boska-komedia.pdf

(1868 KB) Pobierz

Ta lektura,

podobnie ak tysiące innych, est dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl.

Utwór opracowany został w ramach pro ektu

Wolne Lektury

przez

fun-

dac ę Nowoczesna Polska.

DANTE ALIGHIERI

Boska Komedia

 .  

JULIAN KORSAK

Wstęp

Julian Korsak uroǳony w  r., zmarły w  r., przy aciel Mickiewicza, poeta i tłu-

macz, był pierwszym w piśmiennictwie polskim, który przedsięwziął pracę ogromnie

trudną i szczęśliwie e dokonał: emu zawǳięcza piśmiennictwo polskie pierwszy całko-

wity przekład ednego z na większych arcyǳieł poez i,

Boskiej Komedii

Dantego.

Przekład Korsaka wyszedł w  lat po śmierci poety, bo dopiero w  r., w War-

szawie, u Orgelbranda. Tłumaczenie Korsaka ma przede wszystkim edną nieocenioną

zaletę — est ono barǳo asne, łatwo zrozumiałe i dlatego na odpowiednie sze, aby po-

średniczyć w pierwszym zazna omieniu się z ǳiełem, nad którego ob aśnieniem od tylu

wieków tylu komentatorów łamało głowy. Przy tym zdaniem znawców, poetycznym po-

lotem góru e przekład Korsaka nad przekładem nierymowanym Stanisławskiego, który

ako drugi z rzędu tłumacz

Boską Komedię

oblekł w słowa polskie.

Wyda ąc w „Bibliotece powszechne ”

Boską Komedię

w przekłaǳie Korsaka, powtó-

rzyliśmy także wstęp i ob aśnienia, akie się zna du ą w wydaniu pierwotnym. Wstęp

ednak uczyniliśmy prze rzystszym, opuszcza ąc kilka mie sc mnie ważnych, także ob a-

śnienia i uwagi niektóre skróciliśmy; wszystkie ob aśnienia ednak prze rzeliśmy, wiele

z nich skraca ąc, zmienia ąc albo rozszerza ąc, wiele też dodaliśmy nowych, które nam się

wydawały potrzebne. Także tekst przekładu stał się łatwie zrozumiały wskutek właściwe

interpunkc i, gdyż pierwsze wydanie pod tym względem mocno kulało. Również krótkie

napisy nad każdą pieśnią powinny się przydać czytelnikom.

     

Dante, a właściwie zwany Durante (bo pierwsze imię powstało ze zdrobnienia drugiego),

uroǳił się we Florenc i  ma a  roku z o ca Alighieri degli Elisei, wywoǳącego ród

swó ze starożytne czyste krwi rzymskie , uczonego prawnika i sekretarza rządu ówcze-

sne Rzeczypospolite Florenckie , a z matki Donny Belli. Pamiętne w ǳie ach wypadki

otaczały kolebkę poety: kruc ata tunetańska; po długim i burzliwym bezkrólewiu wybór

na tron rzymskiego państwa Rudolfa z Habsburgu; drugi sobór lugduński; nieszpory

sycylĳskie¹; śmierć głodowa Ugolina; Florenc a, o czyzna ego, poǳielona na dwa nie-

przy azne obozy stronnictw gwelfów i gibelinów: pierwszych ako sto ących w obronie

na wyższe właǳy Kościoła, niepodległości włoskie i przywile ów mieszczańskich, dru-

gich ako broniących praw feudalnych i wszechwłaǳtwa rzymskiego cesarstwa. Były to

wypadki, które ak chmury i huragany przesuwały się lub huczały po świecie w chwili, gdy

pierwsza myśl i uwaga poety obuǳały się na świat, w którym miał żyć, ǳiałać, cierpieć

i śpiewać.

¹nieszpory

sycylĳskie

— powstanie mieszkańców Sycylii przeciw panowaniu Andegawenów (). [przypis

edytorski]

Dante, ak każdy geniusz naǳwycza ny, miał swo ą legendę. Bokac usz², ego biograf,

twierǳi, że Donna Bella, matka poety, będąc brzemienną, miała sen ǳiwny. Przyśniła się

e piękna i zielona łąka, przerżnięta szerokim i asnym strumieniem; nad brzegiem ego

rosło wysokie laurowe drzewo, pod którym uroǳiła ǳiecko; ǳiecko karmiąc się owocami

spadłymi z lauru i pĳąc wodę z asnego strumienia, szybko w oczach e rosło i stało się

uroǳiwym pasterzem, który w chwili, gdy się nachylił ku ziemi, aby pod ąć owoc laurowy,

przeobraził się w pawia i powstał uż ptakiem. Po takim śnie niedługo Donna Bella powiła

ǳiecię i za zgodą męża dała mu na chrzcie świętym, nie bez znaczenia, imię

Durante,

co po

włosku znaczy:

trwający, który ma trwać.

Brunetto Latini, literat i astrolog, przy aciel o ca

Dantego, wyciągnął dlań horoskop przyszłe ego ǳiecka wziętości i sławy; bo czyta ąc

w gwiazdach zauważył, że w ǳień uroǳin Dantego słońce stało w konstelac i Bliźniąt,

co miało być wróżbą na przyszłość wielkie cześci³ dla nowo naroǳonego.

O ciec Dantego umarł w roku ; matka ego o niewiele lat śmierć męża przeżyła.

W dostatnim spadku po o cu znalazły się środki starannego wychowania ǳiesięcioletnie-

go sieroty. Tenże sam Brunetto Latini, o którym nadmieniliśmy wyże , uczeń Sorbony

paryskie , prawnik, retor, pierwszy tłumacz włoski kilku ǳieł Cycerona, autor

Skarbca

(il

tesoro),

ówczesne encyklopedii, i

Skarbczyka

(il

tesoreto),

w którym rymował swo e

alegoryczne fantaz e, człowiek różnostronnego wykształcenia, wezwany był przez mat-

kę poety na ego opiekuna, mentora i nauczyciela. Brunetto Latini za życia i po śmierci

Donny Belli sumiennie wywiązywał się z włożonego nań obowiązku. Odgadłszy w uczniu

swoim naǳwycza ne zdolności, ogromną pamięć i zmysł po mowania każde nauki, róż-

nostronnie rozwĳał i kształcił umysł młoǳieńca. Uczył go ęzyków, poetyki, ﬁlozoﬁi,

ﬁzyki, astronomii i nauk politycznych, kształcąc ucznia na przyszłego męża stanu w Rze-

czypospolite Florenckie . Ulubionymi autorami młodości Dantego byli poeci łacińscy;

Wirgiliusza⁴ całego umiał na pamięć, którego piękność stylu późnie sam pisząc naślado-

wał. Tenże sam Brunetto Latini przez Dantego (dowód nieubłaganego a bezstronnego

w sprawiedliwości swo e sądu poety, akim zarazem potępiał swoich przy aciół i nieprzy-

aciół), w ego

Boskiej Komedii

za grzech, akim się za życia kalał, wtrącony był do piekła;

wszakże ako wǳięczny uczeń poświęcił mu w swe epopei czuły ustęp, wynurza ąc dlań

wǳięczność, że go pierwszy nauczył, ak się unieśmiertelnić.

Na ważnie szym z niewielu doszłych do nas szczegółów o młodości Dantego, była ego

miłość do Beatrycze. Beatrycze uroǳiła się we Florenc i, w  roku. O ciec e , Folko

Portinari, zamożny i zacny obywatel ﬂorencki, założył szpital przy kościele Santa Maria

Novella. Gdyby nie tablica marmurowa, która do ǳisia zna du e się we wnętrzu budowy

tego szpitala, poświadcza ąca pobożną fundac ę Folka Portinari i że pobożny fundator miał

edyną córkę imieniem Beatrycze, potomność nie wieǳiałaby, z kogo się roǳiła, ak dotąd

nie wie mie sca e mogiły. Podczas święta ma owego, którym ﬂorentyńczycy dorocznie

święcili początek swo e piękne wiosny, Dante zaprowaǳony przez o ca na tę ma ówkę,

po raz pierwszy wiǳiał, a potem w domu Folka Portinari poznał swo ą Beatrycze. Mała

różnica wieku i wspólna chęć zabawy dwo e ǳieci zbliżyła do siebie; obo e podobali się

sobie nawza em; pierwsza poczynała, gdy drugi rok ǳiewiąty życia kończył.

Miłość Dantego do Beatrycze zrazu ǳiecinna, z latami do rzała w młoǳieńczą na-

miętność: kochał ą czystą, platoniczną miłością przez całe e życie; śmierć e w roku

 opłakiwał serdecznymi łzami; od te chwili, ak sam wyraża się energicznie: oczy ego

zamieniły się w dwie żąǳe płaczu. Pierwsza miłość zatliła w nim pierwszą iskrę poetyczną

i Dante stał się poetą. Pisał na cześć swo e kochanki wiele sonetów i pieśni. Zbiór ich

cały zamknął w ramach pierwszego ǳieła swo e młodości pod tytułem:

Życie nowe

(Vita

nuova),

o którym niże powiemy obszernie .

Dante skończywszy domowe wychowanie pod kierunkiem Brunetta Latini, wyższych

nauk uczył się w uniwersytetach bonońskim, padewskim i w Sorbonie paryskie ; potem

²Bokacjusz — właśc. Giovanni Boccaccio (–). [przypis edytorski]

³cześci — ǳiś popr. forma D.lp: czci. [przypis edytorski]

⁴Wirgiliusz — właśc. Publius Vergilius Maro (– p.n.e.), poeta, twórca rzym. eposu narodowego,

Eneidy.

[przypis edytorski]

 

Boska Komedia



wstąpił do zakonu anciszkanów (a właściwie terc arzy⁵), ednakże przed ukończeniem

nowic atu, dość rychło klasztorną sukienkę zamienił na świecką. W roku  pochwycił

oręż w obronie zagrożone niepodległości swo ego kra u; w bitwie pod Kampaldino, ako

odważny żołnierz, bił się walecznie, a radą swo ą przyczynia ąc się do wygrane , dowiódł,

że nie brakowało mu zdolności w sztuce wo enne . Zna dował się osobiście przy wzięciu

szturmem zamku Kaprony, gǳie, powiada ą, osnuł pierwszą myśl napisania sławnego

ustępu w

Boskiej Komedii,

śmierci Ugolina.

W rok po śmierci Beatrycze ożenił się z Gemmą z domu Donati. Co skłoniło Dante-

go opłaku ącego śmierć kochanki do tak nagłego ożenienia się? Rozmaite zdania krzyżu ą

się z sobą: edni przypisu ą stroskanemu poecie po tak bolesne stracie naǳie ę złago-

ǳenia cierpień w cichym domowym pożyciu i chęć odroǳenia się przez ǳieci; druǳy

widokom politycznym w celu spokrewnienia się przez żonę z arystokratyczną familią

Donatich, współcześnie wywiera ącą poważny wpływ na losy rzeczypospolite ﬂorenc-

kie . Gemma, co po włosku znaczy kle not, ak widać nie była kle notem płci swo e ;

Dante w pożyciu domowym nie znalazł spoǳiewanego szczęścia. Powiada ą, że Gemma

była dlań prawǳiwą Ksantypą⁶, a mąż znuǳony niewieścimi fochami na koniec ą po-

rzucił. Dante z tego związku małżeńskiego miał kilkoro ǳieci: dwa starsi synowie, Piotr

i Jakub, stali się godnymi ǳieǳicami sławy o ca: pierwszy słynął ako uczony prawnik;

drugi był sęǳią w Weronie i napisał pierwszy komentarz

Boskiej Komedii.

Gabriel, syn

trzeci, umarł małoletnim z grasu ące zarazy we Florenc i; córka edyna poety, które

Dante przez pamięć swo e kochanki dał na imię Beatrycze, oblekła się w zakonny habit

w klasztorze św. Szczepana w Rawennie, a Rzeczpospolita Florencka, gdy z czasem szał

e politycznych stronnictw ochłonął, wynagraǳa ąc prześladowanie e o ca, wyznaczyła

dla nie pens ę dożywotnią.

Dante, który pierwsze lata swe młodości piękniał ideałem miłości i poez i, gory-

cze domowego pożycia, eżeli te były rzeczywiste, słoǳił uprawą sztuk pięknych, nauką

i przy aźnią. Z natury ma ąc zmysł szeroko rozwinięty do po ęcia i poczucia każde este-

tyczne piękności, wolne chwile od ważnie szych zatrudnień poświęcał uczeniu się muzyki

i rysunków. Raz odrysował anioła, a w twarzy anielskie nie eden ze zna omych poety,

wiǳąc ten rysunek, łatwo odgadł podobieństwo do ego kochanki Beatrycze. Współ-

cześni emu poeci: Guido Cavalcanti, Dante Maiano, imiennik poety, Cino da Pistoia,

szczycili się ego przy aźnią. Muzyk Casella, malarz Giotto, architekt Arnolfo, żyli z nim

w przy aznych i poufnych stosunkach. Tak Dante na pięknie szą porę swego życia przeżył

w zaczarowane atmosferze artystyczne , w czasie, kiedy wszystkie sztuki piękne ak kwiat

z pączka rozwĳały się bu nie i kwiecisto pod niebem włoskim, kiedy Florenc a budowa-

ła pyszne pałace, kościół Świętego Krzyża i katedrę: ǳiś eszcze zaǳiwia ące pomniki

budownictwa, które przydomek Piękne e dały.

Lecz artyzm i nauka nie stały się wyłącznie kapłaństwem duszy poety; uczucie, myśl

i słowo nie mogły całkiem e zapełnić, brakło eszcze e — czynu! Dante wpisu e się

w listę obywateli ﬂorenckich, do korporac i medyków, których wtedy zwano ﬁzykami.

Florenc a wtedy, ak Rzym dawny, wyzwoliwszy się spod arzma szlachty, uznała wszech-

właǳtwo ludowe, a obycza em miast średniowiecznych poǳielona była na korporac e,

czyli cechy uczone, sztuk i rzemiosł użytecznych. Z tych cechów wybierano losem dwu-

nastu priorów⁷, czyli pierwszych urzędników miasta. Dante wy ątkowo został priorem

z wolnego wyboru, w roku , a  życia swego. Przez dwa lata uprzednio posłował do

rozmaitych wolnych miast włoskich i do zagranicznych dworów monarszych; ak wpierw

naukom i sztukom pięknym, z równym zapałem poświęcił się dobru publicznemu, o któ-

rym w czasach zaburzeń i kłótni kra owych mało kto myślał. Razu ednego, gdy się wahał,

czy przy mie mis ę dyplomatyczną, dość drażliwą i trudną do spełnienia, ze szlachetną

i zarazem pełną wzgardy dla swoich ziomków dumą zawołał: „Któż więc pó ǳie, eśli a

zostanę, a kto zostanie, eśli a pó dę?”.

⁵tercjarze — członkowie ǳiała ącego w kościele katolickim stowarzyszenia religĳnego, do którego należą

świeccy i duchowieństwo diecez alne. Struktura i prawa terc arskich zakonów bazu ą na regułach istnie ących

w kościele zakonów. [przypis edytorski]

⁶Ksantypa — według tradyc i żona Sokratesa; osoba zrzędliwa i kłótliwa. [przypis edytorski]

⁷prior — urzędnik mie ski wybierany z ludu. [przypis edytorski]

 

Boska Komedia



Rok  gra ważną epokę w życiu poety; w tym roku zaczął pisać nieśmiertelny

swó poemat, który nazwał, stosu ąc się do prawideł poetyki Horacego, ze względu na

mieszany roǳa ego stylu, komedią; w tymże samym roku wyniesiony był na urząd

prioratu, z którego początek wzięły ego gorycze i przyszłe nieszczęścia. Dante zasia-

da ący w na wyższe magistraturze Rzeczypospolite Florenckie niedługo cieszył się e

pozornym poko em; hydra stronnictw politycznych przez czas akiś milczkiem pełza ąca,

podniosła śmiało głowę. Rząd ﬂorencki, sam złożony z członków tychże stronnictw, nie

miał dosyć siły do powściągnięcia anarchii. Stronnictwa gwelfów i gibelinów po krót-

kim odpoczynku, spisku ąc i drażniąc się nawza em, zabierały się do nowych zapasów,

a same waśniąc się mięǳy sobą, odszczepieńcami powiększały wza emnie szyki swych

nieprzy aciół. Stronnictwo gwelfów tryumfu ące we Florenc i poǳieliło się na dwa obo-

zy: możne familie Cerkich i Donatów, roz ątrzane osobistą urazą, zatknęły w nich swo e

herbowe chorągwie. Gwelfowie z miasta Pistoi, podobnież rozǳieleni niezgodą, zasły-

szawszy o kłótniach ﬂorenckich, w znaczne liczbie przenieśli się do Florenc i, gǳie tle-

ące pod popiołem zarzewie niezgodą rozdmuchawszy, dali początek zna omemu w hi-

storii przezwisku

białych

czarnych

gwelfów. Plebe usze barwę białą, a patryc usze barwę

czarną przy ęli za godło. Dante, gwelf z tradycy nych skłonności familĳnych, przychylił

się do gwelfów białych; lecz gdy stronnictwa zapalone świeżą nienawiścią na przechaǳ-

kach i obrzędach publicznych z orężem w ręku ścierały się z sobą, a krew zaczęła płynąć,

Dante, urzędnik bezstronny i surowy, brzyǳący się bezrządem, naczelników stronnictw

wo u ących skazał na wygnanie.

Biali,

w których liczbie był Guido Cavalcanti, osobisty

przy aciel poety, wkrótce powrócili z wygnania, a

czarni

spiskowali za kra em. Dante pra-

gnąc co pręǳe położyć koniec te wo nie domowe i pogoǳić szermu ące stronnictwa,

po echał w poselstwie do Rzymu; lecz to posłannictwo uż było nie w porę. Bonifacy

VIII sieǳący na stolicy apostolskie , wiǳąc Florenc ę zwichrzoną domową niezgodą,

przychylił się do stronnictwa

czarnych.

Karol, książę ancuski, a brat króla Franc i Fili-

pa Pięknego, do Włoch przez papieża wezwany dla obrony Sycylii od roszczeń władców

aragońskich, teraz na żądanie święte stolicy, w roku  ako pośrednik z licznym wo -

skiem wkroczył do Florenc i. Lecz książę ancuski źle się uiścił z włożonego nań przez

papieża obowiązku⁸ pośrednictwa.

Czarni

ośmieleni potężnym wsparciem Karola wrócili

do Florenc i, wprowaǳa ąc za sobą zemstę i niezgodę, a zawładnąwszy sterem rządu, wy-

gnali sześciuset

białych;

Dante zaocznie skazany był na wygnanie, a potem na karę ognia,

eśliby był schwytanym na ziemi ﬂorenckie ; dom ego zrabowano i zniszczono. Dante

wieść o zapadłym nań wyroku odebrał w Rzymie dnia  stycznia  r.; dusza ego

ognista, szlachetna i nieugięta tak ǳiki wyrok przy ęła z oburzeniem; gwelf wygnany

przez gwelfów stał się gibelinem.

Ta nagła zmiana ego wiary polityczne wynikła może z głębokiego poglądu na luǳi

i wypadki współczesne; w demokrac i ludowe wiǳiał słabość i bezrząd, w gibelinizmie,

czyli w monarchii powszechne , porządek i siłę, a w tych obo gu pewną ręko mię przy-

szłego uspoko enia zwichrzone stronnictwami Italii. Dante, wygnaniec i tułacz, porwany

wirem namiętności politycznych, wiązał się z gibelinami; dwory Scaligierów w Weronie,

Malespiny z Lunigiane, Canagrandy della Scala, wygnańcowi poecie w swych gościnnych

progach kole ą oﬁarowały przytułek i pomieszkanie. Obycza dworski i duma gibelińskich

panów, z którymi nie mógł i nie umiał się zgaǳać, często dawały mu uczuć gorycz wy-

gnania, aką to w

Boskiej Komedii

tak wyraził: „O akże est słonym chleb cuǳy! Jak

przykrą est droga, kiedy potrzeba po cuǳych schodach wstępować i schoǳić!”. Przez

księcia Werony, u którego znalazł gościnne schronienie, zapytany: „Dlaczego na ego

dworze lada trefniś lub kuglarz więce wzbuǳa pociągu i poǳiwu niźli on, powszechnie

uznany za mędrca” wręcz odpowieǳiał: „Ponieważ podobni lubią podobnych!”. Drażliwy

i nieugięty charakter wygnańca poety w ego stosunkach osobistych ob awił się zarówno

w ego życiu politycznym i w ego tęsknocie powrotu do swego kra u. Miłość czysta i głę-

boka swe ziemi i swych ziomków często w nim tłumiła osobiste urazy; różnymi drogami

starał się powrócić z wygnania oprócz płaszczenia się i pokory. W roku  ze swymi

współwygnańcami próbował z bronią w ręku otworzyć drzwi dlań zamknięte ukochane

Florenc i. Gdy naǳie e te wyprawy spełzły na niczym, strzelistą dezwą poczyna ącą się

⁸źle

się uiścił z (…) obowiązku

— ǳiś popr.: źle się wywiązał z obowiązku. [przypis edytorski]

 

Boska Komedia



Plik z chomika:

Lajza1983

boska-komedia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: