Terapia dzieci–ofiar wykorzystywania seksualnego poprzedzająca ich udział w procesie sądowym.pdf

(243 KB) Pobierz

INK

ALMER

Marie Collins Foundation, Wielka Brytania

Terapia dzieci–oﬁar wykorzystywania

seksualnego poprzedzająca ich udział

w procesie sądowym

Artykuł oparty jest na moim pięcioletnim doświadczeniu w zarządzaniu ośrodkiem terapeutycznym

dla dzieci wykorzystywanych seksualnie. Zawarte w nim obserwacje przekonują,

że

w interesie wymia-

ru sprawiedliwości leży udzielanie dzieciom–oﬁarom przestępstw seksualnych pomocy terapeutycznej

zanim przystąpią one do składania zeznań w procesie karnym. Opisano zasadność takiej interwencji,

obawy prokuratorów i terapeutów oraz właściwą strukturę postępowania w ramach obowiązujących

procedur. W końcowej części tekstu przedstawiono wyniki badań dotyczących dostępu do terapii ofe-

rowanej dzieciom–świadkom przed rozpoczęciem składania zeznań w postępowaniu karnym. Badania

obejmują okres od grudnia 1994 roku do stycznia 2000 roku (Webster, Palmer i Hughes 2001).

Związki z Cleveland

środek

terapeutyczny powstał

w 1987 roku jako Centrum Pomocy

Dzieciom przy Szpitalu Ogólnym

w Middlesbrough. Utworzono go z inicjaty-

wy dr Marietty Higgs, dr. Geoffrey’a Wyatta

i Sue Richardson „w odpowiedzi na ogrom-

ną ilość skierowań wydawanych dzie-

ciom–oﬁarom wykorzystywania seksualne-

go w rejonie Cleveland” (Barnardo’s 1998,

s. 7). Niezależnie od tego, jak smutny wy-

daje się fakt,

że

podobne placówki dla dzie-

ci są w ogóle potrzebne, istnienie ośrodka

potwierdza,

że

przeświadczenie tych z nas,

którzy pracowali w Cleveland około roku

1987 było słuszne. Byliśmy bowiem prze-

konani,

że

w lokalnej społeczności funkcjo-

nuje spora grupa dzieci wykorzystywanych

seksualnie, obecnie lub w przeszłości, i po-

trzebujących ratunku ze strony tzw. bez-

piecznych dorosłych. Ujawnienie doświad-

czenia krzywdy niezmiennie stanowi dla

dzieci wielką trudność. Jeśli jednak do ta-

kiego ujawnienia dojdzie — bądź kiedy do-

rosły uczyni to w imieniu dziecka — pomoc

w zrozumieniu odniesionej krzywdy jest

absolutnie niezbędna. Każde dziecko z oko-

lic Cleveland może dziś skorzystać z takiej

pomocy w ośrodku Barnardo’s.

Ośrodek terapeutyczny Barnardo’s

W okresie 13 lat pracy ośrodka, jego dzia-

łalność

podlegała wielu zmianom. W 1989

roku centrum znalazło się pod zwierzch-

nictwem Departamentu Edukacji w Cleve-

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

INK

ALMER

• TERAPIA DZIECI–OFIAR WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO...

praktyka

land, a od 1992 roku placówka funkcjono-

wała jako wspólne przedsięwzięcie ośrodka

Barnardo’s i lokalnych służb zajmujących się

opieką społeczną i edukacją. Ośrodek oferu-

je szerokie spektrum pomocy indywidual-

nej i grupowej, zaspokajającej potrzeby dzie-

ci–oﬁar wykorzystywania seksualnego oraz

ich rodzin. Zapewniamy również pomoc in-

dywidualną dla matek i opiekunów, z nasta-

wieniem na dalszą pracę grupową i wspólną

pracę z dzieckiem. Wykorzystywanie seksu-

alne i dynamika tego zjawiska nieodmien-

nie przyczyniają się do zniszczenia poczucia

bezpieczeństwa i zmieniają charakter przy-

wiązania dziecka do opiekuna. Poruszenie

tych kwestii jest więc nieodzowne z punk-

tu widzenia przyszłego dobra i bezpieczeń-

stwa dziecka. Nie należy też zaniedbywać

potrzeby wsparcia dla opiekuna.

Do ośrodka traﬁ ają zarówno dzieci za-

liczane do Grupy A, jak i dzieci z Grupy

B (Richardson i Bacon 1991a). Przedsta-

wiciele pierwszej grupy — a więc dzieci,

które opowiadają o swoich przeżyciach

— stanowią zdecydowaną większość i kie-

rowane są do naszej placówki po wspar-

cie terapeutyczne i poradnicze. Druga gru-

pa, mniej liczna, to dzieci, co do których

zachodzi podejrzenie wykorzystywania,

brak jednak otwartego ujawnienia krzyw-

dy, oraz dzieci poddawane obserwacji ze

względu na zachowania o charakterze

seksualnym o nieznanej etiologii. Dzieci

opisane w poniższym rozdziale należą do

Grupy A, tzn. dzieci, które wstępnie ujaw-

niły fakt wykorzystywania seksualnego

i traﬁ

ły

do naszej placówki w celach tera-

peutycznych.

Uzasadnienie wczesnej interwencji

W codziennej praktyce często dochodzi

do sytuacji, gdy dzieciom–świadkom odma-

wia się prawa do terapii przed ostatecznym

rozstrzygnięciem postępowania karnego.

Przyczyną takiego stanu rzeczy są z jednej

strony obawy prokuratury (zaniepokojonej,

że

zeznania stracą wiarygodność, a oskarże-

nie moc), a z drugiej — wątpliwości terapeu-

tów: niepowtarzalny i poufny charakter ich

pracy może zostać zagrożony, a pełnomocni-

cy obrony mogą zażądać przekazania doku-

mentacji przypadku.

Kwestie ochrony interesu krzywdzone-

go dziecka–świadka z jednej strony, a oskar-

żonego

z drugiej, są trudne do pogodzenia

i często zdają się sprzeczne. W systemie pra-

wa karnego sprawiedliwy wyrok i prawo

każdego oskarżonego do sprawiedliwego

procesu to wartości postrzegane jako nad-

rzędne.

W tym kontekście prawa dziecka–świad-

ka są jednak często pomĳane. Artykuł 3 Eu-

ropejskiej Konwencji Praw Dziecka nie pozo-

stawia wątpliwości,

że

„we wszystkich dzia-

łaniach

dotyczących dzieci, podejmowanych

przez publiczne lub prywatne instytucje

opieki społecznej, sądy, władze administra-

cyjne lub ciała ustawodawcze, sprawą nad-

rzędną będzie najlepsze zabezpieczenie in-

teresów dziecka”. W styczniu 1995 roku Ko-

mitet Praw Dziecka przy ONZ pouczył rząd

brytyjski, by ten wdrożył bardziej skutecz-

ne strategie na rzecz

ﬁ

zycznej, psychicznej

i społecznej rekonwalescencji dzieci–oﬁar

zaniedbań, wyzysku seksualnego i wyko-

rzystywania.

Od wielu już lat panuje przekonanie

(Bentovim i wsp. 1988; Briere 1989; Finkel-

hor 1986; Jehu 1988),

że

im wcześniej po ura-

zie zastosowana zostanie interwencja tera-

peutyczna, tym większe szanse na poprawę

i większa skuteczność samej terapii. Dzie-

ci nie stanowią tu wyjątku. Doświadczenie

pokazuje,

że

jeżeli dziecko po ujawnieniu

traumatycznych doświadczeń zostanie po-

zostawione w stanie zawieszenia, bez moż-

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

INK

ALMER

• TERAPIA DZIECI–OFIAR WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO...

liwości zrozumienia doznanej krzywdy, za-

gubienie, niska samoocena i obniżone po-

czucie własnej wartości mogą przerodzić

się w rozpacz, autoagresję i zachowania de-

strukcyjne.

Jest wiele konsekwencji wykorzystywa-

nia seksualnego. Dzieci mogą odczuwać

smutek, strach, mogą czuć się winne. Często

wykazują nieufność, zaburzenia poznaw-

cze, poczucie braku kontroli, tłumioną złość

i wrogość, mają problem z zacieraniem się

granic i rozumieniem ról, pojawia się pseu-

dodojrzałość i niezdolność do wypełniania

zadań rozwojowych, depresja oraz niskie

umiejętności społeczne (Barnardo’s 1998;

Sgroi 1982). Stopień internalizacji doświad-

czenia krzywdy jest indywidualny dla każ-

dego dziecka i zależy od wielu czynników,

takich jak: charakter krzywdy, okoliczności,

w których nastąpiła,

modus operandi

sprawcy,

charakter doświadczeń poprzedzających in-

cydent, stopień wsparcia w

środowisku

do-

mowym i naturalna, wrodzona odporność

dziecka.

Często lekceważona jest trauma związa-

na z samym ujawnieniem wykorzystywa-

nia seksualnego. Aby poradzić sobie w po-

dobnych okolicznościach dziecko potrze-

buje

świadomości, że

jego odczucia i obawy

są akceptowane, często wymaga także od-

powiedniego pokierowania. Doświadcze-

nie wskazuje,

że

w większości przypadków

w następstwie wyznania, dziecko ma po-

trzebę:

•

odczuwania,

że

dorośli wierzą w poczy-

nione wyznanie,

•

przebywania w miejscu bezpiecznym,

•

ochrony przed ewentualnym kontaktem

ze sprawcą,

•

podjęcia terapii możliwie jak najwcze-

śniej,

•

wsparcia w trakcie pełnienia roli

świad-

ka.

Wiele dzieci pozostaje w Grupie B i radzi

sobie poprzez wyparcie krzywdzących do-

świadczeń

wykorzystywania seksualnego.

Konsekwencje takich zachowań mogą być

długofalowe (Berliner i Conte 1995; Fergu-

son, Lynskey i Horwood 1996; Jones i Rama-

chandani 1999). W Grupie A, tzn. w przy-

padkach w których doszło do ujawnienia,

w najlepszym interesie dziecka leży moż-

liwość podjęcia terapii jak najszybciej po

ujawnieniu. Im dłuższy jest czas pomiędzy

ujawnieniem a rozpoczęciem leczenia, tym

większe prawdopodobieństwo wykształ-

cenia i wzmocnienia niewłaściwych odru-

chów i zachowań.

Według

Memorandum Dobrej Prakty-

(brytyjskie Ministerstwo Spraw We-

wnętrznych i Ministerstwo Zdrowia 1992,

akapit 3.44), po zakończeniu przesłucha-

nia dochodzeniowego „należy stworzyć

warunki do odpowiedniej terapii i porad-

nictwa”. Badania nad wdrażaniem

Memo-

randum Dobrej Praktyki

(brytyjski Inspek-

torat Pomocy Społecznej/Ministerstwo

Zdrowia 1994) ilustrują dążenie specjali-

stów do zapewnienia „dziecku krzywdzo-

nemu dostępu do pomocy terapeutycznej”.

O krok dalej posuwa się dokument

Working

Together under the Children Act 1989 (Wspól-

ne działanie w ramach Ustawy o dzieciach

z 1989 r.,

MZ 1991), stwierdzając

że

„zda-

rzają się sytuacje, w których nagła potrze-

ba terapii u dziecka przewyższa potrzebę

jego wystąpienia w charakterze wiarygod-

nego

świadka

w istotnej sprawie”, jednak

poprawiona wersja wytycznych (MZ 1999)

już o tym nie wspomina.

Również Utting (1997, s. 196) zauważa,

że

„dzieci powinny mieć dostęp do pomo-

cy i wsparcia w najszerszym możliwym

zakresie i w taki sposób, aby nie miało to

wpływu na perspektywy udanego oskar-

żenia”.

Utting wywierał naciski na brytyj-

ską Prokuraturę Koronną (CPC) dążąc do

przyśpieszenia prac nad kodeksem prakty-

ki regulującym zagadnienia terapii przed

procesem i chcąc jak najszybciej udostępnić

ten dokument.

praktyka

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

INK

ALMER

• TERAPIA DZIECI–OFIAR WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO...

Wątpliwości

środowisk

prawniczych, organów

ścigania

i terapeutów dotyczące terapii przed procesem

Kwestie sporne, dotyczące udzielania

krzywdzonym dzieciom–świadkom terapii

przed procesem, można podsumować nastę-

pująco:

1) interes dziecka a interes wymiaru spra-

wiedliwości, tzn. zapewnienie oskarżo-

nemu sprawiedliwego procesu,

2) obawy,

że

zeznania dziecka będą podle-

gać wpływom i zostaną uznane za nie-

ważne,

3) wycofywanie spraw na podstawie prze-

konania sądu,

że

dziecko zostało podda-

ne nadmiernym wpływom,

4) fałszywe przekonania dotyczące dzieci,

podzielane przez przedstawicieli sądow-

nictwa,

środowiska

prawniczego i orga-

nów

ścigania,

np.

że

dzieci kłamią,

że

ich zeznania mogą być wynikiem szko-

lenia przez dorosłych,

że

młodsze dzie-

ci nie potraﬁ

opowiadać o sobie i

że

do-

świadczenie

bycia

świadkiem

może być

dla dziecka nadmiernie traumatyzu-

jące,

5) przekonania terapeutów,

że

prawdopo-

dobieństwo kłamstwa u dzieci i u doro-

słych jest porównywalne,

że

nie da się

przeszkolić dziecka w zeznaniach, a mło-

dzi ludzie są w stanie wyrażać siebie,

choć przekaz werbalny nie jest ich jedy-

ną formą komunikacji, oraz

że

młodzi

ludzie przy odpowiednim wsparciu są

w stanie sprostać doświadczeniu bycia

świadkiem,

6) obawy doradców i terapeutów dotyczą-

ce dostępu sądu do akt i dokumentacji

i/lub ewentualnego obowiązku składa-

nia zeznań, a więc nadszarpnięcia zaufa-

nia dziecka, kluczowego w procesie tera-

peutycznym.

Trudne położenie straumatyzowanych

dzieci–świadków pozostaje przedmiotem

analiz (brytyjskie Ministerstwo Spraw We-

wnętrznych 2000). Nowe rozwiązania w tej

kwestii zostaną wdrożone wraz z wejściem

życie

Ustawy o Wymiarze Sprawiedliwo-

ści

wobec Nieletnich i Postępowaniu Dowo-

dowym w Procesie Karnym z 1999 r. (Youth

Justice and Criminal Evidence Act 1999).

Niemniej jednak specjaliści nadal zmagają

się z dylematem, jak sprostać potrzebom te-

rapeutycznym dziecka nie tracąc pewności,

że

sąd uzna jego zeznania za ważne. W rze-

czywistości, we wspólnym interesie tera-

peutów i organów

ścigania

leży podejmo-

wanie starań, aby dziecko otrzymało właści-

wą pomoc przed procesem i nadal spełniało

rolę wiarygodnego

świadka.

Co więcej, te-

rapeuta i dziecko potrzebują

świadomości,

że

pracują w ramach bezpiecznej i opartej

na zaufaniu relacji, której poufność jest za-

chowana ponad wszelką wątpliwość.

praktyka

Proces terapeutyczny w ośrodku Barnardo’s

Istnieją jasno określone kryteria kwaliﬁko-

wania dzieci i młodzieży do oceny psycholo-

gicznej i ewentualnej interwencji terapeutycz-

nej. Najogólniej, dziecko powinno:

•

być obdarzone zaufaniem i wsparciem

opiekuna, z którym mieszka;

•

mieszkać w stabilnym

środowisku,

bez

planowanej zmiany opiekuna;

•

być w sytuacji, w której nie ma bezpo-

średniej

czy pośredniej styczności z do-

mniemanym sprawcą. Dotyczy to rów-

nież kontaktu z osobami, które mogły-

by przekazywać informacje od sprawcy

bądź wpływać na dziecko w jego imie-

niu. Za takim rozwiązaniem przema-

wia fakt,

że

dziecko w celu podjęcia

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

INK

ALMER

• TERAPIA DZIECI–OFIAR WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO...

pracy terapeutycznej musi uwolnić się

od krzywdzących komunikatów, wpły-

wów i doświadczeń z przeszłości;

•

być pod stałą opieką w drodze do ośrod-

ka i z ośrodka;

•

wraz z opiekunem mieć wsparcie opie-

ki społecznej lub pracownika socjalne-

go, który będzie miał dostęp do sprawy

w trakcie trwania interwencji.

Zasadnicze leczenie skupia się na korela-

cji uczuć, myśli i zachowań dziecka, a nasze

podejście, choć z natury holistyczne,

łączy

terapie poznawcze i behawioralne.

Planowanie

Przed wstępnym spotkaniem, w trakcie

którego rodzi się plan terapii, terapeuta za-

poznaje się z całością dokumentacji związa-

nej ze sprawą. Powinna ona zawierać wspól-

ny raport dochodzeniowy policji i opieki

społecznej, zeznanie dziecka (nagranie vi-

deo i/lub zapis), zeznanie sprawcy i wszel-

kie dodatkowe raporty instytucji zajmują-

cych się dzieckiem. Takie nagromadzenie

informacji pomaga terapeucie zapoznać się

światem

dziecka, a równocześnie zrozu-

mieć sposób postępowania sprawcy i możli-

wy wpływ jego krzywdzących zachowań na

dziecko.

W spotkaniu udział bierze dziecko (jeże-

li pozwala na to jego wiek i zdolność rozu-

mienia), opiekun/owie, wybrany nauczyciel,

pracownik socjalny i terapeuta, jak również

osoba prowadząca projekt (lub jej zastępca),

kierująca przebiegiem spotkania. Na cel spo-

tkania składa się pięć elementów:

•

potwierdzenie,

że

dziecko zgłasza się do

ośrodka z

własnej woli;

•

weryﬁkacja kryteriów skierowania;

•

potwierdzenie metod pracy ośrodka

i udzielenie opiekunom i dzieciom wszel-

kich niezbędnych wyjaśnień. Pracowni-

cy skupiają się na dziecku, prace postępu-

ją więc w jego rytmie i zależnie od jego

woli, a dziecko może liczyć na wszelką

pomoc jeśli zdecyduje się opowiedzieć

o swoim doświadczeniu krzywdy. Wizy-

ty dziecka w ośrodku nie są ograniczo-

ne czasowo, a jego uczucia i chęci są nad-

rzędnej wagi;

•

po ustaleniu potrzeb terapeutycznych,

ustalenie terminu spotkania kontrolne-

go. Zazwyczaj odbywa się ono w osiem

tygodni po rozpoczęciu pracy;

•

objaśnienie obowiązujących w ośrodku

zasad poufności: wszelkie podejmowa-

ne działania pozostają poufne z jednym

wyjątkiem — jeśli dziecko informuje te-

rapeutę,

że

ono samo bądź inne dziecko

jest lub było krzywdzone, i jest to nowa

informacja. Terapeuta, po uzgodnieniu

z dzieckiem, przekaże tę informację opie-

ce społecznej. Terapeuci dysponują jasny-

mi wytycznymi odnośnie do wykorzy-

stania nowych ujawnień i sposobu postę-

powania w takiej sytuacji.

Po spotkaniu wstępnym następuje

ośmiotygodniowy okres obserwacji, w trak-

cie którego dziecko odbywa jedną godzin-

ną wizytę tygodniowo. By zapewnić dziec-

ku poczucie stabilności i bezpieczeństwa, se-

sje odbywają się niezmiennie tego samego

dnia tygodnia i o tej samej porze. Jeśli więcej

niż jedno dziecko w rodzinie korzysta z po-

mocy ośrodka, każdemu z dzieci przydzie-

lony zostaje inny terapeuta, a wyniki każde-

go członka rodziny oceniane są niezależnie.

Cele okresu obserwacji to:

•

objaśnienie dziecku celu wizyt w ośrod-

ku,

•

ustanowienie relacji i wzajemnego zaufa-

nia,

•

budowa chęci do podjęcia pracy terapeu-

tycznej przez dziecko,

praktyka

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

Plik z chomika:

Klaryssas

Terapia dzieci–ofiar wykorzystywania seksualnego poprzedzająca ich udział w procesie sądowym.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: