Piętka J., Urzędnicy i świeckie otoczenie książąt mazowieckich do połowy XIII wieku.pdf

(3889 KB) Pobierz
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT HISTORII
SPOLECZENSTWO
POLSKI
,
SREDNIOWIECZNEJ
Zbiór studiów
Tom I
POD REDAKCJA STEFANA K.
KUCZYŃSKIEGO
PAŃSTWOWE
WYDAWNICTWO NAUKOWE, WARSZAWA 1981
JAN
PIĘTKA
URZĘDNICY
I S'WIECKiiE OTOCZENIE
KSIĄŻĄT
MAZOWIECKICH
DO
POŁOWY
XIII WIEKU
W dotychczasowym stanie
badań społeczeństwo wczesnośred­
niowieczne ziem polskich przedstawia
się
w
poważnym
stopniu
anonimowo.
Są
tego dwie zasadnicze przyczyny; pierwsza to zna-
ny fakt znikomej produkcji i
ułamkowego
zachowania,
zwłaszcza
aktowych,
źródeł
do dwóch pierwszych stuleci pisanej historii
Polski, druga - to
niekompletność
i wyrywkowy charakter za-
chowanego
materiału.
Przyczyny te, wraz ze zjawiskiem
wystą­
pienia eksplozji
źródłotwórczej
- zarówno w jej nurcie aktowym,
jak narracyjnym - po XII w.,
sprawiają, że
przedstawicieli
róż_
nych warstw i grup
społecznych
do
połowy
XIII w. znamy jedy-
nie wyrywkowo, zwykle poprzez jednostki najwybitniejsze,
po-
zostali
zaś
uczestnicy
życia
publicznego, znani ze
źródeł
z imie-
nia, ukazali
się często
w sposób przypadkowy,
uniemożliwiający
wyciąganie
z tych faktów szeirszych wniosków i
uogólnień.
Niniejsze studium,
powstałe
na podstawie
materiałów
do pro-
wadzonej pracy nad
słownikiem
biograficznym Polski wczesn0-
średniowiecznej
1,
ma
właśnie
na celu
systematyzację materiału
osobowego w pewne kategorie i grupy
społeczne
znane ze
źródeł
i
wysunięcie
wniosków ogólniejszej natury o charakterze socj0-
logizującym.
Wydaje
się również, że
opracowanie
socjologizujące,
z ograniczonymi z natury rzeczy
możliwościami
metod statystycz-
nych,
może wskazać
na inne
korzyści
i
możliwości
badawcze
słownika
biograficznego
i
studiów prozopograficznych. Opraco-
wanie wszystkich znanych
z
imienia osób,
występujących
do po-
łowy
XIII
w„ jest w ramach tego
artykułu niemożliwe.
Dla
l Por. aneks do nLniejszego
artykułu.
Urzędnicy
i otoczenie
książąt
mazowieckich
129
egzemplifikacji
możliwości
prozopografii
posłużymy się więc
wy-
branym
materiałem
osobowym z terenu Mazowsza.
Grup
społecznych
i kategorii
ludności
na Mazowszu i w in-
nych dzielnicach Polski da
się wyodrębnić
wiele. Zasadniczy
i
najprostszy jest
podz.iał
na osoby duchowne i
świeckie.
W tej
grupie znamy biskupów,
prałatów,
kanoników kapitulnych, du-
chownych
niższych
stopni, tj. plebanów i tak1ich, których pooycja
zawiera
się
w terminach
sacerdos
i
clericus,
opatów, przeorów,
a
także
zakonników szeregowych.
Osobną grupę stanowią
kan0-
nicy regularni, których ze
względu
na specyficzne cechy ich zgro-
madzeń, należy
chyba
wyłączyć
z grupy zakonnej
2 •
Wśród
osób
świeckich
na
czoło
-
zwłaszcza
w
XII
w. -
wysuwają się możni,
a
wśród
nich
urzędnicy.
kh
przynależność
do posz.czególnych
hierarchii nie zawsze jest jasna,
ponieważ były
to czasy poprze-
dzające pełne
uformowanie
się
i
ujednolicenie
porządku urzędni­
ków.
W
niniejszym opraoowaniu zajmiemy
się urzędnikami
za-
rządu
centralnego i terytorialnego, a
także należącymi
do kamery
książęcej
dworzanami. Zasadniczo zajmiemy
się więc ur:z;ędnikami
świeckimi, pozostającymi
w
służbie władzy książęcej.
Stan du-
chowny
reprezentować będą
jedynie pracownicy kancelarii OTaz
jeden
z
podsędków
dwmu Konrada
I
mazowieckiego,
o
którym
wiemy,
że był wykształconym
kanonikiem
płockim noszącym
ty-
tuł
mistrza. Z jednej strony byli oni duchownymi, z drugiej
zaś
funkcjonariuszami i
urzędnikami
dworu
panujących,
a szefowie
kancelarii stali w tym czasie na szczytach
zarządu
centralnego
dzielnicy.
Działali więc
w
służbie władzy świeckiej.
Trzeba tu
wspomnieć
o
utrzymującej się
i
w okresie
późniejszym
pewnej
autonomii kancelarii na dwOTze
3 •
Liczną grupę stanowią także
ludzie oznaczeni w
źródłach
jako
rycerze -
milites
i
nobiles.
Najwięcej
jednak znamy z imienia
osób, które
występują
w
źródłach
bez
żadnego określenia
pozycji
i
przynależności społecznej. Zajmują
one
końcowe
miejsca list
świadków
w dokumentach i znane
są wyłącznie
z imienia. Do-
2
J.
Kościól
K
ł
o c z
owski;
Zakony na ziemtach poLsk.ich w wiekach
w
P:oisce,
t.
I:
średniowiecze,
Kra.ków 1966, s. 432 - 451.
W o I
ff,
Studia nad
urzędnikami
średnich
[w:]
3 Por. A.
1962,
mazowieckimi 1370
-
1526,
Wrocław
s.
52 - 53.
-
9
Społeczeństwo
130
Jan
Piętka
tylko
można, że
w
większości
ludzie ci
należeli
do
stanu rycerskiego, niemniej stanowcze uogólnienia
byłyby
w tej
sytuacji wadliwe. Omówione
wyżej
grupy
głównie
jednak do tego
stanu
należą. Zast['zeżenia dotyczą tyłko
owych nieznanych
skąd­
inąd świadków,
oraz duchownych
niższych
stopni, których pewna
liczba
mogła wywodzić się
z
chłopstwa
i
mieszczaństwa.
Przewaga
przedstawicieli stanu rycerskiego znanych z imienia jest jednak
niewątpliwa.
Na tym tle zaskakuje stosunkowo
duża
liczba osób
należących
do
różnych
kategorii
ludności chłopskiej.
W
źródłach
aktowych
występuje
ona ibd.ernie.
Najmniejszą grupę
osób
świeckich
znanych
'Z
imienia
stanow~
ludność
miejska, na Mazowszu
występująca
w tym czasie
nadeT
rzadko. Pozia
podziały
zawodowe wykracza kategoria
pTZedsta-
wicieli obcych grllip etnicznych,
głównie
prz,ybyszy
z
Niemiec,
kirajów
romańskich,
Czech
i
Rusi,
osiadłych
i
trwale
związanych
z 'Zi:emiami
polskimi.
Omówione
wyżej
najprostsze
podziały przebiegają więc głów­
nie po linii
społeczno-„zawodowej". Poniżej
postaramy
się
uka-
zać jedną
z wymieniony.eh warstw, tj.
warstwę ur2Jędniczą
na Ma-
zowszu do
poł.
XIII w.
Będziemy więc zajmować się urzędnikami
i
świeckim
otoczeniem
książąt
praktycznie za Konrada I i jego
synów,
gdyż
tu
właśnie źródła pozwalają uchwycić
serie osób
należących
do poszczególnych dworów i dzielnic tych
władców.
4
4
Ustaleń dotyczących urzędników
mazowieckich do
połowy
XIII iwcieku doko-
na·tllo na podJstaiwie
:następującej
ba:zy 2'ródliolwej (wyka.z slkrótów w aneks<ie: skcróty
przyjęte
w
kartotece
Słownika
biograficznego
Potski
wc:zesnośredniowiec:znej):
KKM, nr
5, 10, 12, 13, H, '15,
I.6,
17, 18,
ł.9, ~.
23„ 30; MPH,
t.
II,
s.
876; MPH,
t.
IV,
s.
748 - 754;
MPH, t.
VI,
s.
603;
Historia
1,
ks.
IV,
s.
203 - 224
oraz
II,
ks.
IV,
s.
256;
KDWlkp„
t.
I,
nr
1, 3, 33, 1"2.5, 1,3,2, [140, 211;
Pommersch. U11k., nr
65, 78;
DKM, nr
1, 3 - 11,
na
s.
65, 116, 375, 351, 119, 152 - 153, 182, 290, 117, 179, 291,13, 118, 14,
135, 293, 150, 156, 294, 129, 157, 125, 295, 160;
Połn.
Sobr. RUSS. Liet„
t.
II
(Wyd.
2),
s.
754, 757;
Koch„ nr
9 - 16, 22, 51, 55, 65
71,
89, 92, 93, 96, 104 - 106, 114,
myślać się
117, 123, 124, 141-143, 167, 179, 180, 181, 189, 192 - 194, 200 - 202, 205, 206, 209, 210 - 212,
•
~ ~ ~-~.
m,
~
•
~. ~-~
ao1,
so3,
30li,
307 - 310,,
327,
332,
338,
3111,
3113 - 365,
3'72,
m,
378(,
384, 388 - 390, 392, 393, 396, 398 - 400, 405 - 407, 410, 413, 416, 418 - 421, 424, 428 - 430, 433,
m,
m,
m,
~. ~.
•
~
m,
- 473, 475;
Wybór
źródel,
nr
1'5;
Repertorium,
z. l, nr
109;
J.
Płoch
a,
Najdaw-
niejsze d:zteje
opactwa benedyktynów
w
Mogttnie,
Wrocław
1969,
s.
99 - 101
i
przyp.
m,
lli-~
•
ru, •
•
•
•
m, •
m, •
m-
99, !OO; KDW!kp. s.:n„ t. I,
=
2.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin