Rogozno.pdf

(1285 KB) Pobierz
Rogo no
plan miasta
mapa gminy
INFORMACJE OGÓLNE
Gmina Rogoźno jest gminą miejsko-wiejską. Położona jest w północnej części Wielkopolski, w po-
wiecie obornickim, 40 km na północ od Poznania przy drodze krajowej K11 i linii kolejowej Poznań –
Kołobrzeg. Historycznie kraina przynależy do ziemi poznańskiej. Przez gminę przepływa rzeka Wełna.
Granice mają łączną długość 82 km. Siedzibą władz gminnych jest miasto Rogoźno (prawa miejskie –
24 kwietnia 1280 r.). Powierzchnia gminy to 217,95 km
2
, w tym 11,2 km
2
przypada na miasto Rogoźno.
Całą gminę zamieszkuje 17.938 osób (stan na 31 lipca 2014), z tego w Rogoźnie mieszka 11.048 osób,
a pozostali mieszkańcy zamieszkują 32 wsie (największa – Parkowo – 1 072 mieszkańców).
ZARYS DZIEJÓW
W początkach X wieku wzniesiono grodzisko na rogozińskim wójtostwie. Według hipotezy J. No-
wackiego kościół św. Wita w Rogoźnie został ufundowany w X w. przez Mieszka I i Dobrawę (która
prastare wezwanie św. Wita mogła przywieźć z czeskiej Pragi). Za prawdziwością tej hipotezy przema-
wia również fakt, że prastary rogoziński gród położony był w obrębie patrymonium pierwszych Pia-
stów. W  XII w. powstała rogozińska kasztelania, o  której najstarsza wzmianka z  1248 r. jest również
najdawniejszą historyczną wzmianką o  Rogoźnie. Poznajemy w  niej Gniewomira z  rodu Samsonów
-Watów, pierwszego znanego kasztelana rogozińskiego. Drugim wzmiankowanym w latach 1280-1297
kasztelanem był Domaradzic ze Smogulca herbu Grzymała. Kasztelanowie rogozińscy mieli w później-
szych wiekach prawo zasiadania w  Senacie I  Rzeczypospolitej. Ostatnim był zmarły w  1804  r. Adam
Abdank Malczewski. Dokument lokacyjny dla Kostrzyna z 1251 r. informuje nas, że książę Prze-
mysł I nadał miastu prawa, wzorując się na podobnych, używanych w Rogoźnie. A więc przed 1251 r.
istniała w Rogoźnie osada typu miejskiego. Była to jednak osada niemieckich osadników, która po pew-
nym czasie zanikła. Właściwy przywilej lokacyjny dla Rogoźna wydał Przemysł II 24 kwietnia 1280 r.
Zasadźcami miasta byli Jan i Piotr Dedz. Miasto rozplanowano w bezpośredniej bliskości grodu kasz-
telańskiego. Do dziś zachował się bardzo czytelny jego układ. Przemysł II wzniósł w Rogoźnie zamek
i często w nim przybywał, o czym świadczą dokumenty źródłowe. Tutaj też już jako król Polski, 8 lutego
1296 r., padł ofiarą zamachu inspirowanego przez Brandenburczyków przy udziale rodów Nałęczów
i Zarębów. O tragedii, jaka rozegrała się w Rogoźnie, wspomina każdy podręcznik historii. Stała się też
tematem obrazów J. Matejki i W. Gersona. W wiosce Marlewo stoi stary dąb, pod którym według legen-
dy śmiertelnie ranny król stracił życie. Dąb ten nazwany dębem Przemysła II co roku, w dniu rocznicy
tragedii, gromadzi miłośników lokalnej historii.
W roku 1368 wraz z nadaniem Rogoźna rodowi von Ostenów nasze miasto zaczęło być ośrodkiem
starostwa niegrodowego. W  1449 r. starostwo otrzymali w  zarząd Kretkowscy, a  w  1530 – dożywot-
nio królowa Bona Sforza. W 1458 r. miasto wystawiło na wyprawę przeciwko Krzyżakom 15 pieszych,
więcej wystawiły tylko dwa wielkopolskie miasta – Poznań i Kalisz. Świadczy to o ówczesnym znacze-
niu Rogoźna. W XVI w. pojawiły się wzmianki o zorganizowanej społeczności żydowskiej w Rogoźnie,
choć przedstawiciele wyznania mojżeszowego musieli przybyć do miasta na krótko po jego lokacji.
W 1750 r. starosta Jakub Szołdrski nadał, a król August III Sas potwierdził przywilej lokacyjny dla
Nowego Miasta Rogoźna. Nowe Rogoźno miało własny herb, rynek i ratusz. Wytyczono je na południe
od Starego Rogoźna. Oba miasta połączono w jedno na mocy reskryptu Fryderyka Wilhelma II z 1794
Ko ció pw. w. Wita w Rogo nie
r. Rok wcześniej obydwa miasta, których ludność wyniosła 2950 mieszkańców, w  tym 1044 Żydów,
w wyniku II rozbioru stały się częścią państwa pruskiego. Podczas I powstania wielkopolskiego (1806
r.) Rogoźno stało się siedzibą jednego z czterech w Wielkopolsce pułków powstańczych. Miasto pod-
upadło w wyniku pożarów nawiedzających je w I połowie XIX w. W 1873 w Rogoźnie powstał Bank
Ludowy, rok później Straż Ogniowa, w 1879 roku powstała linia kolejowa Poznań – Piła, w 1896 zakład
budowy młynów. Wszystko to przyczyniło się do ponownego rozkwitu naszego miasta. W roku 1914
Rogoźno liczyło 6000 mieszkańców. 26 grudnia 1918 r. władze niemieckie bezskutecznie usiłowały na
rogozińskim dworcu kolejowym zatrzymać jadącego do Poznania Ignacego Paderewskiego. 31 grudnia
1918 r. wybuchło w Rogoźnie powstanie wielkopolskie, powstańcy bez przeszkód uporali się z Niem-
cami i  przejęli władzę w  mieście, później walczyli o  wyzwolenie Budzynia, Ryczywołu i  Chodzieży.
W 1925 r. do Rogoźna przybył Prezydent RP Stanisław Wojciechowski, a w roku 1927 Ignacy Mościcki.
Sroga okupacyjna noc, jaką była II wojna światowa, nie oszczędziła mieszkańców naszego mia-
sta. Odczuli ją wszyscy, a w szczególności miejscowi Żydzi. Hitlerowcy zburzyli rogozińską synagogę,
rozbitych macew z  cmentarza użyli do wybrukowania rynku Nowego Miasta, a  mężczyzn, kobiety
i dzieci wywieźli do obozów zagłady. Na porządku dziennym były pobicia, zmuszanie do przymusowej
pracy, a nawet egzekucje. Rogoźno wyzwolone zostało 23 stycznia 1945 r. przez oddziały I Frontu Bia-
łoruskiego. Od zakończenia wojny do końca lat 80. rozwijał się przemysł maszyn rolniczych i meblo-
wy. Popularna „Rofama” w szczytowym okresie zatrudniała półtora tysiąca ludzi. W 1975 r. Rogoźno
znalazło się w województwie pilskim. Rok 1990 przyniósł pierwsze wybory do odrodzonego samorzą-
du. Dziewięć lat później w  wyniku reformy administracyjnej Gmina Rogoźno stała się częścią woje-
wództwa wielkopolskiego i powiatu obornickiego. Dziś Rogoźno utrzymuje kontakty z gminami Wie-
Ko ció w We nie
hl i Wustrow w Niemczech, La Trimouille we Francji, Marijampole na Litwie, Tulczynem na Ukrainie
oraz Czorsztynem i Kaliszem Pomorskim. Po 730 latach od nadania przez Przemysła II praw miejskich,
klucz wraz z półorłem, widniejący na pieczęci z XIII wieku, jest nadal symbolem miasta oraz znakiem
niezmiennie jednoczącym wszystkich mieszkańców.
DZIEDZICTWO KULTUROWE
W Rogoźnie i pozostałych miejscowościach, pomimo różnych zawirowań dziejowych, do naszych
czasów dotrwało wiele wysokiej klasy zabytków architektury. Oto niektóre z nich:
Zabytkowe uk ady urbanistyczne Starego (wytyczone w XIII w.) i Nowego Miasta
(XVIII w.).
Stare Miasto ma dobrze zachowanie średniowieczne rozplanowanie, które powstało w są-
siedztwie wówczas istniejącego grodu kasztelańskiego. W  okolicach grodu znaleziono obosieczny
miecz żelazny z XII wieku z napisem +INIONI+ po obu stronach głowni. Podczas badań archeologicz-
nych w latach 2005-2006 przy ul. Małej Szkolnej natrafiono na pozostałości murowanego domu miesz-
kalnego z XVI w. Wiele pochodzących z początku XIX w. domów Nowego Miasta ma ciekawe – ujęte
w dwie kolumny na osi budynku – wejścia.
Ko ció pw. w. Wita.
Najcenniejszy zabytek Rogoźna wzniesiony w 1526 r. w stylu gotyckim.
Cenne wyposażenie wnętrza, w tym mosiężna chrzcielnica gotycka z I połowy XV wieku z wkompono-
wanym medalionem rusko-bizantyjskim z XII wieku i drewniana rzeźba Chrystusa z XVI wieku.
Ko ció pw. Ducha wi tego.
Dawny zbór ewangelicki z lat 1808-1839. Budynek w stylu póź-
noklasycystycznym z neoromańską fasadą, sklepienie kolebkowe. Obok kościoła drewniana dzwonnica
z 1796 roku.
Ratusz.
Muzeum Regionalne im. Wojciechy Dutkiewicz. Budynek wzniesiony w  formach póź-
noklasycystycznych w  latach 1826-1828, rozbudowany w  latach 1911-1913. W  2007 r. w  bruk przed
głównym wejściem do ratusza wkomponowano wizerunek herbu Rogoźna. Od 2008 r. z wieży ratuszo-
wej codziennie w południe rozlega się skomponowany przez Albina Koźlinkę hejnał Rogoźna.
Grodzisko na Wójtostwie.
Najstarsza część Rogoźna, położony nad Wełną gród niziny typu
pierścieniowatego z I połowy X w.
Osada m y ska w Jaraczu.
Muzeum Młynarstwa i Wodnych Urządzeń Przemysłu Wiejskie-
go – oddział Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie. W skład muzeum wchodzą młyn wodny
z 1871 r., młyn wiatrakowy z XVIII w., dom młynarza z XIX w. i zrekonstruowana stajnia.
Ko ció NMP Królowej wiata w Parkowie.
Wzniesiony w latach 1780-1802 w stylu baro-
kowo-klasycystycznym na planie koła z centralnie umieszczoną kopułą. Wewnątrz m.in. obraz Maryi
przedstawionej jako Królowa Świata szkoły hiszpańskiej z XVII wieku. Obok kościoła dzwonnica drew-
niana z początku XIX wieku.
Dwór w Studzie cu.
Barokowy dwór z III ćwierci XVIII w. Wzniesiony dla Kierskich, partero-
wy, konstrukcji, ryglowej z wysokim, łamanym, krytym gontem dachem, posiada dwa alkierze. Wierna
kopia dworu znajduje się w Wielkopolskim Parku Etnograficznym nad Jeziorem Lednickim.
Ko ció Podwy szenia Krzy a wi tego w We nie.
Jeden z  najcenniejszych zabytków
budownictwa drewnianego w Wielkopolsce. Wzniesiony w latach 1727-1731, barokowy, orientowany,
zbudowany na planie krzyża łacińskiego, kryty gontem i otoczony tzw. sobotami. Wnętrze pokryte jest
XVIII-wieczną polichromią autorstwa Adama Swacha.
Zespó pa acowy w S omowie.
Powstał w  latch 1904-1906 dla Jana Turno. Piętrowy pałac
wzorowany na wersalskim Petit Trianon. Obok dwie oficyny. Niedaleko kościół w stylu antycznym.
Zespó pa acowo-parkowy w Siernikach.
Powstał według projektu J. Ch. Kamsetzera. Pałac
wzniesiony w latach 1786-1788 był wzorem, z którego czerpali architekci wznoszący klasycystyczne re-
zydencje w Wielkopolsce.
Pa ac w We nie.
Wzniesiony w  III ćwierci XVIII w. przez Rostworowskich, późnobarokowy,
piętrowy, okazały. Obecnie obiekt wymaga natychmiastowego remontu. Obok pałacu ciekawa półkuli-
sta, piętrowa oficyna z XVIII wieku.
Ko ció w. Jakuba w Budziszewku.
Drewniany, wzniesiony w 1755 r., orientowany, wypo-
sażenie wnętrza z XVIII w.
DZIEDZICTWO PRZYRODNICZE
Gmina Rogoźno jest niezwykle atrakcyjna pod względem przyrodniczym. 26% jej powierzchni
zajmują lasy, w przewadze bory sosnowe, ale znaczny jest też udział drzew liściastych. Największy kom-
pleks leśny stanowi obszar porośnięty borami sosnowymi, rozciągający się po obydwu brzegach Małej
Wełny. Drugim dużym obszarem jest skraj Puszczy Noteckiej, zajmujący południowo-zachodnią część
naszej gminy. Na południe od wsi Nienawiszcz, Boguniewo i  Słomowo rozciąga się Buczyna – duży
kompleks lasów bukowych, sięgający poza granice gminy, stanowiący największe skupienie czystych la-
sów bukowych w Wielkopolsce. Sieć rzeczna ma długość 59 km. w tym na długości 10 km przepływa
przez jeziora. Największą rzeką jest Wełna, przepływająca przez gminę na obszarze 29 km. Jeziora zaj-
mują powierzchnię około 525 ha. Największym z ośmiu jezior jest Jezioro Budziszewskie (177,14 ha).
Rezerwaty przyrody:
„Buczyna” – rezerwat utworzony w 1958 roku, położony w kompleksie lasów bukowych, 1,5 km na
południe od Nienawiszcza. Na powierzchni 15,75 ha chroni on fragment zasięgu tego gatunku drzewa.
„Promenada” – rezerwat utworzony w  1987 roku, położony na prawym brzegu rzeki Wełny we
wsi Wełna. Na powierzchni 4,41 ha rośnie tu stary las dębowo-grabowy z licznymi okazałymi dębami
i klonami polnymi.
„Wełna” – rezerwat utworzony w 1959 roku obejmuje odcinek rzeki Wełny o długości 3,5 km. Rze-
ka tworzy tu kilka malowniczych zakrętów, powstałe z  kamieni progi spiętrzają wodę i  nadają rzece
charakter górskiego potoku. W rezerwacie występuje wielu przedstawicieli flory i fauny przystosowanej
do życia w wodach o bystrym nurcie. Ssakiem, który wyraźnie zaznaczył swoją obecność, jest bóbr.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin