PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI - kobylińska.doc

PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI

WYKŁAD 1

Na czym polega specyfika nauki o osobowości?

pozwala badać szczególność jednostek, jak i poszukiwać tego, co wspólne;

współcześnie to nie tylko wiedza o zjawiskach czy właściwościach, ale też procesach.

koncepcje osobowości były obecne w:

                            systemach filozoficznych

                            teoriach socjologicznych

                            antropologii kulturowej

                            literaturze pięknej, muzyce, sztukach plastycznych

wizje osobowości tworzone w filozofii i tradycja literacka często wyprzedzały naukę - to coś na kształt przekonań o tym, jaka jest natura człowieka

Psychologia osobowości – przełom XIX i XX wieku (narodziny psychoanalizy) jako nauka empiryczna skupiona na studiowaniu niepowtarzalności jednostki – lata 30-te XX wieku

Główne kontrowersje współczesnej teorii osobowości

1. osobowość – konstrukt teoretyczny czy coś co istnieje realnie?

jeżeli konstrukt teoretyczny to modele:              neurobiologiczne

                                                                                                  psychodynamiczne                                                                                                                                                                        poznawcze

                                                                                                  fenomenologiczne

                                                                                                  narracyjne             

2. motywacja świadoma czy nieświadoma?

3. natura czy kultura?               

4. osoba czy sytuacja?

5. programy realizowane przez człowieka biologiczne czy intencjonalne?

6. podobieństwa czy różnice?

Ważne zagadnienia psychologii osobowości

·         Filozoficzne ujęcie osoby – natura człowieka

·         Wewnętrzne i zewnętrzne determinanty zachowań (dziś nacisk na interakcje osoba-sytuacja)

·         Sytuacyjna i czasowa spójność zachowania

·         Jedność zachowania a obraz siebie              

·         Zmieniające się stany świadomości; pojęcie nieświadomości (narkotyki, religie Wschodu)

·         Relacje pomiędzy poznaniem, afektem a zewnętrznym zachowaniem

·         Wpływ przeszłości, teraźniejszości, przyszłości na zachowanie

Przedmiot psychologii osobowości - definicje osobowości

              OSOBOWOŚĆ (Oleś, 2003)

              spójność myśli, uczuć i zachowań człowieka, ujawniająca się w różnych sytuacjach i podlegająca określonym zmianom na przestrzeni czasu. (….. choć w różnych teoriach nieco różne rozumienie )

              OSOBOWOŚĆ (Allport, 1937) dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska.

              OSOBOWOŚĆ (Pervin)

              złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec (spójność) życiu człowieka. Podobnie jak ciało, osobowość składa się zarówno ze struktur, jak i procesów, i odzwierciedla działanie zarówno natury, jak i środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również aspekt czasowy funkcjonowania człowieka, zawiera bowiem wspomnienia przeszłości, reprezentacje mentalne teraźniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości

              (a jak to się ma do klasycznych teorii?...)

Cele psychologii osobowości

·         poznawczy – wyjaśnianie

·         praktyczny – przewidywanie zachowania, wspieranie rozwoju osobowości, zapobieganie patologii

„Psychologia osobowości dotyczy całościowego funkcjonowania osoby, wskazując na źródła motywacji, szanse rozwoju osobistego osobistego ryzyko zaburzeń”.

Cele naukowej teorii osobowości:

              Ogólnie – ma wyjaśniać jacy są ludzie i dlaczego zachowują się tak jak się zachowują

·         dostarczanie języka (kategorii pojęciowych) do opisu i analizy zachowania

·         sformułowanie modelu wyjaśniającego przyczyny zachowania (np. cech, mechanizmów motywacyjnych)

·         określenie istotnych różnic między ludźmi (pod względem strukturalnym lub procesualnym)

·         przewidywanie przyszłego zachowania, wyjaśnianie patologii

              Według Pervina teoria osobowości powinna uwzględniać i wyjaśniać następujące elementy:

·         struktura (cechy, organizacja pewnych właściwości) – teorie cech

·         dynamika (zachowanie jako proces: popędy, podniety, homeostaza i wzrost, potrzeba spójności, potrzeba poznawania) – rewolucja kognitywna; Walter Mischel

·         wzrastanie i rozwój

·         psychopatologia (natura i przyczyny zaburzeń)

·         zmiana (jak się dokonuje, dlaczego ludzie nieraz opierają się zmianom)

              „Teoria dostarcza narzędzi rozumienia rzeczywistości w postaci modelu, określonej terminologii, zasad gromadzenia danych i łączenia faktów oraz hipotez do przetestowania. Nie może być hermetyczna, niezrozumiała i niepozwalająca na sprawdzenie wynikających z niej hipotez.” (Oleś, 2003).

Główne podejścia teoretyczne

Podejście teorii cech

              osobowość jako struktura cech

              cecha jako skrótowy opis spójności zachowania

              cechy a czynniki

Podejście teorii uczenia się

              osobowość jako produkt uczenia się (historia wzmocnień, modelowanie)

              stałość zachowania – podobieństwo środowiska

Podejścia psychodynamiczne

              psychoanaliza klasyczna i neo-

              osobowość jako produkt przeszłych doświadczeń

Podejście humanistyczne

              osobowość jako system dążący do realizacji swego potencjału

Podejście poznawcze

              osobowość jako system poznawczy (system wiedzy)

              osobowość jako „urządzenie do przetwarzania informacji”

              osobowość jako źródło znaczeń

              obraz samego siebie – centralny składnik osobowości

SPOSOBY BADANIA OSOBOWOŚCI

Badania kliniczne i studia przypadków

ważne w początkowym stadium rozwoju teorii (badania pacjentów, żołnierzy podczas wojny), obszerne opisy poszczególnych osób
Przedstawiciele:

Jean Charcot

              klinika neurologiczna w Paryżu

              pacjenci z objawami histerii

              stosował hipnozę

Pierre Janet

              zaburzenia histeryczne

              leczenie hipnozą

              stwierdził, że nieraz pacjenci przypominają sobie coś, czego na jawie nie pamiętają

              histeria – rozszczepienie psychiki, brak kontroli niektórych elementów

Mormon Prince

              badał osobowość wieloraką

Zygmunt Freud

Henry Murray

              TAT, „Exploration in Personality”

              próba połącznia podejścia klinicznego z eksperymentalnym

Carl Rogers

              teoria samoaktualizacji

              nacisk na Ja – sposób spostrzegania i doświadczania samego siebie

Georgie Kelly

              teoria konstruktów osobistych

sposobów konstruowania (interpretowania) świata

Podejście psychometryczne, metoda korelacyjna

charakterystyczne dla teorii cech

Przedstawiciele:

Sir Francis Galton

              twórca psychologii indywidualnej, postanowił zbadać, czy różnice indywidualne są dziedziczne, stosował testy, skale ocen, mierzył zdolności intelektualne, doszedł do wniosku, że istnieje związek między pokrewieństwem a uzdolnieniami, wprowadził pojęcie współczynnika korelacji (Person kontynuował)

Reymont B. Catell

              uważał, że należy stworzyć taksonomię cech na wzór układu okresowego pierwiastków chemicznych, opracował listę terminów odnoszących się do osobowości występujących w języku potocznym i literaturze fachowej, kwestionariusz 16-czynnikowy

Hans Eysenck

              3 wymiary

Obecnie w tym podejściu głównie zwolennicy Pięcioczynnikowego Modelu Osobowości

Podejście eksperymentalne

charakterystyczne dla podejścia dynamicznego, skupionego na procesie

Przedstawiciele:

Wilhelm Wundt

              uważał psychologię za naukę eksperymentalną bliską przyrodniczym, definiował ją jako naukę o bezpośrednim doświadczeniu, badał związki pomiędzy zmianami bodźca a doznaniami człowieka

Herman Ebbinghaus

              ...