Kraszewski Józef Ignacy - Król Piast.pdf
(
1173 KB
)
Pobierz
JÓZEF IGNACY KRASZEWSKI
KRÓL PIAST
(MICHAŁ KSIĄŻĘ WIŚNIOWIECKI)
POWIEŚĆ HISTORYCZNA
CYKL POWIEŚCI HISTORYCZNYCH
OBEJMUJĄCYCH
DZIEJE POLSKI
2
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
3
Michał
Korybut Wiśniowiecki
Miedzioryt ze zbiorów Muzeum Narod. w W–wie
4
TOM PIERWSZY
I
W Łowiczu, w dworcu arcybiskupim
1
, gdzie podówczas prymas Prażmowski
2
przebywał,
bliżej chcąc być stolicy, pod koniec 1668 roku, po odjeździe Jana Kaźmirza
3
ruch, zjazdy i
narady były nieustające. Arcybiskup pochlebiał sobie, że miał w ręku koronę i że nią rozpo-
rządzi, jak mu się podoba, sobie, rodzinie i sprzymierzeńcom zapewniając znakomite korzy-
ści. Francuskie zabiegi, poczęte za żywota Marii Ludwiki
4
, przeżyły ją i tryumfowały.
Znudzony wszystkim Jan Kaźmirz jechał do Francji odpoczywać na tłustym opactwie
5
, a
po drodze był tak wesół, że w Krakowie tańcował, a jego orszak tak się sprawiał butno, że
szlachtę bił, która ekskróla pozywała do sądów kapturowych
6
i sądziła go na infamię
7
. Żarto-
bliwsi na sejmie abdykacyjnym
8
przezwali go już panem Snopkowskim, od wąsów snopu
9
w
szwedzkim herbie.
Smutne to zrzucenie korony, od której Walezjusz
10
uciekał, jowialiści
11
ówcześni w żart
obracali. Niczyjego serca nie przejęły te groźne, prorocze, natchnione, łzawe wyrazy, jakimi
Jan Kaźmirz kraj pożegnał.
Takie to były czasy. On sam, z piersi dobywszy to złowrogie proroctwo Kassandry
12
, które
było jakby echem kazań Skargi
13
, on sam śmiał się nazajutrz, zostawszy panem Snopkow-
Mowa o zamku biskupim nad Bzurą w pobliżu Łowicza. Zamek ten został zbudowany w XIV w. przez Ja-
rosława Bogorię ze Skotnik i należał do prymasów gnieźnieńskich
2
M i k o ł a j P r a ż m o w s k i (1617–1673) – prymas, przywódca stronnictwa francuskiego, zamierzał
wprowadzić na tron polski księcia francuskiego. Po wyborze Michała Wiśniowieckiego, otwarcie mu się sprze-
ciwiał i był główną sprężyną wszelkich knowań przeciwko królowi. W obronie króla szlachta zawiązała konfe-
derację pod Gołębiem i skazała go na uwięzienie
3
J a n K a z i m i e r z (1609–1672) – król polski, panował od r. 1648–1668
4
M a r i a L u d w i k a z domu księżna Gonzaga (1611–1667) – w roku 1647 poślubiła Władysława IV. Po
śmierci króla, była zwolenniczką kandydatury Jana Kazimierza na tron polski, Maria Ludwika została później
żoną Jana Kazimierza
5
Wzmianka dotyczy opactwa w Nevers we Francji. Opactwem zarządzał Jan Kazimierz po złożeniu korony
polskiej
6
s ą d k a p t u r o w y – sąd karny podczas bezkrólewia i podczas trwania elekcji Michała Wiśniowieckiego
7
i n f a m i a (łac.) – sądowe pozbawienie czci i praw obywatelskich; tu: utrata czci i praw królewskich
8
s e j m a b d y k a c y j n y – zgromadzenie senatorów i posłów na obrady publiczne w celu złożenia z tro-
nu króla; tu mowa o sejmie w dniu 16 września 1668 roku, na którym „złamany obradami” Jan Kazimierz złożył
koronę
9
Wzmianka dotyczy herbu Wazów – „Snopek”
10
H e n r y k W a l e z y (1551–1589) – pierwszy król elekcyjny w Polsce, w roku 1573 porzucił Polskę dla
objęcia korony francuskiej
11
j o w i a l i s t a (z łac.) – żartowniś, facecjonista
12
p r o r o c t w o K a s s a n d r y – Kassandra – wieszczka trojańska, która przepowiedziała zburzenie Troi.
Aluzja dotyczy proroctwa, które wypowiedział Jan Kazimierz podczas abdykacji
13
P i o t r S k a r g a (1536–1612) – nadworny kaznodzieja Zygmunta III. Obowiązek swój pełnił przez 24
lata, od roku 1588. W
Kazaniach sejmowych
(Kraków 1597) Skarga wzywał szlachtę do poprawy obyczajów,
gromił warcholstwo i przepowiadał upadek Polski
1
5
skim. Losy Polski spoczęły w ręku arcybiskupa, zaprzedanego Kondeuszowi
14
, hetmana So-
bieskiego
15
, żonatego z Francuzką
16
i oddanego Francji i znaczniejszej części arystokracji,
która pozyskaną dla niej była.
Z księdza Olszowskiego
17
, który wydał cenzurę
18
kandydatów do korony i zalecał Piasta,
śmiano się jak ze statysty
19
in partibus
20
, który wpływu mieć nie mógł na elekcji.
Mało kto naówczas baczył na to, że z wolna obok potęgi magnatów – niesforna, krzykliwa,
na pozór dająca powodować sobą i kierować – rosła siła nowa, którą starsi panowie bracia
mieli za swoją.
Już naówczas panowie i szlachta, których prawo nie rozróżniało, dając im równe preroga-
tywy
21
, rozbili się na dwa obozy. Dostatek lub ubóstwo nie stanowiły koniecznie cechy i
znamienia jednego z dwu obozów tych, dzieliły je szczególniej wychowanie, obyczaj, pojęcia,
strój nawet.
Już od Zygmunta III
22
zaczynano się przebierać po europejsku, a zarzucać strój narodowy.
Na pozór nie miało to żadnego znaczenia, było drobnostką, rzeczą smaku, ale nie ma w życiu
człowieka symptomu
23
bez genezy, bez głęboko leżących przyczyn, i zewnętrzna forma wcale
nie tak była obojętną, jak się wydawać mogła.
Już ten sam fakt, że ktoś miał odwagę zerwać z narodem, wyróżnić się od niego, zażądać
czegoś innego niż wszyscy i że mu smakowała rzecz obca lepiej niż spadek dziadów i pra-
dziadów, miał ogromne znaczenie. Chcieć za cudzoziemca, choćby powierzchownie, ucho-
dzić wśród swoich, jest to im zadać brak smaku, zadomowienie i zardzewienie.
Wprawdzie strój i mowę obcą przynosił z sobą dwór, ale nie miałby siły ich zaczepić, gdy-
by w górze nie rzucono płocho wszystkiego, co swoje, dla tego, co obcym było. Jako wy-
mówkę miała młodzież bogata, cała prawie kształcąca się za granicą, iż u obcych znajdowała
ogładę większą, życie słodsze i szumniejsze, postęp w tym wszystkim, co je uprzyjemniało.
Lecz z tą chwilą, gdy mówić, stroić się i bawić zaczęto po francusku i po niemiecku, skazano
Polskę starą na śmierć.
Zamiast o swej sile wyrabiać sobie cywilizacją własną, mającą charakter narodowy i miej-
scowy, zmuszoną była się przeradzać i przetwarzać. Żadne takie przesilenie okrutne nie prze-
chodzi bez oporu i boleści. Licząc tak – zastępy szlachty, która polską była i pozostać nią
chciała – stanęły okoniem przeciwko kosmopolitom. Walka rozpoczęła się, nie zapisując na
chorągwi hasła, inne wywieszono na niej, lecz w głębi nie była czym innym, tylko bojem o
utrzymanie obyczaju i cech narodowości. Do nich należały do zbytku aż rozrosłe swobody;
korzystano z nich, ażeby je nie tylko utrzymać, ale doprowadzić do rozprzężenia i anarchii.
K o n d e u s z, książę d'Enghien (1621–1686) – kandydat francuski na tron polski, popierany przez pryma-
sa Mikołaja Prażmowskiego
15
J a n III S o b i e s k i (1624–1696) – hetman i król polski, panował od roku 1676
16
Mowa o żonie Jana III Sobieskiego Marii Kazimierze („Marysieńce”), margrabinie de la Grange d'Arquien
(1635–1716). Wywierała ona zgubny wpływ na politykę króla i przyczyniła się do zerwania sojuszu z Francją na
rzecz przymierza austriackiego
17
A n d r z e j O l s z o w s k i (1621–1677) – biskup chełmiński, podkanclerzy koronny. Dzięki jego agita-
cji szlachta okrzyknęła jednomyślnie Michała Wiśniowieckiego królem. Wywarł on nacisk na prymasa Praż-
mowskiego, aby ten zatwierdził i ogłosił nowo wybranego króla. Następnie Olszowski usiłował kierować polity-
ką króla, zamierzał także przeprowadzić reformy w dziedzinie sejmowej
18
c e n z u r a (łac.) – orzeczenie kościelne, dotyczące wyboru kandydatów do korony polskiej. Tu mowa o
piśmie
Censura Candidatorum,
w jakim Olszowski doradzał wynieść na tron „Piasta” – Michała Korybuta Wi-
śniowieckiego
19
s t a t y s t a (łac.) – mąż stanu, dostojnik
20
i n p a r t i b u s (łac.) – domyślne:
infidelium
– dosłownie: w kraju niewiernych, tytuł biskupów, odnosi
się zwykle do biskupów, którzy mają ten stopień tytularnie, a sami nie posiadają diecezji; tu w znaczeniu
:tytularnie
21
p r e r o g a t y w a (z łac.) – przywilej, prawo, dające wyjątkowe ulgi
22
Z y g m u n t III W a z a (1566–1632) – król polski i szwedzki, panował w Polsce od roku 1587
23
s y m p t o m (grec.) – przypadek; tu w znaczeniu: oznaka jakichś zmian, zaburzeń
14
6
Plik z chomika:
Klaryssas
Inne pliki z tego folderu:
Kraszewski - Cale Zycie Biedna.pdf
(555 KB)
Kraszewski - Infantka.pdf
(1584 KB)
Kraszewski - Kordecki.pdf
(1663 KB)
Kraszewski - Lalki.pdf
(672 KB)
Kraszewski Ignacy - Hrabina Cosel.pdf
(1418 KB)
Inne foldery tego chomika:
Adolf Dygasiński
Alberto Moravia
ANTOLOGIA GROZY
Balzac Honorius
Behounek Frantisek
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin