Zażywanie środków psychoaktywnych w historii.pdf

(193 KB) Pobierz

Probl Hig Epidemiol 2014, Dlaczego zażywali środki psychoaktywne? Cz. I. Rola i znaczenie środków ...

Motyka M, Marcinkowski JT.95(2): 223-233

223

Dlaczego zażywali środki psychoaktywne?

Cz. I. Rola i znaczenie środków psychoaktywnych

w kulturze: od Pradziejów do początku XX wieku

Why did they use psychoactive drugs? Part I. Role and importance of psychoactive

substances in culture: from prehistory to early twentieth century

Marek Motyka

1,2/

, Jerzy T. Marcinkowski

3,4/

Sekcja Terapii Uzależnień, Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny im. prof. Eugeniusza Brzezickiego w Żurawicy

Wydział Socjologiczno-Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski

Zakład Higieny, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Wydział Studiów Społecznych, Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu

Zażywanie narkotyków nie zawsze było zachowaniem odbiegającym od

ustalonych powszechnie norm i reguł. W artykule zaprezentowane zostały

historyczne uwarunkowania korzystania ze środków psychoaktywnych od

prapoczątków człowieka do pierwszych dekad XX wieku. Przedstawione

zostało – regulowane przez sferę sacrum – używanie narkotyków

w obrzędach religijnych, w medycynie, w trakcie działań wojennych, jak

również – po przeniknięciu tychże do sfery profanum – pozamedyczne,

zazwyczaj hedonistyczne ich stosowanie. Zeświecczenie zażywania środków

psychoaktywnych dało początek nasilającym się, jak i występującym do

czasów współczesnych, problemom związanym z ich używaniem.

Słowa kluczowe:

historia ludzkości, kultura, środki psychoaktywne

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 223-233

www.phie.pl

Nadesłano: 17.03.2014

Zakwalifikowano do druku: 04.05.2014

Drug use has not always been the behavior deviating from the established

common standards and rules. The article presents the historical conditions

of use of psychoactive substances from the beginnings of humanity to

the first decades of the twentieth century. It presents – regulated by the

sacred sphere – drug use in religious ceremonies, in medicine, in the

course of wars, as well as – since the use of drugs has affected the realm

of the profane – examples of non-medical, generally hedonistic use. The

secularization in use of psychoactive substances gave rise to problems of

their use escalating until modern times.

Key words:

history of humanity, culture, psychoactive substances

Adres do korespondencji / Address for correspondence

mgr Marek Motyka, instruktor terapii uzależnień, nr certyfikatu 205

Sekcja Terapii Uzależnień, Wojewódzki Podkarpacki Szpital

Psychiatryczny im. prof. E. Brzezickiego w Żurawicy

ul. Różana 9, 37-710 Żurawica

tel. 606 378 533, e-mail: motmar@tlen.pl

Wprowadzenie

Historia człowieka wraz z historią substancji psy-

choaktywnych stanowią nurty nierozerwalnie ze sobą

związane. Od zamierzchłych czasów środki te wywie-

rały niebagatelny wpływ na tworzącą się w społecznoś-

ciach ludzkich kulturę. Służyły łączności ze światem

pozamaterialnym, spajały rozproszone grupy wokół

wyznawanego bóstwa, pomagały przetrwać w sytua-

cjach ekstremalnych, przynosiły ukojenie w cierpieniu,

a poprzez mity – w których je sytuowano – pomagały

zrozumieć obecność człowieka na Ziemi i miejsce, jakie

na niej zajmował. W niniejszym artykule przedstawio-

ne zostaną kulturowe aspekty zażywania substancji

o narkotycznym działaniu od czasów prahistorycznych,

poprzez Średniowiecze i okres Wielkich Odkryć Geo-

graficznych, do przełomu wieków XIX i XX – czasów

niemal zupełnej desakralizacji ich zażywania.

Zaprezentowane zostanie, regulowane w zamierzch-

łych czasach przez sferę sacrum, rytualne korzystanie

z roślin o narkotycznych właściwościach w trakcie obrzę-

dów, w celach leczniczych, podczas działań wojennych,

jako afrodyzjaków oraz jako specyfików do podstępnego

– bądź zupełnie legalnego – pozbywania się oponentów.

Zaznaczone zostanie występowanie tychże środków

w ówczesnych mitach, podaniach i przekazach ludowych.

W epoce nowożytnej zwrócona została uwaga na

pojawiającą się wielotorowość zjawiska wynikającą

z przenikania substancji psychoaktywnych ze sfery

sacrum do profanum. Podkreślona została ich rola

w rozwijającej się dynamicznie farmacji, w medycynie

ludowej oraz zaprezentowane zostały początki poza-

medycznego i poza sakralnego zażywania zarówno

roślin o narkotycznym działaniu, jak również wytwa-

rzanych na ich bazie medykamentów.

224

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 223-233

Od Pradziejów do Średniowiecza

Substancje o psychoaktywnym działaniu są niero-

zerwalnie związane z historią człowieka. Już u samego

zarania dziejów grupy ludzi, tworzących pierwsze

społeczności plemienne, wykorzystywały występujące

w otoczeniu rośliny w celu zaspokojenia jednej z pod-

stawowych dla wszystkich żywych istot potrzeb, jaką

stanowił głód. W czasach, kiedy uprawa ziemi, wraz

z hodowlą, nie były jeszcze znane, nasi praprzodkowie

żywili się tym wszystkim, co w zamieszkiwanym przez

siebie obszarze udało się im zebrać, bądź upolować

[1]. Społeczeństwa zbieracko-łowieckie posiadały

obszerną i zarazem szczegółową wiedzę na temat

naturalnych bogactw występujących na zajmowa-

nym obszarze. Była ona efektem niezliczonej ilości

„testów” dokonywanych na własnych organizmach

poprzez eksperymentowanie – zarówno z nowymi

napotkanymi roślinami, jak i nierzadko toksynami

występującymi w organizmach upolowanych przez

siebie zwierząt. Nie były to oczywiście działania za-

mierzone. Przypuszcza się np. iż odkrycie właściwości

halucynogennych muchomora czerwonego przypisać

można zainteresowaniu urzekająco malowniczą urodą

grzyba, który – wśród ówczesnych przedstawicieli

ludzkiego gatunku – mógł wzbudzać ciekawość pozna-

nia walorów smakowych [2]. Odkrycie dodatkowych

– nieoczekiwanych – właściwości wydaje się w tym

wypadku zrozumiałe. Również obserwacje zachowań

zwierząt, po spożyciu konkretnej rośliny, przyczyni-

ły się do wyselekcjonowania gatunków używanych

w określonych na dany czas potrzebach. Na podstawie

spostrzeżeń niektóre z nich wykorzystywane były np.

do zatruwania grotów strzał i dzid służących w trakcie

polowań, bądź walk plemiennych [3].

Amerykański pisarz, etnobotanik i filozof McKen-

na uważa, że pierwsze rośliny o psychoaktywnym

działaniu muszą pochodzić z Afryki, ponieważ stanowi

ona kolebkę ludzkości. To właśnie na pastwiskach tego

prastarego kontynentu, gdzie przodkowie współczes-

nego człowieka nabywali wprawę w poruszaniu się

na dwóch kończynach – poprzez ich wszystkożerność

– rozpoczęła się wspólna droga człowieka oraz sub-

stancji, które posiadały właściwości wpływu na jego

samopoczucie. McKenna uważa również, że halucyno-

geny, na które natknęli się praprzodkowie człowieka,

miały znaczący udział w wykreowaniu się ludzkiej

świadomości, w uczłowieczeniu gatunku Homo [4].

Być może środki psychoaktywne w życiu człowie-

ka pojawiły się przypadkowo, jednakże – jak przypusz-

cza prof. Hanausek – po rozpoznaniu specyficznych

właściwości stały się trwałym i niezbędnym elementem

funkcjonowania ówczesnych społeczności.

W człowieku bowiem od zawsze występowała po-

trzeba oderwania się – choćby na chwilę – od codzien-

ności, wraz z tęsknotą za tajemniczymi doznaniami,

niełatwymi do osiągnięcia na drodze naturalnych

możliwości oraz potrzebą doznawania tego właśnie

chwilowego zapomnienia i złudnej szczęśliwości

[5].

Pionier polskiej archeologii zajmującej się sub-

stancjami psychoaktywnymi – Jerzy Bąbel – uważa,

że w tym właśnie okresie dokonywać się zaczął po-

dział spożywanych przez człowieka roślin na m.in. te

o leczniczym, jak i halucynogennym działaniu [6].

Specyfika psychoaktywnych efektów, uzyskiwanych

po ich zażyciu, wpłynęła na utworzenie trzech pod-

stawowych grup, do których kwalifikowano te dary

przyrody. Pierwsza obejmowała wszelkie zioła, rośliny

i jady zwierzęce, powodujące występowanie halucyna-

cji, omamów wzrokowych oraz słuchowych. Z uwagi

na swoją specyfikę wykorzystywane bywały one pod-

czas plemiennych obrzędów do kontaktowania się ze

światem niematerialnym: łączności z bogami, duchami

przodków, czy przewidywaniem przyszłości. Drugą

grupę stanowiły specyfiki stymulujące, wywołujące sil-

ne pobudzenie, nasilające aktywność psychoruchową,

niosące odporność na ból i wytrzymałość w trudnych,

wymagających nadludzkiego wysiłku działaniach. Te

z kolei stosowane bywały głównie przez wojowników,

plemiona żyjące w wysokich partiach górskich, bądź

ludy przemieszczające się przez wielkie i nieprzyja-

zne obszary. Trzecią natomiast tworzyły substancje

o działaniu hipnotycznym, nasennym czy nawet

otępiającym. Już od zarania dziejów używane były

one do znieczulania przy wszelkiego rodzaju bólach,

dolegliwościach oraz do uspokajania, np. płaczących

dzieci lub nadmiernie pobudzonych jednostek [7].

Religioznawca Tomasz Sikora zwraca uwagę na

to, że kultowe wykorzystywanie środków o psycho-

aktywnym działaniu mogło występować co najmniej

od IX tysiąclecia p.n.e. Stanowią o tym znaleziska

sztuki naskalnej, odkryte m.in. w południowej Algierii

w masywie Tassili n’Ajjer, datowane na czasy pomiędzy

IX a VI tysiącleciem przed Chrystusem, znaleziska

w Tadrahat Acacus w Libii, czy w hiszpańskim Pla de

Petracos z V tys. p.n.e., jak i około 300 000 petroglifów

sprzed pięciu tysięcy lat we włoskim Valcamonica.

Znaleziska, przy których wykorzystywano substan-

cje narkotyczne, odkryte zostały również w innych

częściach globu: w krajach Ameryki Środkowej, na

obszarach objętych islamem, pośród wyznawców

hinduizmu, zoroastrian, społeczności, wśród których

występowały znaczące religie historyczne, o tradycjach

wedyjskich, hinduskiej tantry, religiach Egiptu, wśród

starożytnych Greków, czy na peryferiach europejskie-

go chrześcijaństwa [8]. Dla badacza sztuki naskalnej

i szamanizmu Andrzeja Rozwadowskiego argumen-

tem potwierdzającym wykorzystywanie w pradziejowej

sztuce środków o narkotycznym działaniu jest podo-

bieństwo wizji, pozostawionych na skałach, występu-

Motyka M, Marcinkowski JT. Dlaczego zażywali środki psychoaktywne? Cz. I. Rola i znaczenie środków ...

225

jących na obszarach ze sobą nie spokrewnionych. Jak

zauważa Rozwadowski: „

Wszyscy ludzie zażywający

halucynogeny mają podobne wizje narkotyczne” [9].

Jerzy Gąssowski w pracy Prahistoria sztuki zwraca

uwagę na tzw. fotosfeny – wytwory ludzkiego mózgu,

poddanego działaniu środków narkotycznych. Podo-

bieństwo naskalnych malowideł, na których występują

analogiczne rzędy punktów, faliste linie, kręgi, spirale,

słońca, romby, trójkąty, zauważalne jest w odkrytych

stanowiskach sztuki naskalnej na każdej niemal dłu-

gości i szerokości geograficznej [10]. Znaleziska te

potwierdzają hipotezy wysunięte przez wspomnianego

Rozwadowskiego.

Skarbnicę wiedzy, na temat używania substancji

psychoaktywnych w pradziejach, stanowią publikacje

wspomnianego już Jerzego Bąbla. Opisuje w nich,

odkryte w trakcie wykopalisk archeologicznych, arte-

fakty związane z kultem, bądź zażywaniem środków

narkotycznych oraz przywraca opisy pradawnych

wierzeń, obrzędów, pozwala zrozumieć koegzystencję

praczłowieka i środków posiadających właściwości

zmiany percepcji [1, 6, 11].

Używanie środków psychoaktywnych

w obrzędach

Warto podkreślić, że u zarania ludzkości każde

z żyjących plemion posiadało własne, charakterystycz-

ne dla siebie specyfiki, ułatwiające funkcjonowanie na

zamieszkiwanym obszarze oraz takie, które – spajając

daną społeczność – mogły mieć decydujące znaczenie

dla jej przetrwania jako całości [12]. Istotnym jest

również, że wszelka wiedza dotycząca substancji psy-

choaktywnych była pilnie strzeżona przez ówczesnych

szamanów, kapłanów, znachorów, magów, a zażywanie

ich podlegało ściśle przestrzeganej kontroli [3]. To

właśnie oni, będąc pod wpływem tychże środków,

przepowiadali przyszłość, stawiali diagnozy, łączyli

się ze światem zmarłych przodków. Wizje delfickiej

kapłanki Pytii były efektem toksycznych oparów ze

spalanych ziół – m.in. wywołującego halucynacje bie-

lunia – ulatniających się ze szczeliny skalnej, nad którą

siedziała słynna wieszczka [13]. Z narkotycznych

uniesień korzystały również inne znane antyczne wy-

rocznie, które pod ich wpływem odsłaniały przyszłość

w świątyniach Amona w Egipcie, Tannit w Kartagi-

nie, czy Zeusa w Dodonie [14]. Substancją roślinną

wykorzystywaną przez południowoamerykańskich

Indian w celach wizjonerskich była mieszanka zwana

ayahuasca. Majowie podczas swoich rytuałów używali

halucynogennych grzybów, natomiast Aztekowie

wyciągu z kaktusa [12]. Źródła podają również, że

na terenie Meksyku w trakcie obrzędów korzystano

z psychoaktywnych właściwości

Salvia divinorum,

zwanej szałwią wieszczą, bądź szałwią czarownika,

uważaną przez tubylców za roślinę o magicznych

właściwościach. W kulturze hinduskiej z kolei sta-

tus „boskiego daru” – zarówno o magicznych, jak

i leczniczych właściwościach – nosiły konopie. Rośli-

na ta uważana była za świętego pośrednika podczas

komunikacji pomiędzy człowiekiem a bóstwami

[15]. Pośród plemion starogermańskich, jak i u Wi-

kingów, w celach obrzędowych używano muchomora

czerwonego [16]. Alkaloidy tego grzyba, w okresie

przedchrześcijańskim, były powszechnie stosowane,

zwłaszcza przez szamanów, podczas plemiennych

rytuałów na terenie Azji, Europy i Ameryki Północnej

[1]. Według źródeł pochodzących z Grecji, dymem

konopnym odurzali się traccy kapłani [2]. Wśród Mi-

nojczyków swoistym kultem otaczano opium, będące

w tej kulturze symbolem nieśmiertelności, a odurzano

się nim prawdopodobnie podczas rytuałów ku czci bo-

gini płodności. Pośród Egipcjan przyjmowano opium

w trakcie obrzędów w poszanowaniu boga Ozyrysa,

natomiast w antycznej Grecji podczas misteriów

orfickich [6]. W II tysiącleciu przed Chrystusem,

w Turkmenii – prawdopodobnie w celach rytualnych

– używano przęśl skrzypowatą,

Ephedra equisetina,

zawierającą w sobie efedrynę, jak również korzystano

z psychoaktywnych właściwości konopnych liści. Przę-

śli używano także, w tym samym okresie, na obszarze

zachodnich Chin podczas uroczystości pogrzebowych

[9]. Dymem z palonych konopi intoksykowali się

Scytowie podczas rytualnych oczyszczeń przeprowa-

dzanych w trakcie grzebania zmarłych. Wierzyli, że

pomagają one zjednoczyć się duchowo z tymi, którzy

odeszli w zaświaty, a przez to udzielać im wsparcia

w oswajaniu się z nową, nieznaną rzeczywistością [1].

Starosłowiańskim plemionom halucynogenne rośliny

służyły do wywoływania ekstatycznych uniesień pod-

czas religijnych obrzędów, m.in. w czasie słynnej Nocy

Kupały, w trakcie której do płonącego ognia wrzucano

wszelkie rośliny zawierające w sobie eteryczne oleje.

Ulatniające się wraz z dymem opary podwyższały

wówczas – doniosły w owej chwili – nastrój, dodawały

wigoru niezbędnego do całonocnych tańców, wywo-

ływały wizje dające świętującym poczucie jedności ze

światem pozamaterialnym [14].

W celach leczniczych

Kolejnym, niebywale istotnym aspektem ko-

rzystania z narkotycznych eliksirów, były względy

medyczne. Opium, traktowane jako lekarstwo, stoso-

wano przed ponad 7 tysiącami lat pośród Sumerów

zamieszkujących Mezopotamię. Jego przeciwbólowe

właściwości doceniano również w starożytnym Egipcie

[17]. Rozpuszczone we wszelakich płynach opium

zalecano jako panaceum dla płaczących dzieci, czego

dowody zachowały się w egipskim traktacie medycz-

nym sprzed 1600 lat p.n.e. [4]. W papirusie Ebersa,

pochodzącym z około 1550 r. p.n.e., odnaleziono opisy

226

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 223-233

stosowania w celach leczniczych m.in. konopi i lulka

czarnego. Przed pięcioma tysiącami lat chiński cesarz

Shen Nung zachęcał poddanych do korzystania z ko-

nopnego ziela przy wszelkiego rodzaju pojawiających

się dolegliwościach [18]. W Tebach, przed trzema

tysiącami lat, ukazał się specjalny dokument zawiera-

jący dokładne instrukcje dotyczące stosowania opium

do łagodzenia bólu [19]. Słynni starożytni lekarze

– Galen z Rzymu i Hipokrates z Grecji – wykorzysty-

wali w celach leczniczych sok z nacinanych makówek.

Pozostawili oni po sobie pionierskie wówczas opisy

działania medykamentów sporządzonych przez sie-

bie, wraz z opisami dolegliwości przeciwko którym je

stosowali [20]. Claudius Galenus z Pergamus – czyli

wspomniany Galen – rezydujący na dworze cesarza

Marka Aureliusza, jako jego osobisty lekarz – nader

często aplikował w swoich lekarskich praktykach

opium, od którego również sam nie stronił. Źródło-

we przekazy donoszą, że nadmierne stosowanie tego

medykamentu doprowadziło – poprzez codzienne

używanie – do wytworzenia się uzależnienia u słyn-

nego rzymskiego władcy [12]. Po Galenie natomiast

do czasów współczesnych pozostała Galenika – jedna

z gałęzi farmacji – zajmująca się sporządzaniem leków

z ziół i roślin [16]. O leczniczych właściwościach

pochodnych maku wspominali w swoich przekazach

m.in. św. Ambroży w IV wieku, Marcellus Empiri-

cus na przełomie IV i V wieku, czy Izydor z Sewilli

w wieku VII. Wśród Muzułmanów za pomocą maku

usiłowano leczyć bezpłodność. Praktyki te stosowane

są u nich do czasów współczesnych [1]. W Chinach,

już przed dwoma tysiącami lat, do znieczulania pod-

czas chirurgicznych zabiegów stosowano konopie

indyjskie. Wzmianki o ich wykorzystaniu występu-

ją również w księgach pisanych w sanskrycie oraz

dziełach stworzonych przez starożytnych arabskich

lekarzy [5]. W prekolumbijskiej Ameryce kapłani

i uzdrowiciele zalecali liście krzewu Erythroxylon

coca

do wzmacniania zębów, dziąseł, na bóle brzucha. Na-

pary wytwarzane z tej rośliny podawano astmatykom,

a sporządzoną specjalną maścią łagodzono oparzenia

i wszelkiego rodzaju rany na ciele [20].

Za szczególny postęp w medycynie, a ściślej

w anestezjologii, uznaje się dokonanie Bernardynów

z klasztoru na Monte Casino sprzed niemal tysiącle-

cia. Używając złożonej mieszanki roślin o psychoak-

tywnych właściwościach spreparowali wywar, którym

nasączano gąbki służące do usypiania, bądź znieczula-

nia, przed inwazyjnymi zabiegami leczniczymi [16].

Perski lekarz i filozof Avicenna, żyjący na przełomie X

i XI wieku, w napisanym przez siebie dziele, znanym

jako Kanon medycyny, umieścił halucynogenny bieluń

pośród roślin o leczniczym działaniu. Mikstura ta, sto-

sowana w Średniowieczu przez ówczesnych medyków

do usypiania przed operacjami, składała się z wyciągu

z lulka czarnego, szczwołu plamistego oraz

Lactuca

virosa

– sałaty jadowitej, niegdyś rośliny uprawnej

– znanej już w starożytnym Egipcie – której mleczny

sok wykorzystywano jako substytut opium [7]. Na

terenie Europy natomiast, rośliny o psychoaktywnych

właściwościach, m.in. szalej jadowity, lulek czarny,

pokrzyk wilcza jagoda, czy wspomniany wcześniej

bieluń dziędzierzawa, znalazły szerokie zastosowanie

w medycynie ludowej [3].

W trakcie działań wojennych

Walka o przetrwanie – związana ze zdobywaniem

terenów łowieckich, pożywienia, a w końcu podbo-

jami obszarów zapewniających dostatniejsze, bądź

bezpieczniejsze życie – miała niebagatelny wpływ

na modyfikację środków oraz sposobów pozwalają-

cych na zdobywanie przewagi nad przeciwnikami.

Zdecydowanie istotną rolę pełnili tutaj szamani,

magowie i czarownicy posiadający, nieznane reszcie

współplemieńców, niezwykłe zasoby wiedzy na temat

możliwości, jakie osiągnąć można było po zażyciu

określonych roślin, bądź też mikstur z nich sporządzo-

nych. Pełniący nierzadko funkcje przywódcze celowo

zalecali ich przyjmowanie przed walką – po to, by

dodać wojownikom wigoru, uwolnić od strachu, uod-

pornić na ból, zmęczenie, lub wzbudzić agresję oraz

pozbawić wszelkiego współczucia i litości dla wroga.

Specyfiki te przyjmowano zarówno przed walką, jak

i dla świętowania zwycięstwa, czy w trakcie obrzędów

grzebania zmarłych poległych w boju [21]. Z zapisów

w Rygwedach – jednej z najstarszych ksiąg Ariów,

którzy około 2000 lat przed Chrystusem zaczęli za-

siedlać północno-zachodnie Indie, wynika, że pośród

arystokracji wojskowej i zwykłych żołnierzy zażywanie

psychoaktywnych specyfików stanowiło nieodłączny

element w trakcie obrzędów ku czci boga Soma. Naj-

częściej korzystali oni z somy i sury – napojów odurza-

jących – w skład których wchodziły prawdopodobnie

psychoaktywne grzyby, wywary z maku oraz rośliny

o właściwościach zbliżonych do konopi [21].

W południowoamerykańskich kręgach kulturo-

wych halucynogenny napój ajuca – wytwarzany z ro-

śliny Mimosa

hostilis – stosowano pośród szykujących

się do bitwy, w trakcie plemiennych potyczek [12].

W północno-zachodniej Afryce wojownicy używali

khat – rośliny celowo uprawianej dla psychoaktywnej

katyny – silnie pobudzającego alkaloidu, znanego już

przed pięcioma tysiącami lat w Chinach. Za czasów

panowania Zaratustry, przed blisko trzema tysiącami

lat, wojownicy stosowali napój

bhang

wytwarzany

z konopnych liści. W kulturze Majów, Tolteków i Azte-

ków psychoaktywne kaktusy Peyote używano do przy-

gotowania napoju, który wypijano podczas rytualnych

mordów dokonywanych na schwytanych wrogach.

Opium natomiast, jak potwierdzają teksty źródłowe,

Motyka M, Marcinkowski JT. Dlaczego zażywali środki psychoaktywne? Cz. I. Rola i znaczenie środków ...

227

używane było w armii Aleksandra Macedońskiego.

Sam, wielki zdobywa, uchodził za zdecydowanego

entuzjastę makowych wyciągów, natomiast zażywanie

przez jego żołnierzy opiumowych kulek przed walką

regulowane było odgórnymi nakazami [21].

Nordyccy wojownicy Berserkowie wypijali przed

bitwą wywary – do sporządzenia których używano

rozmaitych psychoaktywnych darów świata fauny

i flory – wyzwalające w nich niepohamowaną furię

i tłumiące wszelki strach [22]. Przypuszcza się, że

słynna furia przystępujących do ataku Wikingów

była efektem spożycia m.in. muchomorów, bądź też

innych odurzających roślinnych ekstraktów [11].

Skrajny odłam Islamu – Asasyni – których zadaniem

było zabijanie wrogów wiary, korzystali zarówno

z konopnego oleju, jak pochodzącego z maku opium

[23]. Słynny podróżnik Marco Polo w swoich opowieś-

ciach drobiazgowo opisał kontakty ze słynną sektą.

Jej mistrzowie, wprowadzając młodzieńców w stan

odurzenia napojem z opium, a następnie manipulu-

jąc ich przeżyciami, wmawiali im tymczasową wizytę

w raju. Niezwykłe doznania, jakie im w tym czasie

zapewniano, sprawiały, że stawali się oni gotowi nawet

na śmierć, byle tylko w to miejsce móc powrócić [24].

Słowo assasin – zabójca, które przeniknęło do języka

francuskiego, wywodzi się od arabskiego

hashisha-

sishin,

określającego członka tejże sekty, od którego

również – jak przypuszczają badacze – może pocho-

dzić słowo „haszysz”, określające konopny olej. Przy

jego pomocy roztaczano również, przed ówczesnymi

muzułmańskimi kadetami, rajskie rozkosze, czekające

ich, o ile gotowi będą – jak im wmawiano – poświęcić

swe życie w walce za jedyną i słuszną wiarę [25].

U schyłku Średniowiecza francuski biolog i podróżnik

Pierre Belon zwrócił uwagę na stosowanie pośród tu-

reckich wojsk opium – na podobieństwo innych armii

– w celu przezwyciężenia strachu podczas wojennych

zmagań [5].

Narkotyczne trucizny

Wszelkie substancje psychoaktywne, uzyskiwa-

ne ze świata fauny i flory, wykorzystywane bywały

również w mniej chlubnych celach. Doświadczenia

z efektami ubocznymi, uzyskiwanymi po zażyciu

roślin o psychoaktywnym działaniu, doprowadziły

do wykorzystania ich specyficznych właściwości jako

tajnej, niezwykle groźnej broni. Już prehistoryczne

plemiona używały roślin o narkotycznym działaniu do

zatruwania strzał i dzid. Kwestią istotną było jedynie

uzyskanie odpowiednio silnego stężenia specyfiku,

którego moc – nawet przy zranieniu – doprowadzić

mogła do śmierci przez uduszenie, bądź porażenie

mięśnia sercowego [13]. Ludy pierwotne, przemiesz-

czające się hordami w poszukiwaniu pożywienia, za-

nim jeszcze powstało rolnictwo, używały ich zwłaszcza

wtedy, gdy przyszło im zmierzyć się na swej drodze

z napotkanym przeciwnikiem [14]. Zatrutymi strza-

łami zostali zaatakowani Mahometanie, którzy w 700

roku n.e. przekroczyli granice Indii [3]. Narkotyczny

likier, sporządzony z owoców pokrzyku wilczej jago-

dy, posłany podstępnie Duńczykom przez toczącego

z nimi wojnę Duncana – księcia Szkotów – przychylił

szalę zwycięstwa wywołując wśród przeciwników silną

śpiączkę [16].

Opisy zastosowania wyciągów z trujących roślin,

m.in. z lulka czarnego, cykuty, czy piołunu, znaleźć

możemy w starożytnym papirusie Ebersa sprzed trzech

i pół tysiąca lat.

W odkrytej, podczas wykopalisk na terenie Ni-

niwy, bibliotece asyryjskiego króla Assurbanipala

znaleziono dowody na stosowanie przez Asyryj-

czyków w VII w. p.n.e. wyciągów z trujących roślin.

Właściwości roślinne tego typu znane były również

Chińczykom, co potwierdzają zapiski z zielnika Pen-

King

napisanego około 2700 roku p.n.e. [3]. Opisy

trującego działania roślin znaleźć możemy również

w tekstach sanskryckich, tzw. Wedach, na glinianych

tablicach Sumerów, Babilończyków, czy pochodzących

z Egiptu papirusach. To właśnie w starożytnym Egip-

cie i Grecji osobom skazanym na śmierć podawano

do wypicia trujące, roślinne wywary. Los taki spotkał

m.in. Sokratesa, któremu podano do spożycia kielich

szaleju jadowitego, zwanego również cykutą [13].

Trucizna ta wykorzystywana bywała także w celach

skrytobójczych, przy pozbywaniu się osób niewygod-

nych, oponentów, rywali, czy konkurentów do tronu.

Spośród ponad osiemdziesięciu rzymskich cesarzy,

jedynie niespełna trzydziestu z nich zmarło śmiercią

naturalną [16]. Rzymska trucicielka Lokusta – będąca

na usługach Nerona – do swoich procederów używała

m.in. czarnego lulka i psychoaktywnych grzybów

[3]. Uprawą narkotycznych roślin zajmował się król

Pergamonu Attalos III Filometor rządzący w latach

163-133 p.n.e. Tworzone przez siebie mikstury prze-

syłał do spożycia wszelkim niewygodnym mu perso-

nom. Podobne umiejętności posiadała egipska królowa

Kleopatra VII (69-30 p.n.e.), czerpiąca wiedzę na ten

temat bezpośrednio od osób wtajemniczonych, w tym

od – wspominanej przez Horacjusza w dziele Epodon

Liber – trucicielki Kanidii [13].

Innym, mrocznym dowodem wykorzystywania

roślin o narkotycznym działaniu, są opisy – znanych

zarówno w Starożytności, jak i w Średniowieczu

– sądów bożych, zwanych ordaliami. W trakcie tego

swoistego rytuału osobom oskarżanym podawano do

spożycia trujące, narkotyczne rośliny. Wychodzono tu

z założenia, że jeżeli w człowieku nie ma żadnej winy,

to Bóg Wszechmogący uchroni go od śmierci. Dopiero

w 1215 roku Kościół Katolicki zabronił tego proce-

deru [13]. Podobne praktyki miały miejsce wśród

Plik z chomika:

zantyr

Inne pliki z tego folderu:

Dopalacze.mp3 (16283 KB)
Historia medyczna narkotyków.mp3 (11440 KB)
Zażywanie środków psychoaktywnych w historii.pdf (193 KB)

Zażywanie środków psychoaktywnych w historii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: