Bioetyka żydowska wobec początków i końca życia_Strządała,A.pdf

(192 KB) Pobierz
AGATA STRZĄDAŁA
Bioetyka
żydowska
wobec
początków i końca
życia
Słowa kluczowe:
preimplantacyjna diagnostyka genetyczna, embrio-
nalne komórki macierzyste, bioetyka, judaizm, aborcja, eutanazja
Według Van Rensselaera Pottera (1911–2001) – amerykańskiego on-
kologa, który wprowadził pojęcie bioetyki do współczesnego dyskursu
naukowego – bioetyka to wiedza o tym, jak używać wiedzy. W swoim
pierwotnym projekcie wyłożonym w książce
Bioethics. Bridge to the
Future,
stwierdził,
że
zastosowania biomedycyny powinny być poprze-
dzone rozważaniami aksjologicznymi
1
. Bezrefleksyjne i bez poszano-
wania wartości moralnych używanie narzędzi takich, jak rekombina-
cje DNA, terapie genowe, transplantacja organów, i innych procedur,
wyrządzić może więcej szkód ludziom, społeczeństwu i równowadze
ekologicznej na
świecie
niż korzyści. Wartości, jakie powinny przy-
świecać
zastosowaniom współczesnej biomedycyny, są przedmiotem
burzliwych debat
2
. Nie inaczej jest w judaistycznym i izraelskim dys-
kursie bioetycznym.
W artykule przedstawię charakterystykę bioetyki w Izraelu, opiera-
jącej się w dużej mierze na
żydowskim
prawie i tradycji religijnej. Ju-
daistyczna bioetyka jest złożona, gdyż różnice między ortodoksyjnymi,
konserwatywnymi i reformowanymi odłamami judaizmu przekładają
V Potter,
Bioethics. Bridge to the Future,
New Jersey 1971, s. 2–20.
.R.
D. Müller,
The Role and Influence of Religions in Bioethics,
[w:] R.M. Green,
A. Donovan, S.A. Jauss (red.),
Global Bioethics. Issues of Conscience for the Twenty-
First Century,
Oxford 2008.
1
2
MEDYCYNA NOWOŻYTNA – Tom 25 – Zeszyt 1 (2019 r.)
7
Agata Strządała
się na dyskusje bioetyczne, jednak w wielu kwestiach, jak zapłodnienie
in vitro,
badania na komórkach macierzystych, w tym embrionalnych
komórkach macierzystych, czy eutanazja, wypracowano szeroki kon-
sensus. Najogólniej rzecz ujmując,
żydowska
bioetyka – podobnie jak
bioetyka islamska i konfucjańska – jest bardziej otwarta na możliwość
sztucznego zapłodnienia metodą
in vitro
niż w przypadku propozycji
katolickich, a także bardziej otwarta na PDG
3
, klonowanie, badania
na embrionach i embrionalnych komórkach macierzystych niż wiele
koncepcji i europejskich rozwiązań prawnych. Prowadzi to do niekon-
sekwentnych z europejskiego punktu widzenia rozwiązań legislacyj-
nych w Izraelu, z jednej strony dopuszcza się w praktyce aborcję na
żądanie,
preimplantacyjną diagnostykę genetyczną czy zapłodnienie
in vitro,
obowiązuje swoboda badań na embrionalnych komórkach
macierzystych, co lokuje Izrael z zachodniego punktu widzenia na
pozycjach skrajnie liberalnych, z drugiej – eutanazja i wspomagane
samobójstwo są zabronione, co zbliża Izrael do stanowisk konserwa-
tywnych i katolickich. Ta pozorna jedynie niekonsekwencja wynika ze
specyfiki judaizmu i jego kazuistycznej etyki.
W mojej pracy przeanalizuję wybrane problemy współczesnej bio-
etyki w Izraelu, takie jak aborcja, klonowanie, status
życia
embrio-
nalnego oraz jego konsekwencje dla eksperymentów na ludzkich em-
brionalnych komórkach macierzystych, oraz problematykę orzekania
śmierci
i pobierania organów od zmarłych. Od bioetyki judaistycznej,
odnoszącej się bezpośrednio do
źródeł
i autorytetów religijnych, któ-
ra stanowi materiał na osobną pracę, odróżniam dyskurs bioetyczny
w Izraelu, który zawiera debaty i akcje społeczne, praktyki, organiza-
cje popularne w tym kraju. Celem badawczym pracy jest odpowiedź
na pytanie, na ile judaistyczne podejście do wybranych kwestii bio-
etycznych obecne jest w
świadomości
Izraelczyków, czy są to kwe-
stie
żywe
w zsekularyzowanym, nowoczesnym społeczeństwie Izraela
i czy w znaczący sposób wpływa ono na prawo w tym państwie?
Status embrionów i płodów w bioetyce judaistycznej
Żydowskie
prawo religijne i etyka opierają się na kilku podstawo-
wych
źródłach:
Torze, Misznie, a także Talmudzie, zawierającym ko-
mentarze do Miszny oraz tradycji rabinicznej. Prawa i reguły w nich
zawarte mają charakter kazuistyczny, co bezpośrednio przekłada się
Preimplantacyjna diagnostyka genetyczna (PDG) poprzedzać może implantację
zarodka do macicy i ma na celu wykrywanie chorób genetycznych u zarodków. Do macicy
wszczepiane są zarodki pozbawione określonej chorobotwórczej mutacji.
3
8
MEDYCYNA NOWOŻYTNA – Tom 25 – Zeszyt 1 (2019 r.)
Bioetyka
żydowska
wobec początków i końca
życia
także na współcześnie podejmowane zagadnienia bioetyczne. Przy-
kładem może być status
życia
prenatalnego i jego konsekwencje dla
takich kwestii, jak aborcja, zapłodnienie
in vitro,
badania na ludzkich
embrionach, klonowanie itp. W rozważaniach nad tym zagadnieniem
żydowscy
hermeneuci odwołują się do biblijnego opisu sytuacji z Księ-
gi Wyjścia, w której mężczyzna bije kobietę w ciąży i ona w następ-
stwie tego brutalnego ataku traci dziecko
4
. Jeśli w konsekwencji tego
zdarzenia kobieta umrze, mężczyzna karany jest
śmiercią,
na zasadzie
oko za oko, ząb za ząb. Jeśli kobieta przeżyje, ale poroni, złoczyńca zo-
bowiązany jest do wypłaty pewnej
fi
nansowej rekompensaty za stratę
nienarodzonego dziecka. Wynika stąd wniosek,
że
uśmiercenie nie-
narodzonego dziecka nie jest traktowane jak morderstwo dorosłego
5
.
Z drugiej jednak strony nie jest też bezkarne, a więc
życie
prenatalne
ma pewną wartość, ale nie bezwzględną i nierówną
życiu
kobiety albo
osoby dorosłej.
W Talmudzie natomiast stwierdza się,
że
aborcja dokonana, aby
uratować
życie
matki, jest nie tylko dopuszczalna, ale także w takiej
sytuacji wskazana, ponieważ
życie
matki uważane jest za ważniejsze
od
życia
płodu. Innymi słowy
życie
nienarodzonego dziecka może zo-
stać poświęcone dla dobra matki. W przypadkach aborcji z innych
przyczyn, np. kobieta nie chce mieć kolejnego dziecka, usunięcie pło-
du jest uważane za poważne wykrocznie, ale zabieg nie jest trakto-
wany jak morderstwo
6
. Jednakowoż zabicie noworodka lub usunięcie
płodu ze względu na jego ewentualne wady
fi
zyczne nie znajduje po-
parcia i jest zdecydowanie krytykowane przez wielu współczesnych
rabinów, odrzucających aborcję eugeniczną.
Podsumowując, płód lub embrion nie przedstawiają takiej samej
wartości, jak
życie
narodzonego dziecka (a
ściślej
noworodka od mo-
mentu, kiedy w kanale rodnym pojawi się głowa lub inna główna część
ciała), jednak nie oznacza to,
że
nie powinny być one w pewien spo-
sób chronione.
Świadczy
o tym reguła,
że
aby ratować nienarodzone
jeszcze dziecko, można złamać prawo szabatu, co czyni się w wypad-
kach, kiedy stawką jest
życie
ludzkie
7
. Płód nie posiada tego samego
statusu moralnego i prawnego, jak dziecko czy osoba dorosła, jego
wartość nie jest bezwarunkowa, ale też nie powinien być bezmyślnie
Księga Wyjścia, 21:22-23.
I. Jakobovits,
Jewish Views on Abortion,
[w:] F. Rosner, D.J. Bleich (red.),
Jewish
Bioethics,
New York 1983, s. 120–121.
6
D.J. Bleich,
Abortion in Halakhic Literature,
[w:] F. Rosner, D.J. Bleich (red.),
Jewish Bioethics,
New York 1983, s. 136.
7
I. Jakobovits, dz. cyt., s. 123.
4
5
MEDYCYNA NOWOŻYTNA – Tom 25 – Zeszyt 1 (2019 r.)
9
Agata Strządała
niszczony czy uszkadzany
8
. W tradycji rabinicznej pojawia się rów-
nież rozróżnienie na aborcję mechaniczną, polegającą na usunięciu
poszczególnych części ciała płodu, oraz na aborcję chemiczną, wywo-
łaną
pośrednio, czyli przez użycie np. ziół. Obie formy były uznawane
przez Majmonidesa za uzasadnione wyłącznie w wypadku zagrożenia
życia
matki
9
. Jednak ten drugi sposób jest uważany za mniejsze zło
w przypadku konieczności przeprowadzenia zabiegu przerwania cią-
ży
dla ratowania matki.
W literaturze rabinicznej znajduje się również stwierdzenie,
że
embrion do 40. dnia od poczęcia nie jest nienarodzonym dzieckiem,
co raczej „zaledwie wodą”, dlatego poronienie (lub aborcja) do 40.
dnia rozwoju nie powoduje u kobiety rytualnej nieczystości związa-
nej z narodzinami dziecka ani też nieczystości związanej z kontaktem
ze zwłokami
10
. Ten niejednoznaczny stosunek do
życia
płodowego –
do 40. dnia embrion nie jest uważany za
życie
ludzkie, potem jest
życiem
ludzkim, ale aborcja nie jest równoznaczna z morderstwem
– prowadzi do następujących rozstrzygnięć w kwestii współczesnej
biomedycyny: aborcja w celu ratowania
życia
lub zdrowia matki jest
dozwolona, aborcja w innych przypadkach nie powinna być prze-
prowadzana, jednak nie równa się ona zabiciu dziecka. Fred Rosner
i Edward Reichman stwierdzają,
że
większość autorytetów rabinicz-
nych zgadza się,
że
preembriony przed implantacją nie mają tego
samego statusu, co embriony i płody implantowane w ciele matki,
nie odnosi się więc do nich argumentacja dotycząca zakazu aborcji.
Ich status zbliżony jest raczej do męskiego nasienia
11
. Ze względu
na niejednoznaczny status zarodków do 40. dnia rozwoju pobieranie
komórek macierzystych od embrionów, a także eksperymenty na za-
rodkach mające prowadzić do wynalezienia nowego leku czy terapii
są dozwolone
12
.
Również sztuczne zapłodnienie metodą
in vitro,
wiążące się z doko-
nywaniem procedur na embrionach, jest dozwolone pod warunkiem,
że
dawcą spermy jest małżonek, a dawczynią komórki jajowej
żona,
tak aby uniknąć zamieszania relacji rodzinnych, uniknąć możliwości
kazirodztwa czy cudzołóstwa. Według wielu autorytetów religijnych
D.J. Bleich, dz. cyt., s. 135, 137.
Tamże, s. 139.
10
Tamże, s. 143–144.
11
F. Rosner, E. Reichman,
Embryonic Stem Cell Research in Jewish Law,
“The
Journal of Halacha and Contemporary Society” 2002, nr XLIII, s. 57–58.
12
D. Eisenberg,
Stem Cell Research in Jewish Law,
http://www.jlaw.com/Articles/
stemcellres.html [dostęp: 28.08.2015].
8
9
10
MEDYCYNA NOWOŻYTNA – Tom 25 – Zeszyt 1 (2019 r.)
Bioetyka
żydowska
wobec początków i końca
życia
implantacja zarodka nie powinna jednak przypadać na czas rytualnej
nieczystości kobiety, tj. w czasie okresu, kiedy to stosunki seksualne
są zakazane
13
. Sztuczne zapłodnienie pozwala wypełnić podstawowe
zadanie człowieka, jakim jest prokreacja, zgodnie z biblijnym zalece-
niem o rozmnażaniu się i czynieniu ziemi sobie poddaną w sytuacji,
kiedy naturalne metody zawiodą.
Pozytywne podejście do wspomaganej reprodukcji reprezentowa-
ne przez judaistyczną bioetykę przekłada się bezpośrednio na posta-
wy izraelskiego społeczeństwa. Techniki zapłodnienia
in vitro
są nie
tylko dozwolone prawnie, ale także sięgają po nie pacjenci zarówno
niereligijni, jak i należący do
środowisk
ortodoksyjnych
żydów
14
. Or-
todoksyjni
żydzi
akceptują wspomaganą reprodukcję, widząc w niej
nadzieję na potomstwo. Co więcej, połącznie zapłodnienia
in vitro
z preimplantacyjną diagnostyką genetyczną jest preferowane przez
konserwatywnych i reformowanych
żydów
w przypadkach dziedzicz-
nych chorób genetycznych, takich jak na przykład choroba Tay-Sach-
sa, pozwala bowiem uniknąć aborcji na dalszych etapach rozwoju
płodu, zamiast tego do macicy implantowane są jedynie zarodki po-
zbawione szkodliwej mutacji, przynoszącej dziecku
śmierć
w ciągu
pierwszych lat
życia
15
.
Potwierdza się zatem,
że
o ile procedury wykonywane na embrio-
nach nie budzą sprzeciwu moralnego nawet wśród
środowisk
orto-
doksyjnych, to aborcja znacznie bardziej rozwiniętego płodu spotyka
się z dużymi zastrzeżeniami osób religijnych, chociaż dopuszcza się
ją w przypadku zagrożenia
życia
matki, a także jej dobrostanu psy-
chicznego. Natomiast osoby niereligijne zdecydowanie popierają pra-
wo kobiet do aborcji, a społeczna akceptacja dla tego prawa rosła od
lat 70. XX w., kiedy zalegalizowano aborcję w przypadku, gdy ciąża
zagraża
życiu
matki, jest wynikiem gwałtu, stwierdzono nieprawidło-
wości rozwojowe płodu lub gdy dziewczyna jest niepełnoletnia albo
kontynuowanie ciąży może być niebezpieczne dla zdrowia psychicz-
nego kobiety. W 2014 r. wprowadzono prawo dopuszczające aborcję
na
żądanie,
która pod określonymi warunkami jest
fi
nansowana przez
F. Rosner,
Artificial Insemination in Jewish Law,
[w:] F. Rosner, D.J. Bleich (red.),
Jewish Bioethics,
New York 1983, s. 115.
14
Informator: mężczyzna, 45 lat, członek społeczność ortodoksyjnej „Góra Kal-
waria”, Bnei Brak, ojciec 3 dzieci poczętych dzięki sztucznemu zapłodnieniu techniką
in vitro.
15
A.E. Raz, Y. Vizner,
Carrier matching and collective socialization in community
genetics: Dor Yeshorim and the reinforcement of stigma,
“Social Science and Medicine”
2008, nr 67, s. 1361–1369.
13
MEDYCYNA NOWOŻYTNA – Tom 25 – Zeszyt 1 (2019 r.)
11

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin