Kary fizyczne w dzieciństwie - retrospekcje dorosłych Polaków.PDF

(243 KB) Pobierz

dr Grażyna Fluderska

Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW

dr Monika Sajkowska

Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW

Fundacja „Dzieci Niczyje”

Kary fizyczne w dzieciństwie

– retrospekcje dorosłych Polaków

Artykuł prezentuje wyniki badania retrospektywnego reprezentatywnej próby dorosłych

Polaków, obrazujące ich doświadczenia związane z karaniem fizycznym w dzieciństwie

oraz ze stosowaniem kar fizycznych wobec własnych dzieci. Deklaracje badanych dotyczą

częstotliwości i form kar cielesnych oraz okresu dzieciństwa, w którym najczęściej byli karani.

Wyniki badań potwierdzają potoczne intuicje i dotychczasowe ustalenia empiryczne,

mówiące o zależności doświadczeń kar fizycznych m. in. od takich zmiennych niezależnych,

jak warunki materialne i używanie alkoholu w rodzinie pochodzenia oraz zależność między

doznawaniem takich kar w dzieciństwie a stosowaniem ich wobec własnych dzieci.

Wprowadzenie

Ostatnia dekada to dla socjologa okres

ciekawych obserwacji problemów spo-

łecznych i optymistycznych refleksji dla

wszystkich, którym leży na sercu dobro

i bezpieczeństwo dzieci. Oto problem

krzywdzenia dzieci w rodzinie, jeszcze

niedawno nie dostrzegany przez profesjo-

nalistów, media i władze, trafia na pierw-

sze strony gazet, jest stale obecny w prze-

kazach telewizyjnych, staje się tematem

konferencji i szkoleń, interesują się nim

centralne i lokalne władze, staje się przed-

miotem społecznej kampanii.

Problem krzywdzenia dzieci ma jednak

wiele przejawów różnie traktowanych

przez prawo, instytucje i opinię społeczną.

Sprawcy niektórych form złego traktowania

dzieci popełniają w myśl polskiego prawa

przestępstwo. Inne krzywdzące dziecko

zachowania rodziców grożą prawną inge-

rencją w pełnienie przez nich władzy ro-

dzicielskiej. Są też formy fizycznej i emocjo-

nalnej przemocy, dopuszczone przez pra-

wo jako forma wychowawczego oddzia-

ływania na dziecko. Tak prawo traktuje

stosowanie kar fizycznych wobec dzieci.

Fluderska, Sajkowska / Kary fizyczne w dzieciństwie – retrospekcje...

Niektóre formy złego traktowania dziec-

ka w rodzinie są niemal jednomyślnie potę-

piane w naszym społeczeństwie. Gdy dzieci

są wykorzystywane seksualnie bądź ma-

terialnie zaniedbane przez członków ro-

dziny, godzimy się na ingerencję w sprawy

rodziny, mimo iż jej suwerenność jest dla

nas znaczącą wartością, postulujemy su-

rowe karanie sprawców krzywdy dziecka

(Sajkowska, Siemaszko 1998; Fluderska,

Sajkowska 2001). Jednocześnie jednak spo-

łeczne postawy wobec fizycznego karce-

nia dzieci są spolaryzowane. Bicie dzieci

dla znacznej części opinii społecznej jest

ciągle dopuszczalną, skuteczną i polecaną

metodą wychowawczą.

Prezentowane w tym artykule wyniki

badań ilościowych opisują doświadczenia

dorosłych Polaków związane z fizycznym

karaniem w dzieciństwie – obszarem za-

chowań rodziców wobec dziecka, które

choć często ranią, zastraszają, niszczą więź

pomiędzy rodzicem a dzieckiem, są jedno-

cześnie społecznie akceptowane i uspra-

wiedliwiane nawet przez same dzieci.

Niewielu jest rodziców, którzy nigdy

nie uderzyli swojego dziecka. Badania

socjologiczne – odkąd zajęły się proble-

mem złego traktowania dzieci przez ro-

dziców w Polsce, a więc od początku lat

90. – pokazują, że zdecydowana więk-

szość rodziców przyznaje się do stosowa-

nia różnych form przemocy fizycznej wo-

bec swoich dzieci. Najczęściej są to klap-

sy i inne formy karcenia dziecka. Jednak

chociaż czasem przytaczamy takie liczby,

próbując oszacować skalę przemocy wo-

bec dzieci w polskich rodzinach, jesteśmy

świadomi, iż kryją się za nią bardzo róż-

ne, często nieporównywalne doświadcze-

nia dzieci. Na pytanie o stosowanie kar

fizycznych wobec swojego dziecka, twier-

dząco odpowiadają zarówno ci rodzice,

którzy wyprowadzeni z równowagi, kie-

dyś, raz uderzyli swoje dziecko, i – choć

dziś jest już dorosłe – ciągle wstydzą się,

przypominając sobie o tym, jak i ci, któ-

rzy biją dziecko za każde przewinienie,

traktując lanie jako najskuteczniejszą for-

mę komunikowania swojej dezaprobaty.

Statystyczne wskazania nie rozróżnią szczę-

śliwego, kochanego dziecka, które dostało

w pupę, bo z uporem zbliżało się do go-

rącego pieca od dziecka, którego dzie-

ciństwo było pełne cierpienia, strachu, bó-

lu z powodu fizycznego maltretowania

przez rodziców.

Prezentowane przez nas badania prze-

prowadzone zostały w 2000 r., gdy Pań-

stwowa Agencja Problemów Alkoholowych,

Pogotowie dla Ofiar Przemocy „Niebieska

Linia” i Fundacja „Dzieci Niczyje” rozpo-

częły przygotowania do pierwszej ogól-

nopolskiej kampanii społecznej przeciwko

krzywdzeniu dzieci. Kampanię poprze-

dziło przygotowanie diagnozy problemu

krzywdzenia dzieci w Polsce oraz oferty

pomocowej dla dzieci krzywdzonych i ich

rodzin. Elementem tej diagnozy były ba-

dania, których wybrane wątki prezento-

wane są w tym artykule.

Sformułowane wyżej zastrzeżenia, doty-

czące statystycznego oglądu problemów

społecznych, każą ostrożnie interpreto-

wać wyniki ilościowych badań diagnozują-

cych skalę i charakter problemu stosowania

kar fizycznych wobec dzieci. Przedstawio-

ną tu diagnozę powinny uzupełnić jakościo-

we badania znaczenia, jakie ma bicie dzieci

dla rodziców egzekwujących w ten sposób

posłuszeństwo dziecka i dla samych dzieci,

które doświadczają kar fizycznych.

Metoda

Badanie zasadnicze zostało zrealizowane

przez Ośrodek Badania Opinii Publicznej,

w dniach 11–29 stycznia 2001 r., na repre-

zentatywnej próbie dorosłych mieszkańców

Polski (N=1058). Maksymalny błąd staty-

styczny wynosi

3%.

Kwestionariusz poddano dwukrotne-

mu badaniu pilotażowemu, przeprowa-

Fluderska, Sajkowska / Kary fizyczne w dzieciństwie – retrospekcje...

dzonemu wśród osób o różnym pozio-

mie i kierunku wykształcenia oraz przy-

należności do różnych grup społeczno-

-zawodowych. Projekt kwestionariusza był

ponadto konsultowany był ze specjalista-

mi z Fundacji „Dzieci Niczyje”, zajmu-

jącymi się problemem krzywdzenia dzie-

ci. Cennych wskazówek udzielili nam

także pracownicy Ośrodka Badania Opi-

nii Publicznej.

W trakcie badań terenowych, w celu

zachowania jak największej dyskrecji

udzielanych odpowiedzi, respondenci oso-

biście wypełniali kwestionariusz ankiety.

Zadaniem ankieterów było udzielenie in-

formacji dotyczących celu badania, spo-

sobu opracowania wyników oraz reguł

zapisywania odpowiedzi. Jedynie w wy-

jątkowych wypadkach, w sytuacji np. nie-

pełnosprawności respondenta i/lub na je-

go wyraźną prośbę, ankieter mógł zreali-

zować badanie według schematu wywiadu

kwesionariuszowego. Ankieterzy byli stale

obecni w czasie badania. Ich zachowania

regulowała specjalnie w tym celu opraco-

wana instrukcja.

Przedmiotem badań były:

postawy polskiego społeczeństwa wo-

bec różnych form i aspektów krzyw-

dzenia dzieci, w szczególności: spo-

łeczna ocena skali i dynamiki proble-

mu, przyzwolenie na stosowanie kar

fizycznych wobec dzieci, gotowość do

podejmowania interwencji w przy-

padkach krzywdzenia dziecka, sto-

sunek do sprawców krzywdzenia;

doświadczenia badanych z okresu

dzieciństwa dotyczące przemocy i in-

nych form złego traktowania przez

dorosłych;

doświadczenia badanych związane

ze stosowaniem różnych form prze-

mocy wobec własnych dzieci.

Wyniki

Niniejszy artykuł prezentuje te wyniki

badania, które opisują deklarowane przez

respondentów doświadczenia kar fizycz-

nych w dzieciństwie. Karom fizycznym

poświęciłyśmy w badaniu dużo miejsca,

starając się uzyskać odpowiedzi na nastę-

pujące pytania:

Czy i jak często dorośli mieszkańcy

naszego kraju doświadczali w młodo-

ści kar fizycznych?

W jakim wieku najczęściej były one

doświadczane?

Kto z rodziny lub osób spoza rodzi-

ny najczęściej je stosował?

Jakiego rodzaju kar fizycznych i jak

często doświadczali je respondenci

w młodości?

Jak badani oceniają skuteczność

tych środków dzisiaj, będąc już oso-

bami dorosłymi?

Czy tego rodzaju doświadczenia z okre-

su młodości miały wpływ i jaki na

dalsze dorosłe życie badanych przez

nas osób w ich subiektywnej ocenie?

Czy i w jakich formach badani mający

własne dzieci stosują wobec nich ka-

ry fizyczne?

Posługujemy się zamiennie pojęciami:

„kara fizyczna”, „fizyczna przemoc” i „krzyw-

dzenie”, mając świadomość, że nie wszyscy

Czytelnicy utożsamiają omawiane rodzaje

fizycznej przemocy z krzywdzeniem dzieci,

oraz że niektóre rodzaje fizycznej przemocy,

np. szczególnie brutalne bicie z uszkodze-

niem ciała, trudno uznać za fizyczną karę

rozumianą jako środek wychowawczy.

W opracowaniu odwołujemy się do istot-

nych statystycznie współzależności (p

≤

0,05)

między różnymi formami krzywdzenia

a wybranymi cechami badanych osób i ich

rodzin pochodzenia.

Fluderska, Sajkowska / Kary fizyczne w dzieciństwie – retrospekcje...

Powszechność dostawania „w skórę”

Decydując się na badania retrospektyw-

ne ogółu dorosłych Polaków, zastosowały-

śmy nieskomplikowane skale częstotli-

wości krzywdzenia, zdając sobie sprawę

z faktu, że dokładne odtworzenie zdarzeń

z przeszłości nie jest możliwe. Na ogół

badane osoby określały częstotliwość wy-

Jak pokazuje wykres 1,

bardzo często

często

stosowano takie kary wobec 8%

badanych osób,

czasami

– wobec 27,8%,

rzadko i bardzo rzadko

– wobec 44%. Tylko

jedna piąta Polaków wychowywała się

w rodzinach, w których nigdy nie stoso-

wano takich kar.

Wyniki badań pokazują, że dostawanie „w skórę” jest w naszym kraju powszechnie sto-

sowaną karą fizyczną. Doświadczyło jej w dzieciństwie lub młodości, z różnym

nasileniem cztery piąte dorosłych mieszkańców naszego kraju.

stępowania interesujących nas zjawisk na

skali Likerta lub za pomocą określeń:

nigdy,

raz, kilka razy, wiele razy.

Dla ogólnego

oszacowania powszechności doświadcza-

nia kar fizycznych, skierowałyśmy do ba-

danych osób pytanie o to, czy zdarzało

się, że dostawały „w skórę” od któregoś

z rodziców (lub członków rodziny, opie-

kunów) w dzieciństwie lub młodości.

Doświadczanie kar fizycznych w prze-

prowadzonych przez nas badaniach uza-

leżnione było od płci, wieku, wykształcenia

respondentów oraz niektórych cech ro-

dziny pochodzenia. Częściej karani byli

w młodości mężczyźni niż kobiety (nigdy

nie doświadczyło fizycznych razów 27,1%

kobiet i 12,2% mężczyzn), osoby powyżej

24 lat niż osoby młodsze. Ponadto im wyższe

Wykres 1.

Czy zdarzało się, że dostawał(a) Pan(i) „w skórę” od któregoś z rodziców

(lub członków rodziny, opiekunów)? (N = 1058)

Fluderska, Sajkowska / Kary fizyczne w dzieciństwie – retrospekcje...

wykształcenie respondentów, tym rzad-

sze doświadczenia fizycznego karania.

Rzadsze doświadczanie dostawania

„w skórę” przez osoby poniżej 24. roku ży-

cia może skłaniać do wniosku, że w na-

szym społeczeństwie słabnie tendencja

do posługiwania się tym środkiem wy-

chowawczym. Wniosek taki byłby jednak

w pełni uprawniony dopiero na podsta-

wie wyników cyklicznie powtarzanych

badań, prowadzonych na podobnie zdefi-

niowanej zbiorowości.

Związek między częstością doświadcza-

nia w młodości fizycznego krzywdzenia

a obecnie posiadanym wykształceniem Po-

laków ilustruje wykres 2. Im wyższe jest

obecne wykształcenie respondentów, tym

rzadziej doświadczali oni w młodości fizycz-

nego karania. Trudno o jednoznaczną in-

terpretację tych wyników. Można przyjąć,

że osoby o niskim poziomie wykształcenia

wywodzą się w przeważającej mierze także

z rodzin o podobnym wykształceniu, a więc

pośrednio można wnosić, że niskie wy-

kształcenie rodziców (opiekunów) sprzyja

częstszemu stosowaniu wobec dzieci kar

fizycznych, które tym samym stają się

stałym elementem życia rodzinnego

Zależność między wykształceniem a sto-

sowaniem wobec dzieci kar fizycznych

możemy bezpośrednio zaobserwować, jeśli

przyjrzymy się respondentom w ich ro-

lach rodzicielskich (dotychczasowa cha-

rakterystyka obejmowała doświadczenia

z okresu własnego dzieciństwa). Na przy-

kład w naszych badaniach do kilkakrot-

nego bicia dziecka pasem przyznało się

16% rodziców z wykształceniem podsta-

wowym, 22% – zasadniczym zawodo-

wym, 14% – średnim, 3% – pomatural-

nym (lub licencjatem) i 7% – wyższym.

Na stosowanie kar fizycznych wpływa-

ły też istotnie warunki materialne rodzi-

ny, w której respondenci się wychowywa-

li. Im warunki te były lepsze, tym rzadziej

stosowano omawiane kary.

Wykres 2.

Obecne wykształcenie a doświadczanie w młodości częstych kar fizycz-

nych (odsetki odpowiedzi

bardzo często i często)

Nie posiadamy danych dotyczących wykształcenia rodziców (opiekunów) badanych osób. Respondenci

Kary fizyczne w dzieciństwie - retrospekcje dorosłych Polaków.PDF

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: