Negatywne doświadczenia w dzieciństwie i związane z nimi zachowania szkodliwe dla zdrowia wśród polskich studentów.pdf

(479 KB) Pobierz
Negatywne doświadczenia w dzieciństwie
i związane z nimi zachowania szkodliwe
dla zdrowia wśród polskich studentów
1
Katarzyna Makaruk
a
, Joanna Włodarczyk
a
, Dinesh Sethi
b
, Piotr Michalski
c
,
Renata Szredzińska
a
, Paulina Karwowska
b
a
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę
b
Światowa Organizacja Zdrowia
c
Uniwersytet Warszawski
Celem przekrojowego badania ankietowego było oszacowanie częstości występowa-
nia krzywdzenia dzieci i innych negatywnych doświadczeń w dzieciństwie (adverse
childhood experiences,
ACE) w Polsce oraz ich związek z zachowaniami ryzykowny-
mi dla zdrowia. Badanie przeprowadzono na próbie złożonej ze 1722 losowo dobra-
nych studentów z pięciu polskich uczelni, które zostały dobrane w sposób celowy.
Badani wypełnili kwestionariusz dotyczący negatywnych doświadczeń w dzieciń-
stwie. Wyniki badania wskazują na dużą częstość występowania krzywdzenia dzieci
i innych negatywnych doświadczeń: przemocy fizycznej doświadczyło 46% responden-
tów, przemocy emocjonalnej – 42%, wykorzystywania seksualnego – 5%, a zaniedby-
wania emocjonalnego – także 5%. Poziom dysfunkcji w rodzinie również był wysoki:
3% badanych w dzieciństwie mieszkało z osobą uzależnioną od narkotyków, 21% –
z osobą uzależnioną od alkoholu, 19% – z kimś, kto cierpiał na zaburzenia psychiczne,
8% było świadkami przemocy domowej, a 5% zadeklarowało dorastanie w rodzi-
nie dotkniętej przestępczością. Żadnych negatywnych doświadczeń w dzieciństwie
nie miało 23% respondentów, a 19% doświadczyło co najmniej czterech form ACE.
Stwierdzono istotny związek między negatywnymi doświadczeniami a zachowania-
mi niekorzystnymi dla zdrowia, takimi jak próby samobójcze, nadużywanie alkoholu,
używanie narkotyków, ryzykowne zachowania seksualne i palenie tytoniu. Otrzymane
wyniki wskazują na potrzebę inwestowania w programy profilaktyczne.
1 Artykuł jest tłumaczeniem raportu
Survey of adverse childhood experiences and associated health-harm-
ing behaviours among Polish students
(Światowa Organizacja Zdrowia, 2018).
58
www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl
Katarzyna Makaruk, Joanna Włodarczyk, Dinesh Sethi, Piotr Michalski,
Renata Szredzińska, Paulina Karwowska
S
łowa kluczowe
:
krzywdzenie dzieci
,
profilaktyka i kontrola
,
zaniedbywanie dzieci
,
zachowania
ryzykowne dla zdrowia
,
przemoc
,
badanie ankietowe na temat zdrowia
W
szyscy ludzie niezależnie od wieku mają prawo do życia bez przemo-
cy. Bezpieczne dzieciństwo jest gwarantowane przez prawa zarówno
człowieka, jak i dziecka zapisane w konwencjach międzynarodowych.
Preambuła historycznego drugiego międzynarodowego dokumentu określającego
prawa dziecka, Deklaracji Praw Dziecka (1959), brzmi: „Dziecko ze względu na swoją
niedojrzałość fizyczną i psychiczną potrzebuje specjalnych zabezpieczeń i opieki,
w tym odpowiedniej ochrony prawnej, zarówno przed, jak i po urodzeniu” (s. 1).
Dzieciństwo jest to także szczególnym okresem w życiu człowieka, niezwykle
istotnym z rozwojowego punktu widzenia i znacząco wpływającym na dalsze życie.
Na żadnym innym etapie życia ludzie nie przechodzą tak wielu zmian w tak wielu
sferach (Szczepaniak, 2016). Jednocześnie jest to czas, szczególnie pierwsze lata
życia, w którym człowiek jest bardzo zależny od innych ludzi, przede wszystkim
rodziców, i ich opieki.
Krzywdzenie dzieci powoduje wymierne negatywne konsekwencje na pozio-
mie indywidualnym, jak również społecznym. Wiele z nich dotyczy zdrowia, zarów-
no jeszcze w dzieciństwie i młodości, jak i późniejszym życiu (WHO, International
Society for Prevention of Child Abuse and Neglect, 2006).
S
KALA KRZYWDZENIA DZIECI W POLSCE
Przemoc wobec dzieci stanowi w Polsce poważny problem społeczny. Świadczą
o tym oficjalne statystyki, według których co roku 4000 dzieci pada ofiarą przemocy
rówieśniczej. Wyniki badań pokazują, że co trzecie dziecko w Polsce doświadcza
przemocy z rąk bliskich krewnych (Włodarczyk, 2017).
Polska poczyniła istotne postępy w dziedzinie ochrony dzieci przed krzywdze-
niem poprzez wzmocnienie regulacji prawnych w tym obszarze. Można wskazać
liczne rozwiązania zalecane przez Światową Organizację Zdrowia i inne insty-
tucje międzynarodowe w zakresie profilaktyki uniwersalnej (np. wizyty patro-
nażowe położnych i pielęgniarek) oraz profilaktyki wskazującej lub selektywnej
(np. programy wsparcia dla ofiar), które przyczyniają się do lepszej ochrony dzie-
ci i skuteczniejszej realizacji ich praw. Realizowany jest także krajowy program
przeciwdziałania przemocy w rodzinie obejmujący interdyscyplinarne metody
Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 17 Nr 2 (2018)
59
NEGATYWNE DOŚWIADCZENIA W DZIECIŃSTWIE I ZWIĄZANE Z NIMI…
zapobiegania przemocy domowej, w tym przemocy wobec dzieci, oraz reagowa-
nia na tego rodzaju przemoc.
Nadal jednak nie ma jednego systemu zbierania i przekazywania informacji doty-
czących krzywdzenia dzieci. Dane urzędowe gromadzone są przez różne instytucje,
np. w systemie Niebieskich Kart. Konieczna jest lepsza integracja danych oraz koor-
dynacja działań profilaktycznych i interwencyjnych.
Według danych Komendy Głównej Policji (KGP) liczba małoletnich ofiar prze-
mocy domowej w Polsce systematycznie spada – od 56,5 tys. w roku 2006 do 14,2
tys. w roku 2016 (7074 – dziewczynki i 7149 – chłopcy). Zmienia się także propor-
cja ofiar małoletnich w stosunku do ogółu ofiar przemocy domowej – z 36% w roku
2006 do 15% w roku 2016. W ramach procedury „Niebieskich Kart” w 2016 r. 598
dzieci zostało umieszczonych w niezagrażającym środowisku (takim jak rodzina
zastępcza, dalsza rodzina, placówka opiekuńcza) z powodu przemocy w rodzinie
(KGP, 2017).
Jednym z nielicznych badań ukazujących skalę problemu krzywdzenia dzieci
w Polsce jest
Ogólnopolska diagnoza problemu przemocy wobec dzieci
przeprowa-
dzona w 2012 r. przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę (wówczas Fundację Dzieci
Niczyje). Badanie to ujawniło, że co piąte dziecko w Polsce (21%) doświadczyło
przemocy fizycznej ze strony dorosłych członków rodziny. Podobny odsetek dzieci
(22%) doświadcza przemocy emocjonalnej, której sprawcami są dorośli członkowie
rodziny. Przemocy fizycznej częściej doświadczają chłopcy niż dziewczynki (22%
vs
19%), podczas gdy ofiarą przemocy emocjonalnej częściej padają dziewczęta (24%
vs
20%). W ponad połowie przypadków sprawcami są rodzice dziecka. Nieco mniejszy
odsetek dzieci (18%) jest świadkiem przemocy domowej wobec innej osoby dorosłej
lub innego dziecka w rodzinie. Wreszcie, 12% dzieci pada ofiarą wykorzystywa-
nia seksualnego, w tym 6% doświadcza wykorzystywania z kontaktem fizycznym
(Włodarczyk, Makaruk, 2013; Wójcik, 2013).
Według badań przeprowadzonych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy
i Polityki Społecznej (MRPiPS; wcześniej Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej)
w 2014 r. na próbie dorosłych Polaków (N = 2963) niemal połowa badanych
(47,1%) zadeklarowała wiedzę o przypadkach przemocy w rodzinie wobec dzieci,
w tym co czwarta osoba (25,7%) – o przemocy fizycznej. W tym samym badaniu
13,4% dorosłych stwierdziło, że doświadczyło przemocy fizycznej w dzieciństwie,
a 3,4% przyznało, że stosowało przemoc fizyczną wobec własnych dzieci (Miedzik,
Godlewska-Szurkowa, 2014).
W 2014 r. MRPiPS przeprowadziło również badanie wśród uczniów w wieku
11–17 lat (N = 1210), w którym 46% dzieci stwierdziło, że prawie wszyscy lub więcej
60
www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl
Katarzyna Makaruk, Joanna Włodarczyk, Dinesh Sethi, Piotr Michalski,
Renata Szredzińska, Paulina Karwowska
niż połowa ich rówieśników doświadczyła przynajmniej jednego spośród badanych
przejawów przemocy fizycznej. Ich zdaniem jest to najczęściej doświadczana forma
krzywdzenia, w odróżnieniu od zaniedbywania (32% dzieci twierdzi, że doświadczają
go prawie wszyscy lub więcej niż połowa ich rówieśników), przemocy psychicznej
(23%) czy przemocy seksualnej (23%). Wreszcie, 32% badanych zna co najmniej jed-
nego rówieśnika ze swojego otoczenia, który doświadcza którejś z form krzywdzenia
(Miedzik, 2014).
Sprawcami przemocy zarówno fizycznej, jak i psychicznej wobec dzieci są naj-
częściej rodzice, częściej ojcowie niż matki. To, na jaką formę przemocy ze strony
rodziców dziecko jest bardziej narażone, zależy od jego płci. Przemocy psychicznej
częściej doświadczają dziewczynki, natomiast na przemoc fizyczną bardziej narażeni
są chłopcy. Oni też częściej są ofiarami krzywdzenia emocjonalnego ze strony ojców,
zaś dziewczynki – ze strony matek. Nie stwierdzono takich zależności w wypadku
przemocy fizycznej (Miedzik i in., 2014; Wójcik, 2013).
Przemoc fizyczna stosowana przez rodziców i opiekunów często przyjmuje formę
kar fizycznych (UNICEF, 2014; WHO, International Society for Prevention of Child
Abuse and Neglect 2006). Większość rodziców (75%) przynajmniej raz w życiu dała
dziecku klapsa, a co piąty rodzic (21%) zrobił to wiele razy. Mimo wprowadzonego
w 2010 r. prawnego zakazu kar fizycznych połowa Polaków (50%) nadal przyzwala
na ich stosowanie przez rodziców (Makaruk, 2013).
Jednocześnie stan zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży urasta do rangi jed-
nego z najpoważniejszych problemów w Polsce. W ostatnich latach wzrosła liczba
dzieci i nastolatków, którzy wymagają specjalistycznej pomocy z powodu zaburzeń
psychicznych. Do roku 2015 z takiej pomocy skorzystało 143 tys. osób w wieku
poniżej 18 lat, przy czym 61% tej grupy stanowili chłopcy. Co roku kilka tysięcy
dzieci i młodych ludzi jest hospitalizowanych z powodu zaburzeń psychicznych
i kryzysów behawioralnych. W 2015 r. liczba ta była największa od kilkunastu lat
i wyniosła 10 127 osób w wieku do lat 19. Należy przy tym zauważyć, że w latach
2013–2015 w obrębie tej grupy wzrosła liczba dzieci w wieku od roku do czterech
lat (Szredzińska, 2017).
W Polsce notuje się dużą liczbę prób samobójczych dzieci i młodzieży.
W 2015 r. była ona najwyższa i wyniosła 481 przypadków, w tym 12 prób dokona-
nych przez dzieci poniżej 12 r.ż. W roku 2016 ten wskaźnik był nieco niższy – 475
prób samobójczych, z czego 103 zakończyły się śmiercią dziecka. W roku 2015
samobójstwo było drugą najczęstszą przyczyną śmierci dzieci i młodzieży w wieku
10–19 lat – co piąty zgon w tej grupie wiekowej był następstwem samobójstwa.
Chłopcy podejmowali próby samobójcze ponad cztery razy częściej niż dziewczyny.
Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 17 Nr 2 (2018)
61
NEGATYWNE DOŚWIADCZENIA W DZIECIŃSTWIE I ZWIĄZANE Z NIMI…
Jeśli chodzi o liczbę zgonów wskutek prób samobójczych dokonanych przez dzieci
i młodych ludzi w wieku do 19 lat, w 2014 r. Polska zajęła drugie miejsce w Europie,
za Niemcami (Szredzińska, 2017).
N
EGATYWNE DOŚWIADCZENIA W DZIECIŃSTWIE A ZACHOWANIA
SZKODLIWE DLA ZDROWIA
Związek między negatywnymi doświadczeniami w dzieciństwie (adverse
childhood
experiences,
ACE) a zachowaniami związanymi ze zdrowiem był obiektem badania
przeprowadzonego w Stanach Zjednoczonych na próbie 13 494 respondentów.
Wyniki badania potwierdzają tezę, że doświadczenia krzywdzenia lub zaburzeń funk-
cjonowania rodziny w dzieciństwie przyczyniają się do problemów zdrowotnych
w dorosłości. To i inne badania ustaliły silny związek między ACE a paleniem tytoniu,
złym sposobem odżywiania, niską aktywnością fizyczną, nadużywaniem alkoholu
i narkotyków, depresją, próbami samobójczymi oraz sprawstwem przemocy (Bellis
i in., 2014b; Felitti i in., 1998; WHO, International Society for Prevention of Child
Abuse and Neglect 2006).
Związki między zachowaniami szkodzącymi zdrowiu i doświadczeniami w dzie-
ciństwie prawdopodobnie występują przez oddziaływanie ACE na rozwijający się
umysł. Wczesne traumy mogą prowadzić do strukturalnych i czynnościowych zmian
w mózgu oraz jego systemach regulacji stresu. To wpływa na takie czynniki jak re-
gulacja emocji i reagowanie na strach, co może predysponować poszczególne osoby
do szkodliwych zachowań w późniejszym życiu (Anda i in., 2006).
Okazuje się, że ACE są związane ze zmianami w układach nerwowym, hormo-
nalnym i odpornościowym. Badania sugerują, że stresujące doświadczenia w dzie-
ciństwie mogą prowadzić do istotnych reakcji biologicznych, a zatem wpływać
na fizjologiczne reakcje na stres w dorosłym życiu (Danese, McEwen, 2012) .
M
ETODOLOGIA
Badanie oparto na metodologii WHO i podobnych badaniach przeprowadzonych
w wielu krajach europejskich (Meinck i in., 2016), głównie w Europie Środkowej
i Wschodniej, tj. w byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii (Raleva i in., 2013),
Serbii (Paunovic i in., 2015), Rumunii (Baban i in., 2013) i Albanii (Qirjako i in., 2013).
62
www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin