S. Sroka - Sława, chwała i plotka Władysław Warneńczyk jako król Węgier.pdf

(848 KB) Pobierz
PRZEGLĄD NAUK HISTORYCZNYCH 2016, R. XV, NR 2
http://dx.doi.org/10.18778/1644-857X.15.02.04
s
tanisŁaw
a. s
roka
U
niwersytet
J
agielloński
*
Sława, chwała i plotka
Władysław Warneńczyk jako król Węgier
1
Streszczenie.
Autor omawia panowanie Władysława Warneńczyka na Węg-
rzech (1440–1444), akcentując te zagadnienia, które w odniesieniu do postaci króla
są w ostatnim czasie żywo dyskutowane. Chodzi głównie o trzy wątki. Pierwszy
z nich dotyczy rzekomego zniknięcia Warneńczyka podczas bitwy pod Warną
(1444). W historiografii występują różne fantastyczne teorie o losach Warneńczyka
po tej bitwie (ich autorami są zazwyczaj historycy amatorzy, którzy bezpodstawnie
odrzucają przekazy wielu kronik tureckich donoszących o śmierci monarchy
podczas bitwy). Najbardziej popularna teoria dotyczy królewskiego pobytu na
portugalskiej wyspie Madera. Niektórzy uważają nawet, że Władysław ożenił się tam
i spłodził Krzysztofa Kolumba. Drugim zagadnieniem żywo ostatnio dyskutowanym
jest sprawa rzekomej orientacji homoseksualnej władcy, co doprowadziło
nawet do okrzyknięcia go nieformalnym patronem gejów w Europie Środkowej.
Zwolennicy tego poglądu opierają się na przekazie kroniki Jana Długosza, który
raczej miał na myśli pewną obyczajową rozwiązłość władcy (tak zapewne rozumieć
należy użyte przez kronikarza sformułowanie, że król był
in marium libidinem
proclivus).
W artykule autor zajął się także kwestią pochówku króla w świetle
ostatniej inicjatywy intelektualistów bułgarskich, którzy uważają, że szczątków
Władysława Warneńczyka należy poszukiwać w kaplicy greckiej w miejscu
zwanym Ak Yazala Baba (dzisiejsza wieś Obrocziszte w pobliżu Warny).
Słowa kluczowe:
historia Węgier, król Władysław Warneńczyk, bitwa pod
Warną.
Wydział Historyczny, Instytut Historii, Zakład Historii Polski Średniowiecznej.
Szkic jest poprawioną i opatrzoną aparatem naukowym wersją odczytu wygło-
szonego 9 III 2016 r. w Katedrze Historii Średniowiecznej Uniwersytetu Łódzkiego
na zaproszenie prof. Małgorzaty Dąbrowskiej.
*
1
104
S
taniSław
a. S
roka
ostatnim czasie daje się zauważyć zwiększone zaintereso-
wanie postacią Władysława Warneńczyka. I nie dotyczy
to tylko literatury naukowej, wręcz przeciwnie – władca
Polski i Węgier znalazł się na pierwszych stronach poczytnych gazet
w różnych zakątkach świata. Stało się to za sprawą trzech rzeczy.
Po pierwsze, kilka lat temu, jak donosiły media, Warneńczyk został
okrzyknięty nieformalnym patronem gejów z Europy Środkowej,
którzy w dzień jego urodzin, czyli 31 października, przez kilka lat
ponawiali, nieuskuteczniony jednakże, zamiar złożenia kwiatów
przy jego pustym grobowcu w katedrze wawelskiej
2
. Po drugie,
w tym samym mniej więcej czasie media światowe obiegła szokują-
ca informacja o tym, że król Władysław miał być ojcem Krzysztofa
Kolumba, odkrywcy Ameryki. Ta sensacyjna wiadomość opierała się
na opublikowanej wpierw w Portugalii, a potem w Polsce i Ameryce
książce portugalskiego historyka pracującego w Stanach Zjedno-
czonych Manuela Rosy
3
. Wreszcie zupełnie niedawno dotarły z Buł-
garii obiecujące wieści dotyczącego planów wznowienia poszukiwań
grobu Warneńczyka w miejscowości Ak Yazala Baba, czyli dzisiej-
szej wsi Obrocziszte w pobliżu Warny
4
. To wszystko skłania do przy-
pomnienia tej niezwykle ciekawej sylwetki władcy Polski i Węgier,
zdając sobie równocześnie sprawę, że wydana w 1922 r. monografia
pióra Jana Dąbrowskiego wciąż zachowuje nieskazitelną naukową
wartość
5
. Szkic ten ma jednak głównie na celu zwrócenie uwagi
na pewne wątki dyskusyjne, które w odniesieniu do postaci War-
neńczyka jako króla Węgier pojawiły się w ostatnim czasie. Aby
jednakże tekst ten miał pewną logiczną spójność, przypomnę, głów-
nie mniej zorientowanym czytelnikom, podstawowe fakty dotyczące
Warneńczyka, zanim objął on koronę św. Stefana.
http://www.gazetakrakowska.pl/artykul/182742,tajemnice-warnenczyka,id,t.html.
M. R o s a,
Colombo português: novas revelaçőes: o homen que enganou os
reis espanhóis e serviu o genial D.
João II,
Lisboa 2009; i d e m,
Kolumb: historia
nieznana,
Poznań 2012; i d e m,
Columbus
–
the untold story,
New Jersey 2016.
4
List Stanisława Szumanova i Snezhany Stoyanowej, reżysera, producenta
i autorki scenariusza filmu popularnonaukowego
Ostatnie krucjaty na Bałkanach
1443–1444,
skierowany do Autora w lipcu 2013 r. List ten wysłano do wielu
instytucji naukowych i kulturalnych w Polsce i Bułgarii. Jego główne wątki
zostały upublicznione w artykule B. B u k o w s k i e g o,
Czy znaleziono grób króla
Władysława Warneńczyka?,
„Dziennik Berliński”, 12 XI 2015 r. (http://www.
dziennikberlinski.pl/index.php/Aktualnosci-2/czy-znaleziono-grob-krola-
wladyslawa-warnenczyka.html).
5
J. D ą b r o w s k i,
Władysław I Jagiellończyk na Węgrzech (1440–1444),
War-
szawa 1922 (wznowienie: Oświęcim 2015).
2
3
W
Sława, chwała i plotka…
105
Późniejszy władca Polski i Węgier urodził się 31 października
1424 r. w Krakowie jako najstarszy syn Władysława Jagiełły i jego
czwartej żony, młodziutkiej, bo liczącej zaledwie 17 lat, Zofii Holszań-
skiej. Ochrzczony został dopiero w połowie lutego 1425 r.
6
Przyjście
na świat długo oczekiwanego syna napawało wielką radością pol-
skiego władcę, który nie omieszkał poinformować o tym doniosłym
wydarzeniu wielu europejskich monarchów oraz papieża Marcina V.
Do tej pory Jagiełło miał zaledwie jedną córkę, Jadwigę, urodzoną
w 1408 r. ze związku z Anną Cyllejską. Druga jego córka, Elżbie-
ta Bonifacja, spłodzona z pierwszego małżeństwa z Jadwigą, córką
Ludwika Andegaweńskiego, umarła w 1399 r. po przeżyciu zaledwie
trzech tygodni. Jagiełło po 1424 r. doczekał się jeszcze dwóch synów.
W 1426 r. przyszedł na świat Kazimierz, który nie dożył nawet roku,
a w 1427 r. trzeci z kolei syn, któremu dano na imię również Kazi-
mierz. Ta królewska latorośl chowała się dobrze i w 1447 r., po trzech
latach od klęski warneńskiej, ukoronowano go na króla Polski
7
.
Do niedawna w literaturze panował głęboko zakorzeniony po-
gląd, że Władysław Jagiełło w chwili narodzin swojego pierworod-
nego syna liczył sobie około 73 lat, był więc w wieku uznawanym
nie tylko w średniowieczu za starczy
8
. Ostatnie badania Tadeusza
Wasilewskiego zmodyfikowały w sposób dosyć zasadniczy datę uro-
dzin polskiego króla, ojca Władysława Warneńczyka. Urodził się
on nie w roku 1350, lecz dopiero około roku 1361–1362
9
. Takie
„odmłodzenie” Jagiełły oznacza, że w chwili narodzin Warneńczyka
liczył on nie 73, lecz trochę ponad 60 lat. Ten i tak już niemłody
wiek jak na zostanie ojcem stwarzał dobrą atmosferę do różnego
rodzaju dworskich plotek, które podawały w wątpliwość ojcostwo
Jagiełły oraz rzucały poważny cień na dobre imię królowej Zofii
Holszańskiej. Dworski skandal wybuchł w 1427 r. w momencie,
Z. W d o w i s z e w s k i,
Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce,
Kraków
2005, s. 85.
7
Ibidem, passim.
8
Ibidem,
s. 57.
9
T. W a s i l e w s k i,
Daty urodzin Jagiełły i Witolda. Przyczynek do genealogii
Giedyminowiczów,
„Przegląd Wschodni” 1991, t. I, z. 1, s. 15–34; J. T ę g o w s k i,
Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów,
Poznań–Wrocław 1999, s. 124–125; i d e m,
Data urodzenia Jagiełły oraz data chrztu prawosławnego jego starszych braci,
„Genealogia. Studia i Materiały Historyczne” 2003, t. XV, s. 137–144. Argumenty
Wasilewskiego nie przekonały J. N i k o d e m a,
Data urodzenia Jagiełły. Uwagi
o starszeństwie synów Olgierda i Julianny,
„Genealogia. Studia i Materiały
Historyczne” 2000, t. XII, s. 23–49.
6
106
S
taniSław
a. S
roka
gdy okazało się, że jest już ona po raz trzeci w ciąży. Jan Długosz,
największy polski dziejopis, podaje, że podejrzenie królowej Zofii
o niewierność powziął wielki książę litewski Witold, dawszy wia-
rę pogłoskom oraz zważywszy na wiek Jagiełły, którego kronikarz
określa mianem zgrzybiałego. Skandal dotyczący rzekomej „zdrady”
królowej Zofii został szybko na dworze zażegnany
10
.
Pierwszym ważniejszym wydarzeniem politycznym, w którym brał
udział królewicz Władysław, był zjazd w Sieradzu w 1432 r., na któ-
rym dokonano jego elekcji na następcę tronu (tzw. elekcja
vivente
rege)
11
. Jednak wobec zawarcia kilka miesięcy później nowej unii
polsko-litewskiej w Grodnie ustalenia zjazdu sieradzkiego wygasły.
W roku następnym planowano osadzić Władysława na tronie cze-
skim, w obawie jednak przed reakcją Kościoła z pomysłów tych się
wycofano. W dniu 31 maja lub 1 czerwca 1434 r. umarł w podeszłym
wieku król Polski Władysław Jagiełło
12
. Osierocił dwóch małoletnich
synów: Władysława, który liczył wówczas 10 lat, oraz Kazimierza,
mającego zaledwie 7 lat. Córka Jadwiga nie przeżyła ojca, umarła
bowiem w 1431 roku w wieku 23 lat
13
. Władysław, mimo że nie osią-
gnął jeszcze pełnoletniości, został koronowany na króla polskiego
w Krakowie w lipcu 1434 r. Jego głównym protektorem był ówcze-
sny biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki, stojący na czele potężne-
go stronnictwa możnowładczego opowiadającego się za współpracą
z Węgrami, a wrogo nastawionego wobec czeskich husytów. Ole-
śnicki próbował kilkakrotnie ożenić Władysława, mając oczywiście
na uwadze swoje cele polityczne. Średniowieczne małżeństwo dyna-
styczne było zazwyczaj wynikiem zbliżenia politycznego między
panującymi monarchami. W 1434 r. pojawiła się propozycja zarę-
czyn króla Władysława z Anną, wnuczką Zygmunta Luksembur-
skiego, a córką Albrechta Habsburga i Elżbiety. Jako jedynaczka
przez długi okres czasu uchodziła ona za potencjalną spadko-
bierczynię tronów węgierskiego i czeskiego. O tej matrymonialnej
propozycji dyskutowano jeszcze w grudniu 1442 r. podczas za-
wierania ugody między Warneńczykiem a królową Elżbietą w Győr.
B. C z w o j d r a k,
Zofia Holszańska. Studium o dworze i roli królowej
w późnośredniowiecznej Polsce,
Warszawa 2012, s. 29–32; W. Z a w i t k o w s k a,
Walka polityczno-prawna o następstwo tronu po Władysławie Jagielle w latach
1424–1434,
Rzeszów 2015, s. 148–153.
11
W. Z a w i t k o w s k a,
op. cit.,
s. 288–293.
12
Z. W d o w i s z e w s k i,
op. cit.,
s. 60; J. T ę g o w s k i,
Pierwsze pokolenia…,
s. 131.
13
J. T ę g o w s k i,
Pierwsze pokolenia…,
s. 136.
10
Sława, chwała i plotka…
107
Pomysł, wskutek śmierci Elżbiety, nie został jednak zrealizowany
14
.
Kolejną propozycją matrymonialną dla młodziutkiego Władysława
był projekt ożenienia go z samą cesarzową Barbarą, żoną Zygmunta
Luksemburskiego. Wobec przewidywanej śmierci cesarza Zygmun-
ta Barbara chciała poślubić polskiego króla, widząc w nim przyszłe-
go dziedzica tronu węgierskiego i czeskiego. Również ten plan nie
wszedł w życie, królowa Barbara znalazła się nawet w więzieniu,
a następnie została zmuszona do opuszczenia Węgier. Warto dodać,
że wspomniana propozycja matrymonialna ma wśród badaczy tylu
zwolenników, co przeciwników
15
. Trzecim wreszcie małżeńskim pro-
jektem był plan małżeństwa Władysława z siostrą księcia saskiego
Fryderyka, księżniczką Katarzyną, wysunięty w 1438 r. przy oka-
zji konfliktu jagiellońsko-habsburskiego o Czechy, gdy dyplomacja
polska szukała sprzymierzeńców na terenie Rzeszy. Podobnie jak
dwa poprzednie, plan ten nie doszedł do skutku
16
.
Jeszcze w grudniu 1438 r. zjazd szlachty w Piotrkowie uznał
Warneńczyka władcą pełnoletnim. Znaczyło to, że król osiągnął
tzw. wiek sprawny, czyli 14 lat
17
. Dalej pozostawał jednak pod
kuratelą potężnego biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickie-
go. Doprowadziło to w roku następnym do zawiązania konfederacji,
na której czele stanął Spytek z Melsztyna. Dnia 3 maja 1439 r.
na zjeździe w Korczynie została zawiązana konfederacja zwrócona
przeciwko wszechwładnemu biskupowi. Do konfederacji przystą-
piło 168 osób. Dzięki akcji Oleśnickiego jeszcze tego samego dnia
duża część konfederatów odstąpiła od Spytka. Rozłożył się on wte-
dy obozem niedaleko Korczyna, pod Grotnikami. Oleśnicki uznał
postępek Spytka za zdradę kraju i wysłał przeciwko niemu wojsko
królewskie. W bitwie stoczonej prawdopodobnie 6 maja 1439 r. pod
Grotnikami osamotniony i opuszczony przez konfederatów Spytek
poniósł dotkliwą klęskę, a sam zginął
18
.
J. D ą b r o w s k i,
Władysław I Jagiellończyk…,
s. 91–97; D. D v o ř á k o v á,
Čierna kráľovná. Barbora celjská (1392–1451). �½ivotn�½ príbeh uhorskej, rímsko-
-nemeckej
a českej kráľovnej,
Budmerice–Bratislava 2013, s. 181–182.
15
D. D v o ř á k o v á,
op. cit.,
s. 197 i n.
16
R. H e c k,
Tabor a kandydatura jagiellońska w Czechach (1438–1444),
Wrocław 1964, s. 92 i n.
17
J. D ł u g o s z,
Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego,
ks. 11
i 12, Warszawa 2004, s. 223.
18
A. P r o c h a s k a,
Konfederacja Spytka z Melsztyna,
Lwów 1887; A. S o -
c h a c k a,
Konfederacja Spytka z Melsztyna z 1439 r. Rozgrywka polityczna czy
ruch szlachecki,
„Rocznik Lubelski” 1973, t. XVI, s. 41–62; B. C z w o j d r a k,
Kilka
14

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin