Polityka pieniężna - (monetarna) stanowi, obok polityki fiskalnej, zasadniczy filar makroekonomicznej polityki państwa (Włudyka, 2007).
W zamierzeniu oddziałuje na stopy procentowe i kursy walutowe, a bardziej ogólnie na warunki na rynkach finansowych i ich powiązania z gospodarką realną (Burda, Wypolsz, 2000).
· Ekspansywna - jej celem jest zwiększenie podaży pieniądza. Realizowana jest przez obniżenie stóp procentowych: lombardowej i redyskontowej, zakup papierów wartościowych na otwartym rynku, obniżenie wskaźnika rezerw obowiązkowych. Prowadzi to do potanienia kredytu i zwiększenia akcji kredytowych przez banki komercyjne i wzrostu podaży pieniądza (Włudyka, 2007). Kiedy łatwiej jest zaciągnąć kredyt na potrzeby produkcyjne lub konsumpcyjne, ludzie wydają więcej pieniędzy i popyt wzrasta, co może prowadzić do wzrostu produkcji i spadku bezrobocia. Ekspansywnej polityce monetarnej towarzyszyć może jednak wzrost cen (Czarny, 1998).
· Restrykcyjna - realizowana jest poprzez podwyżkę stóp procentowych, podwyższenie wskaźnika rezerw obowiązkowych, sprzedaż lub emisję papierów wartościowych (Włudyka, 2007). Prowadzi to do obniżenia podaży pieniądza, spadku popytu oraz wzrostu bezrobocia, a także zahamowania inflacji (Czarny, 1998).
Aktualnym celem polityki pieniężnej NBP jest stabilny poziom cen, czyli walka z nadmierną inflacją. Od 1998 bezpośredni cel – 2,5 % inflacji (+-1%)
Polityka fiskalna - zajmuje się kształtowaniem dochodów i wydatków państwa. Zakres jej działania jest różny, co w poszczególnych krajach zależy między innymi od historycznie kształtujących się rozwiązań instytucjonalnych. Najważniejszymi celami polityki fiskalnej są:
-gospodarowanie dobrami publicznymi
-wyrównywanie różnic dochodowych i majątkowych między obywatelami
-stabilizowanie gospodarki oraz pobudzanie a aktywności gospodarczej
· Ekspansywna polityka fiskalna - Ekspansywna polityka fiskalna polega na obniżaniu podatków i zwiększaniu wydatków na konsumpcję i inwestycję lub finansowaniu deficytu budżetu państwa za pomocą długu publicznego, który powstaje przy sprzedaży obligacji skarbowych na rynku kapitałowym. Z deficytem budżetowym mamy do czynienia, gdy wydatki rządowe na cele konsumpcyjne i inwestycyjne są większe niż wpływy do budżetu z tytułu podatków. Wydatki mogą być większe dzięki temu, iż państwo angażuje czasowo wolne środki pieniężne w zwiększanie popytu globalnego oraz sprzedaje różnym instytucjom i obywatelom obligacje skarbowe.
Agregaty pieniądza - są miarą podaży pieniądza w walucie krajowej. W zależności od tego jakie aktywa uznamy za pieniądz mówimy o różnych agregatach pieniężnych. Istnieje kilka powszechnie przyjętych kategorii pieniądza, oznaczamy je literą M od angielskiego słowa money.
Agregaty są uszeregowane od najbardziej płynnych do aktywów najmniej płynnych. Kolejne agregaty obejmują coraz szerszy zakres aktywów finansowych zaliczanych do pieniądza.
Warto zaznaczyć, że w poszczególnych krajach szczegółowy zakres aktywów wchodzących w skład danych agregatów pieniężnych może się nieco różnic.
Standardowo przyjmuje się następujące miary:
· Agregat M0 - baza monetarna, który obejmuje wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wartość rachunków bieżących banków komercyjnych w banku centralnym, za pomocą których dokonują codziennych rozliczeń z Narodowym Bankiem Polskim oraz wartość rachunków rezerwy obowiązkowej.
· Agregat M1 - oprócz pozycji agregatu M0 obejmuje dodatkowo całą wartość depozytów na żądanie w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i instytucji finansowych nie będących bankami.
· Agregat M2 - oprócz agregatu M1 obejmuje dodatkowo wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie.
· Agregat M3 - jest najszerszym pojęciem pieniądza, zawiera oprócz pozycji z M2 bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu do 2 lat oraz zobowiązania banków z tytułu operacji przeprowadzonych z podmiotami niebankowymi.
Ponieważ płynność różnych rodzajów aktywów finansowych jest ogromnie zróżnicowana, trudno jest oddzielić aktywa uznawane za pieniądz od tych, których nie włącza się do miar podaży pieniądza. Dokładna definicja podaży pieniądza jest w takim samym stopniu kwestią gustów co naukowej konieczności. Wraz z M1 i M2 ekonomiści byli w stanie zdefiniować więcej niż tuzin różnych koncepcji podaży pieniądza: M3, M1a, M1b, ... (P. A. Samuelson, W.D. Nordhaus, 1995, s. 420)
Baza monetarna (nazywana także bazą pieniężną lub zasobem pieniądza wielkiej mocy) – jest to łączna ilość banknotów w obiegu pozabankowym oraz znajdujących się w systemie bankowym lub inaczej łączna ilość pieniądza fizycznie, bezpośrednio wyemitowanego przez bank centralny. Jest podstawą do kształtowania podaży pieniądza.
Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza * baza monetarna
Podaż pieniądza – jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza występującego w roli środka wymiany.
Baza monetarna należy do agregatów pieniężnych, tj. do jednej z miar podaży pieniądza. Warto Wiedzieć, że taki związek – bazy monetarnej z całkowitą podażą pieniądza – możemy wyrazić za pomocą mnożnika kreacji pieniądza. Jest to wartość w makroekonomii pokazująca, w jaki sposób zmieni się podaż pieniądza wraz ze zmianą bazy monetarnej.
BM w ujęciu makroekonomicznym jest, sumą banknotów (tj. biletów bankowych, które na podstawie decyzji władz państwowych, mają charakter prawnego środka płatniczego) i bilonu (pieniędzy przyjmujących postać monet; wykonanych z niepełnowartościowego materiału), będących w obiegu oraz poza obiegiem bankowym. Inaczej mówiąc, baza monetarna stanowi łączną ilość wszystkich pieniędzy, wyemitowanych przez bank centralny i znajdujących się w obiegu w gospodarce.
Aprecjacja – wzrost ceny towaru lub dobra. Termin używany w szczególności w odniesieniu do wzrostu wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walut (jest on regulowany przez rynek). Oznacza wzrost siły nabywczej danego pieniądza w rozliczeniach międzynarodowych.
Pozytywne skutki aprecjacji:
· spadek kosztów obsługi zadłużenia zagranicznego,
· zmniejszenie presji inflacyjnej,
· wzbogacenie społeczeństwa – głównie na skutek wzrostu siły nabywczej płac.
Negatywne skutki aprecjacji:
· osłabienie konkurencyjności eksportu,
· wzrost kosztów pracy
Rysunek 1 zmiana wartości walut
Rewaluacja - jest to wzrost kursu waluty danego kraju względem waluty zagranicznej pod wpływem interwencji władzy monetarnej. Termin rewaluacja odnosi się tylko do systemu stałego kursu walutowego, ustalonego i zmienianego jedynie przez rząd w zależności od sytuacji na rynku międzynarodowym i od stanu jego rezerw dewizowych.
Deprecjacja - spadek ceny towaru lub dobra. Termin używany w szczególności w odniesieniu do spadku wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walut. W systemie stałego kursu walutowego obniżanie wartości waluty krajowej nazywamy dewaluacją. Deprecjacja (dewaluacja) oznacza obniżenie siły nabywczej danego pieniądza w rozliczeniach międzynarodowych.
Pozytywne skutki deprecjacji:
· poprawienie konkurencyjności eksportu,
· obniżka kosztów pracy (w gospodarce o sztywnym prawie pracy deprecjacja waluty umożliwia obniżkę płac dzięki iluzji pieniężnej - ludzie dostrzegają realne zmiany wartości pieniądza z opóźnieniem, nominalne natychmiast).
Negatywne skutki deprecjacji:
· wzrost kosztów obsługi zadłużenia zagranicznego (budżet ma przychody w walucie krajowej zatem rośnie deficyt),
· zwiększenie presji inflacyjnej,
· zubożenie społeczeństwa - głównie na skutek obniżenia siły nabywczej płac.
Dewaluacja – reforma pieniężna, która polega na administracyjnym obniżeniu sztywnego kursu waluty narodowej wobec innych walut przez narodowy bank centralny, np. w celu poprawienia bilansu płatniczego. Nie należy jej mylić z denominacją, ponieważ następuje tutaj realne obniżenie wartości waluty względem innych walut, podczas gdy w przypadku denominacji jest ono czysto nominalne i ma charakter wyłącznie usprawnienia technicznego.
Makroekonomiczny model klasyczny – dobrze opisuje gospodarkę w długim okresie. zakłada całkowitą giętkość płac i cen, a także brak iluzji pieniądza (iluzja zakłada, że ludzie mylą zmienne nominalne i realne). Zawsze istnieje stan pełnego zatrudnienia. Wykres funkcji globalnej podaży jest pionowy i odpowiada wielkości produkcji potencjalnej. Tempo inflacji odpowiadające równowadze jest wyznaczone punkt przecięcia krzywej globalnej podaży i krzywej makroekonomicznego popytu. Na rynkach: dóbr, pieniądza i pracy panuje wtedy stan równowagi. Celem polityki pieniężnej jest doprowadzenie do zrównania się stopy inflacji odpowiadającej równowadze z celem inflacyjnym.
W modelu tym ekspansywna polityka fiskalna nie jest w stanie doprowadzić do zwiększenia produkcji. Zwiększone wydatki państwa wypierają wtedy taką samą ilość wydatków prywatnych; popyt i produkcja się nie zmieniają.
Makroekonomiczny model keynesowski – dobrze opisuje gospodarkę w krótkim okresie. Sugeruje, że zwiększenie globalnego popytu zawsze powoduje wzrost produkcji. Zakłada stałe płace i ceny.
Krańcowa skłonność do konsumpcji (ang. marginal propensity to consume, w skrócie pol. KSK; ang. MPC) – część (ułamek) każdej dodatkowej jednostki dochodu, którą gospodarstwa domowe skłonne są przeznaczyć na konsumpcję. Przykładowo, jeśli dochód wzrasta o 10 złotych, a KSK wynosi 0,75, wówczas konsumpcja wzrośnie o 7,50 zł, natomiast 2,50 zł przeznaczone zostanie na oszczędności. Krańcowa skłonność do konsumpcji oraz krańcowa skłonność do oszczędzania przyjmują wartości z zakresu <0,1> , a ich suma zawsze równa jest jedności:
KSK + KSO = 1
Cykl koniunkturalny – zjawisko występowania w gospodarce wahań różnych mierników ekonomicznych charakteryzujących poziom koniunktury, wokół rosnącego trendu wzrostu gospodarczego, analizowanego w długim okresie.
Najczęściej tymi zmiennymi są: PKB, zatrudnienie, ceny, wielkość eksportu i importu, wskaźniki rynku kapitałowego, nakłady inwestycyjne i zapasy przedsiębiorstw, dochody i wydatki ludności, obroty i zyski przedsiębiorstw.
Bezrobocie frykcyjne – bezrobocie związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania innej pracy lub zmianą miejsca zamieszkania. Stan bezrobocia na poziomie frykcyjnym oznacza w praktyce występowanie pełnej równowagi na rynku pracy ponieważ bezrobocie frykcyjne jest nieuniknionym poziomem bezrobocia w społeczeństwie.
Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne, keynesowskie) - to bezrobocie związane z cyklicznymi zmianami produktywności gospodarki, czyli na skutek zmniejszenia popytu.
Bezrobocie strukturalne - to takie bezrobocie, które powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy i popytem na pracę. Odzwierciedla niedopasowanie kwalifikacji siły roboczej do rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji. W Polsce bezrobocie strukturalne pojawiło się wraz z restrukturyzacją podstawowych branż przemysłu takich jak górnictwo, hutnictwo, a także na skutek likwidacji PGR-ów. Jest ono konsekwencją zmian technologicznych i ewolucji struktury produkcji, zachodzących w danej gospodarce. W przeciwieństwie jednak do bezrobocia frykcyjnego ma ono charakter trwały. Na przykład w przeszłości książki składane były przez zecerów z pojedynczych czcionek. Zmiana techniki druku i składu sprawiła, że zecerzy stali się ofiarami bezrobocia strukturalnego, aż do momentu znalezienia całkiem innej pracy.
Bezrobocie klasyczne (bezrobocie naturalne) − oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, kiedy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na pracę się przecinają. Występuje wówczas, gdy płace utrzymują się powyżej poziomu równowagi. Wynika więc z niedostatecznie elastycznego mechanizmu cenowego rynku pracy. (powodem może być np. płaca minimalna)
Bezrobocie dobrowolne – występuje wówczas gdy bezrobotni należą do zasobu pracy, lecz z własnej woli nie chcę podjąć pracy przy danym poziomie płacy.
Bezrobocie przymusowe - występuje wówczas, gdy ludzie chcą pracować za obowiązujące stawki płac, lecz nie mogą znaleźć pracy.
Prawo Okuna (ang. Okun's law) - makroekonomiczne prawo, głoszące że wraz ze wzrostem bezrobocia przymusowego spada PKB (PNB).
Hipoteza Fischera - sformułowana przez Irwinga Fischera, jest prostym twierdzeniem, które mówi o tym ze wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy wzrost stopy procentowej także o 1%. Realna stopa procentowa równa się nominalnej stopie procentowej pomniejszonej o stopę inflacji. Hipoteza ta implikuje, że realna stopa procentowa nie ulega dużym zmianom. W innym przypadku zaobserwowalibyśmy wielką nadwyżkę po stronie podaży lub popytu na pożyczki. Wyższa inflacja musi być skompensowana wyższą nominalna stopa procentowa, aby utrzymać niezmieniony poziom realnej stopy procentowej odpowiadającej stanowi równowagi. Zwiększanie ilości pieniądza zawsze prowadzi nie tylko do wzrostu tempa inflacji, ale i do wzrostu nominalnej stopy procentowej. Skutkiem tego jest spadek popytu na realne zasoby pieniędzy, który wywołuje z kolei pojawienie się różnicy w tempie wzrostu ilości pieniądza i cen. Utrzymuje się ona tak długo, aż realna podaż pieniądza dostosuje się do zmiany realnego popytu na pieniądz.
Krzywa Laffera – koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków; opracowana w latach 70. XX w. przez amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera; bywa używana jako argument za zmniejszeniem podatków. Wartość przychodów budżetowych przy stawce opodatkowania równej t = 0% jest zerowa. Zgodnie z teorią Laffera kolejne wzrosty stawek opodatkowania powodują coraz mniejsze przyrosty przychodów podatkowych, aż do momentu, w którym dalszy wzrost stawki będzie skutkował obniżeniem całkowitej wartości przychodów z tytułu podatków. Gdy stawka opodatkowania osiągnie t = 100%, przychody znów będą zerowe. Punkt na krzywej Laffera odpowiadający stawce
Rysunek 2 krzywa laffera
maksymalizującej przychody podatkowe nazywany jest punktem nasycenia. Z kształtu krzywej Laffera wynika, że ten sam poziom przychodów do budżetu z tytułu podatków rząd może osiągnąć dla dwóch różnych stawek opodatkowania – t1 i t3
Szoki podażowe - występują wówczas gdy zmieniają się warunki produkcji. Ujemne szoki podażowe obejmują egzogeniczny spadek zasobów czynników produkcji lub klęski żywiołowe. Przykładem szoku podażowego jest także przejście od gosp. Centralnie plan. Do rynkowej w europie wsch. Powodują wzrost cen i spadek produkcji. Dodatnie szoki podażowe są wynikiem np. postępu technicznego lub odkrycia nowych złóż zasobów naturalnych. Stwarzają one trudne problemy dla polityków gospodarczych, którzy nie dysponują właściwymi środkami aby przeciwstawić się ich skutkom. Skutkują spadkiem cen i wzrostem produkcji.
Ilościowa teoria pieniądza – zmiany nominalnej podaży pieniądza prowadzą do proporcjonalnej zmiany poziomu cen (oraz płac minimalnych), lecz nie wpływa na wielkość produkcji i zatrudnienia. twierdzenie o istnieniu zależności przyczynowo-skutkowej między ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen. Jeśli rozmiary handlu są stałe, ceny zmieniają się wprost proporcjonalnie do podaży pieniądza. Teoria ilościowa była poddana ostrej krytyce w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego w latach 1929–33. Powrót do niej dokonał się w latach 70. w postaci monetaryzmu, którego głównym teoretykiem jest Milton Friedman.
Krzywa Phillipsa - to w ekonomii krzywa ilustrująca związek pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji, przy założeniu pewnej oczekiwanej stopy inflacji.
Rysunek 3 Krótkookresowa KP
Krzywa ta została po raz pierwszy opublikowana przez nowozelandzkiego ekonomistę (wykładającego w Anglii) Albana W. Phillipsa w 1960 roku i dotyczyła bezrobocia i inflacji płac w Wielkiej Brytanii w latach 1858-1958. W okresie tym istotnie zawsze było tak, że im większa inflacja płac tym mniejsze bezrobocie. W ciągu ostatnich 25 lat zarówno bezrobocie jak i inflacja wykazywały na świecie tendencje wzrostowe, co dowodzi, że krzywa Phillipsa sprawdza się tylko w szczególnych przypadkach i że na stopę bezrobocia większy wpływ od inflacji ma wiele innych czynników. Obecnie jest już raczej oczywiste, że bezrobocie i inflacja nie muszą być związane odwrotną zależnością, jak to utrzymują niektórzy ekonomiści, a krzywa Phillipsa sprawdza się tylko w pewnych, szczególnych warunkach.
Ponieważ ludzie zwracają uwagę na zmienne realne, a nie nominalne, po zakończeniu dostosowań wszystkie zmienne nominalne dostosują się do warunków inflacji. Pionowa długookresowa krzywa Philipsa pokazuje, że niezależnie od tempa inflacji w długim okresie gospodarka powraca w końcu do naturalnej stopy bezrobocia(jest pionowa na wykresie). W długim okresie nie istnieje zależność między inflacją a bezrobociem.
Krzywa Beveridge'a – krzywa wyrażająca odwrotną zależność między wakatami a wielkością bezrobocia. Wzrostowi stopy bezrobocia w okresie recesji towarzyszy spadek stopy wolnych miejsc pracy i odwrotnie. Nazwa pochodzi od nazwiska brytyjskiego ekonomisty Williama Beveridge'a, który opisał tę zależność w latach 40. XX wieku. genialne odkrycie…
Tezauryzacja (gr. thēsaurós - magazyn, skarb(iec)) – gromadzenie i przechowywanie majątku: zapasów złota, pieniędzy kruszcowych, pieniędzy papierowych, walorów, wierzytelności lub innych dóbr materialnych o dużej wartości (nieruchomości, dzieł sztuki, antyków, biżuterii). Tezauryzacja prowadzi do wycofania wartości z obiegu gospodarczego lub pieniężnego, wskutek czego nie przynoszą one korzyści ani ich posiadaczowi, ani gospodarce. pieniądz jako środek przechowywania wartości ( tezauryzacji ),można go wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości. Dana osoba może przechowywać pieniądze i użyć ich później, aby dokonać jakiejś transakcji. ( E. Mansfield 2002, s.214 ). Funkcja przechowywania wartości (tezauryzacja) związana jest ze stabilnością pieniądza. Środkiem przechowywania wartości mogą być domy, kolekcje znaczków pocztowych a także oprocentowane wkłady w bankach.
Model IS/LM - pierwszy raz wyprowadzony przez Sir Johna Hicksa i Alvina Hansena, był używany od 1937.
Model IS-LM można przedstawić na wykresie w postaci dwóch przecinających się krzywych w pierwszej ćwiartce układu współrzędnych. Oś pozioma reprezentuje dochód narodowy lub realny produkt krajowy brutto i oznaczana jest Y. Oś pionowa oznacza nominalną stopę procentową i. Model IS-LM dotyczył równowagi krótkookresowej, przy założeniu, że ceny są stałe. Znając równanie opisujące krzywą IS i krzywą LM podstawiamy do równania, które określa równowagę między rynkiem towarowym a pieniężnym.
Krzywa IS – Zbiór rozmaitych kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy których występuje krótkookresowa równowaga na rynku dóbr, jest w skrócie określany mianem krzywej IS. Ma nachylenie ujemne. Krzywa IS pokazuje w jaki sposób zmiany stopy procentowej wpływają na popyt globalny i produkcję(dochód) w stanie równowagi krótkookresowej. Niższa stopa procentowa pobudza wzrost popytu globalnego i produkcji. Nachylenie krzywej IS odzwierciedla wrażliwość popytu globalnego na zmiany stopy procentowej. Spadek stopy procentowej pobudza wzrost popytu i produkcji. ...
Napalony_Kojot