Nowoczesny humanizm ateistyczne a realizm tomiczny.pdf

(799 KB) Pobierz
Konrad Szocik
Nowoczesny ateizm humanistyczny a realizm
tomistyczny
Praca magisterska napisana pod kierunkiem
Pana Doktora habilitowanego Marcina Karasa
w Zakładzie Ontologii
Instytutu Filozofii
Uniwersytetu Jagiellońskiego
w Krakowie, w roku akademickim 2008-2009.
1
Panu Doktorowi habilitowanemu Marcinowi Karasowi
składam serdeczne podziękowania za życzliwą pomoc
i cenne wskazówki podczas pisania tej pracy.
2
Rozdział I
1. Wstęp
Przedmiotem niniejszej pracy jest zagadnienie relacji między filozofią tomistyczną a
ateizmem rozumianym jako próba systemu filozoficznego. Koncepcjami filozoficznymi, które
zamierzam przedstawić i zanalizować, będą wybrane projekty ateistyczne XIX i XX wieku,
skonfrontowane z podstawowymi założeniami metafizyki tomistycznej. Stanowiskiem repre-
zentowanym przeze mnie będzie realizm tomistyczny i charakterystyczny dla niego, zgodny z
metodą arystotelesowską, sposób metafizycznego analizowania rzeczywistości. Punktem wyj-
ścia będzie możliwie rzetelne i obiektywne przedstawienie najważniejszych założeń koncepcji
ateistycznych, ich genezy, itp., a następnie wskazanie na ich główne braki, sprzeczności, wła-
śnie z perspektywy tomistycznej. Ateizm w dziejach filozofii występował pod wieloma posta-
ciami, dlatego konieczne jest dokonanie okrojonego wyboru zaledwie kilku myślicieli ate-
istycznych. Zarys historii i genezy ateizmu przedstawię w kolejnych dwóch rozdziałach, wraz
z najważniejszymi zagadnieniami ogólnymi, klasyfikacjami ateizmu, itp. W pracy stosuję dwa
typy klasyfikacji. Jedno kryterium, zaproponowane przez Gilsona, wyróżnia formy ateizmu ze
względu na typ koncepcji (teoretyczny, praktyczny, filozoficzny, proletariacki, itp.)
1
. Drugie
rozróżnienie zostało zaproponowane przez Arvona; jest wewnętrzną klasyfikacją poszczegól-
nych filozoficznych teorii ateistycznych
2
. Arvon wyróżnia ateizm materialistyczny oraz ate-
izm humanistyczny
3
. Przedmiotem mojego zainteresowania będzie wyłącznie ateizm humani-
styczny, powstały w XIX wieku. Wybranymi reprezentantami tego nurtu będą: L. Feuerbach,
K. Marks oraz J. P. Sartre. Wprawdzie Ricoeur tylko jednego z nich określił mianem „mistrza
podejrzeń”, Marksa, niemniej metoda stosowana przez Feuerbacha i Sartre‟a także ich pozwa-
la zaklasyfikować jako mistrzów podejrzeń
4
. Powyższe koncepcje uważam za rozwinięte,
uzasadnione projekty ateistyczne, które, obok momentu negacji Boga, przedstawiają alterna-
1
2
E. Gilson,
Trudny ateizm
[w:]
Bóg i ateizm,
przeł. M. Kochanowska i P. Murzański, Kraków 1996, s. 116 - 117
H. Arvon,
Teismo e ateismo,
Firenze 1973
3
Tamże
4
P. Ricoeur mianem mistrzów podejrzeń określił następujących filozofów: Marksa, Nietzschego i Freuda; por.
P. Ricoeur,
O interpretacji: esej o Freudzie,
przeł. M. Falski, Warszawa 2008
3
tywną wobec tradycyjnej wizję człowieka. Ponadto czerpią z dotychczasowego dorobku filo-
zofów ateistycznych, unikając przynajmniej niektórych, popełnianych przez nich błędów.
Opozycyjnym stanowiskiem filozoficznym, konfrontowanym z powyższymi myślicie-
lami, będzie realizm tomistyczny. Sama metoda tego typu uprawiania metafizyki swoimi ko-
rzeniami sięga doktryny Arystotelesa i Tomasza. Natomiast podstawowe założenia decydują-
ce o teistycznych konkluzjach realizmu tomistycznego, eksponowane przede wszystkim na
drodze konfrontacji z ateizmem, zaczerpnę z prac E. Gilsona i C. Fabro. W mniejszym zakre-
sie posłużę się uwagami C. Tresmontanta, który reprezentował zbliżone stanowisko filozo-
ficzne. Obaj filozofowie byli XX – wiecznymi neotomistami, usiłującymi wykazać niemożli-
wość funkcjonowania ateizmu jako uzasadnionego i spójnego systemu filozoficznego. Stosu-
nek obu myślicieli do fenomenu ateizmu filozoficznego wydaje się niezwykle interesujący,
przemyślany i, co ma znaczenie fundamentalne, racjonalnie uzasadniony. Zwrócę uwagę na
dwa aspekty. Jednym z nich będzie refleksja Gilsona i Fabro na temat konkretnych filozofów
ateistycznych. Filozofowie bezpośrednio wymieniają niemal wszystkich ateistów humani-
stycznych. Drugim zagadnieniem będzie konfrontacja realistycznej, tomistycznej filozofii z
rozwiązaniami ateistycznymi. Przyjmując za punkt wyjścia stanowisko realistyczne, będę
chciał, w ślad za Gilsonem, Fabro i Tresmontantem, wykazać niemożliwość racjonalnego,
przekonywującego i spójnego filozoficznie uzasadnienia poglądów ateistycznych. Ich pod-
stawowym założeniem jest przekonanie o braku takiego uzasadnienia dla filozofii postulują-
cych ateizm
5
.
W celu przedstawienia poglądów myślicieli ateistycznych będę korzystać ze sztanda-
rowych prac ich autorstwa. Skorzystam z następujących dzieł: L. Feuerbacha: Wykłady o
istocie religii (przeł. E. Skowron i T. Witwicki, Warszawa 1953), O istocie chrześcijaństwa
(przeł. A. Landman, Warszawa 1959), Zasady filozofii przyszłości ([w:] R. Panasiuk, Feuer-
bach, przeł. M. Skwieciński, Warszawa 1972); K. Marksa: Różnica między demokrytejską a
epikurejską filozofią przyrody ([w:] K. Marks, F. Engels, W. Lenin, O religii, Warszawa
1984), Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa ([w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła,
Warszawa 1962, t. I), Tezy o Feuerbachu ([w:] F. Engels, Ludwik Feuerbach i zmierzch kla-
sycznej filozofii niemieckiej), W kwestii żydowskiej, Ideologia niemiecka; W. Lenina: Socja-
lizm a religia ([w:] O religii), O znaczeniu wojującego materializmu, O stosunku partii robot-
niczej do religii; J. P. Sartre‟a: Egzystencjalizm jest humanizmem (przeł. J. Krajewski, War-
szawa 1998), Słowa (przeł. J. Rogoziński, Warszawa 1965), Mdłości (przeł. J. Trznadel, Kra-
5
E. Gilson,
Trudny ateizm
[w:]
Bóg i ateizm,
s. 125
4
ków 2005), Diabeł i Pan Bóg (przeł. J. Kott [w:] Dialog, Warszawa 1959, nr 9), Więźniowie z
Altony (przeł. J. Kott [w:] Dialog, Warszawa 1961, nr 5), Muchy (przeł. J. Lisowski [w:]
Dramaty), Przy drzwiach zamkniętych (przeł. J. Lisowski [w:] Dramaty, Warszawa 1956),
Byt i nicość. Zarys ontologii fenomenologicznej (przeł. J. Kiełbasa, P. Mróz, R. Abramciów,
R. Ryziński, P. Małochleb, Kraków 2007).
Podstawowymi pracami, stanowiącymi rzetelne i krytyczne opracowanie filozofii po-
wyższych myślicieli, do których będę się odwoływać, są: C. Fabro: Introduzione all‟ateismo
moderno (Roma 1964), Le prove dell‟esistenza di Dio (Brescia 1990), Dio. Introduzione al
problema teologico (Roma 2007); H. Arvona, Teismo e ateismo (Firenze 1973); G. Minoisa,
Storia dell‟ateismo (Roma 2000); M. Neuscha, U źródeł współczesnego ateizmu. Sto lat dys-
kusji na temat Boga (przeł. A Turowiczowa, Paris 1980). Ponadto wskazać można na inne,
bardzo cenne i niezbędne prace, które nie prezentują całościowych poglądów, ale koncentrują
się wyłącznie na wynajdywaniu trudności i sprzeczności w obrębie teorii ateistycznych. Ta-
kimi są przede wszystkim: E. Gilsona, Trudny ateizm ([w:] Bóg i ateizm, przeł. M. Kocha-
nowska i P. Murzański, Kraków 1996) oraz C. Tresmontanta, (Problem istnienia Boga, przeł.
W. Krzyżaniak, Warszawa 1970). Ten ostatni nie ma sobie równych w zakresie skrupulatnego
i konsekwentnego analizowania systemów ateistycznych, przede wszystkim filozofii Marksa i
Sartre‟a. Konieczne jest uwzględnienie innych prac, dotyczących nie tyle samego ateizmu, co
metody tomistycznej, tzw. realizmu tomistycznego, zaprezentowanego m. in. w takich dzie-
łach, jak: „Tomizm”, „Realizm tomistyczny” czy „Elementy filozofii chrześcijańskiej” E.
Gilsona.
Zagadnienie ateizmu uważam za niezwykle interesujący problem filozoficzny. Klu-
czową rolę odgrywa zastosowana metoda filozoficzna i sposób rozumienia filozofii. Zdaniem
Gilsona, od przyjętych na wstępie założeń zależy charakter uzyskanych wniosków, teistycz-
nych bądź ateistycznych
6
. Dlatego postaram się przedstawić konsekwencje wynikające z
przyjęcia określonych stanowisk filozoficznych. Do innych rezultatów prowadzi filozofia
realistyczna, np. tomistyczna, zaś inne wnioski wieńczą dociekania filozofii idealistycznej.
Dlatego punktem wyjścia chcę uczynić refleksję nad znaczeniem przyjętej metody i systemu
filozoficznego. Okazuje się bowiem, iż, w zależności od przyjętej opcji, zagadnienie istnienia
bądź nieistnienia Boga może się w ogóle nie pojawić. Uważam, że zagadnienie teizmu jest
jednym z głównych przedmiotów metafizyki. Bowiem, jeżeli metafizyka poszukuje przyczy-
ny istnienia rzeczywistości, interesuje się racją istnienia bytu i, siłą rzeczy, podejmuje zagad-
6
E. Gilson,
Trudny ateizm
[w:]
Bóg i ateizm
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin