kicińska-Świderska, 2004). Obok naturalnych form geo-
logicznych, czy geomorfologicznych w obrębie zainteresowań geoturysty znalazły
się również obiekty antropogeniczne, związane z wykorzystaniem naturalnych
surowców mineralnych.
W skład geoturystyki weszły zatem dwa elementy: naturalne środowisko przy-
rodnicze oraz środowisko przemysłowe, wpływające na przekształcenie krajobrazu,
połączone również z prezentacją wytworów kultury materialnej człowieka, stano-
wiących o dziedzictwie poprzemysłowym (górniczym). Obiekty geoturystyczne są
154
Aneta Marek
cennym źródłem informacji. Mogą być one wykorzystywane jako obiekty naukowe,
dydaktyczne, turystyczne, poznawcze, sportowo-rekreacyjne i kulturalne.
Wśród obiektów geoturystycznych na uwagę zasługują kamieniołomy. Mogą
przyczynić się one do podniesienia atrakcyjności regionu, z uwagi na wartość geolo-
giczną i historyczną. Adaptacja nieczynnych kamieniołomów wpływa na podniesie-
nie potencjału geoturystycznego, a tym samym pozwala stworzyć markowy produkt
turystyczny. Wiele nieczynnych kamieniołomów zostało przygotowanych z myślą
o odwiedzających. W Polsce są to m.in. Kadzielnia i Ślichowice w Kielcach, Szewce
koło Chęcin, Glinka w Ujsołach, Gródek w Jaworznie czy Zakrzówek w Krakowie.
Przykładem nieczynnych wyrobisk poza terenem Polski, wykorzystywanych dla ce-
lów turystycznych, edukacyjnych, sportowych bądź kulturalnych, są m.in. Amerika
w Czechach,
St. Margarethen
w Austrii,
Horka, Sparmann i Hemmoor w Niemczech,
Siggewi na Malcie, Mokatan w Egipcie, czy Songjiang w Chinach.
2. Metodologia badań i przegląd literatury
Problematyka wykorzystania kamieniołomów, po zakończeniu ich eksploatacji,
była przedmiotem zainteresowania wielu specjalistów z zakresu geologii, górnic-
twa, geografii, turystyki, kształtowania i ochrony środowiska i wielu innych. Różni
autorzy wiele prac poświęcili problematyce badawczej w zakresie rewitalizacji i za-
gospodarowania górniczych obiektów odkrywkowych (m. in. Baczyńska & Lorenc,
2012; Krawczyk & Lorenc, 2010; Malewski, 1999).
Uwagę zwracano na wykorzystanie tych obiektów na potrzeby edukacji, kultury
lub turystyki. Problematyką tą zajmowali się m.in. Badora (2007), Bernat (2014),
Chwastek i Janusz (1992), Jawecki (2012), Lisowska (2015), Majgier i in. (2010),
Nita (2010, 2012, 2014), Nita i Myga-Piątek (2010), Pietrzyk-Sokulska (2003, 2008),
Skoczylas (2009), Skreczko i Wolny (2014), Zbucki i Dąbrowski (2014). Większość
autorów jako obszar badań wybierała region Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej
i Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej.
Warto zatem przyjrzeć się różnicowaniu geologicznemu Ziemi Kłodzkiej i wy-
korzystaniu obiektów pogórniczych. Jest to region niezwykle bogaty i zróżnicowany
pod względem występowania i wydobycia surowców skalnych. Problematyce geo-
logicznej i górniczej poświęcono dużo uwagi. Omawiany region był wielokrotnie
opisywany w literaturze specjalistycznej, zarówno naukowej, jak i branżowej. Za-
gadnienia obejmujące geologię i historię górnictwa tego obszaru podejmowali m.in.
Ciężkowski (1986, 1989), Glapa i Sroga (2011), Gluziński (1960), Grocholski (1969),
Wojewoda i in. (2008). Duży wkład w opracowanie zagadnień geoturystycznych
Ziemi Kłodzkiej wnieśli też: Cwojdziński i Kozdrój (2007), Koźma i in. (2011), Ma-
rek (2015), Rogowski (2014), Stachowiak i in. (2013), Zagożdżonowie (2013).
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie wybranych kamieniołomów
Ziemi Kłodzkiej, ocena stanu wyeksponowania oraz wskazanie możliwości ich za-
gospodarowania na różne cele.
Wybrane kamieniołomy ziemi kłodzkiej i ich wykorzystanie geoturystyczne
155
Pracę badawczą podzielona na dwa etapy. Pierwszym etapem były badania ka-
meralne, podczas których dokonano kwerendy publikacji. Pozwoliła ona zapoznać
się z budową geologiczną omawianych obiektów oraz z problematyką wykorzystania
wyrobisk na różnych przykładach i możliwości ich rewitalizacji. Drugim etapem
były badania terenowe, podczas których przeprowadzono inwentaryzację i doko-
nano oceny stanu wybranych wyrobisk pod względem geoturystycznym.
3. Kamieniołomy Ziemi Kłodzkiej
Ziemia Kłodzka to region bardzo zróżnicowany geologicznie i krajobrazowo.
Uwagę turystów najczęściej zwracają przyrodnicze obiekty geoturystyczne (np.
Jaskinia Niedźwiedzia, Szczeliniec Wielki, Błędne Skały) oraz podziemne obiekty
pogórnicze, które zostały zagospodarowane na cele turystyczne (kopalnia złota
w Złotym Stoku, kopalnia węgla kamiennego w Nowej Rudzie i kopalnia uranu
w Kletnie). Z uwagi na wiele pozostałości górniczych, będących świadectwem
wielowiekowej działalności człowieka, warto również skupić się na obiektach
odkrywkowych. Niektóre z nich są wyjątkowo cenne ze względu na odsłonięcia
geologiczne (układ warstw i struktur tektonicznych), czy występowanie rzadkich
gatunków flory i fauny.
Przedmiotem niniejszej publikacji są wybrane kamieniołomy różnych surowców
skalnych, zlokalizowane na terenie Ziemi Kłodzkiej (ryc. 1).
Ryc. 1. Lokalizacja wybranych kamieniołomów na terenie Ziemi Kłodzkiej
Fig. 1. Location of selected quarries in Klodzko Region
156
Aneta Marek
Charakterystyce poddano wyrobiska skał magmowych (bazalt, melafir), osado-
wych (piaskowiec) i przeobrażonych (marmur, gnejs).
3.1. Skały wulkaniczne
Wśród stanowisk bazaltowych na terenie Ziemi Kłodzkiej występują cztery
wyrobiska zlokalizowane w Górach Złotych. Alpejskie ruchy górotwórcze w trze-
ciorzędzie spowodowały powstanie szeregu uskoków i pęknięć skorupy ziemskiej,
wzdłuż których magma wydostała się na powierzchnię. Powstałe w ten sposób skały
wulkaniczne z okresu miocen-pliocen należą do najmłodszych tego typu na Dolnym
Śląsku. Ich wiek określono na 5,46–3,83 Ma (Badura i in., 2006).
Pierwszym kamieniołomem jest Czarne Urwisko położone na stoku Strzybnika
(720 m n.p.m.), pomiędzy Lutynią a Ułężem (dawny przysiółek). Według niektórych
autorów (Ciężkowski, 1998; Jaworska, 1986; Stachowiak i in., 2013; Śliwa, 1967)
bazalt odsłaniający się w kamieniołomie stanowi formę komina wulkanicznego
o wyraźnej pionowej oddzielności. W kamieniołomie widoczne są skały, które two-
rzą cztero-, pięcio- i sześcioboczne słupy, wykształcone jako cios termiczny. W XIX
w. działał tu stokowy kamieniołom, który odsłonił około 60-metrowej wysokości
ścianę. Szczytowa krawędź dawnego kamieniołomu została wykorzystana jako plat-
forma widokowa, na której od połowy XIX w. do 1945 r. istniała altana (Stachowiak
i in., 2013). Warto dodać, że ze względu na swoje walory obiekt został wpisany do
„Katalogu obiektów geoturystycznych w Polsce” (Słomka i in., 2006). Do górnej kra-
wędzi kamieniołomu doprowadza znakowana ścieżka, skąd roztacza się panorama
Masywu Śnieżnika. Dostęp do dolnych partii wyrobiska utrudniają krzewy.
Drugie stanowisko znajduje się na stokach Szarego Kamienia (495 m n.p.m.),
powyżej Obwodu Drogowego nr 9 Dolnośląskiego Zarządu Dróg Wojewódzkich we
Wrocławiu, znajdującego się przy drodze Lądek-Zdrój – Złoty Stok. Występujący tu
bazalt stanowi wypełnienie komina (Grocholski & Jerzmański, 1975) o średnicy kil-
kudziesięciu metrów. Skały charakteryzują się nieregularną oddzielnością słupową,
ze znamionami oddzielności kulistej w górnej części (ryc. 2; Jaworska, 1986)
.
Eks-
ploatację bazaltu rozpoczęto w XIX w., tworząc dwa wyrobiska na przeciwległych
krańcach złoża. Po 1945 r. zasoby bazaltu szacowano na 0,25 mln ton (Ciężkowski,
1998). Jakość złoża bazaltu obniżona była ze względu na występowanie zgorzeli
słonecznej. Jest to rodzaj rozpadu bazaltów wywoływany przez nierównomierną
krystalizację stopu resztkowego. Na zjawiska te nakładają się dodatkowo procesy
wietrzeniowe. Bazalty dotknięte zjawiskiem zgorzeli charakteryzują się przełamem
gruzełkowatym i występowaniem jasnych plama (Zagożdżon, 2004). Bazalt wyko-
rzystywany był do produkcji grysów i tłucznia. Po zakończeniu wydobycia bazaltu,
w miejscowym zakładzie przeróbczym do 1974 r. produkowano grysy z marmuru
z kamieniołomu w Rogóżce. W 1991 r. część wyrobisk została zaadaptowana na
strzelnicę myśliwską (Ciężkowski, 1998).
Trzeci nieczynny kamieniołom bazaltu znajduje się przy granicy polsko-czeskiej,
na południowy-wschód od tzw. Szwedzkich Szańców. W skałach tych obserwuje
Wybrane kamieniołomy ziemi kłodzkiej i ich wykorzystanie geoturystyczne
157
Ryc. 2. Kamieniołom bazaltu na stokach Szarego Kamienia
Fig. 2. Basalt quarry on the slopes of Szary Kamień
się zgorzel słoneczną. Do wnętrza kamieniołomu prowadzi ścieżka wiodąca wzdłuż
granicy. Kamieniołom jest porośnięty przez drzewostan świerkowy.
Czwartym kamieniołomem jest wyrobisko położone na stoku Twierdzy (640–660
m n.p.m.). Wystąpienie bazaltów jest pozostałością komina wulkanicznego. Bazalt
ten wykazuje nieregularną oddzielność słupową (Jaworska, 1986). Kamieniołom
rozpoczął eksploatację w 1959 r. i ma charakter jednopoziomowy. Obecnie firmą
prowadzącą eksploatację jest „Uni-Bazalt” z siedzibą w Gostkowie. Bazalt wykorzy-
stywany jest do produkcji kruszyw dla drogownictwa i kolejnictwa. Powierzchnia
udokumentowanego złoża wynosi 4,90 ha (Baza Midas, 2017).
Spośród kamieniołomów skał wulkanicznych na uwagę zasługuje nieczynne
wyrobisko położone w Tłumaczowie (ryc. 3). Znajduje się on na stoku wzgórza
o wysokości 438 m n.p.m., a jego ściany osiągają wysokość do 20 m. Odsłaniają
się tam skały wulkaniczne okresu permskiego, o chemizmie obojętnym lub zasa-
dowym (melafiry). Wykształciły się one w północnej części niecki śródsudeckiej
wypełnianej przez różne osady okruchowe i fitogeniczne od karbonu. Po gwałtow-
nej zmianie warunków klimatycznych w początkach permu, w ciepłym i suchym
klimacie doszło do sedymentacji piaskowców i zlepieńców. Miała wówczas miejsce
również intensywna działalność wulkaniczna, w wyniku której doszło do erupcji
wulkanów i wylewów lawowych. Występujące w kamieniołomie melafiry cechuje
duża zwięzłość i twardość, są barwy ciemnoszarej, brunatno-fioletowej i brunatnej.
Towarzyszą im tufy, brekcje wulkaniczne oraz zlepieńce. Występują tu także nie-
wielkie skupiska kalcytu, kwarcu, dolomitu, barytu oraz ametysty i kwarc dymny
(por. Marek, 2015).
W skałach widoczne są różne struktury sedymentacyjne, czego przykładem są
prądowe i falowe ripplemarki, ślady kropli deszczu i szczeliny powstałe z wysycha-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin