przykładowy-kazus-prawo-rzeczowe-1.odt

Przykładowy tekst

D.8.3.37

Paulus libro tertio responsorum. (…) Lucius Titius Gaio Seio fratri salutem plurimam. Aquae, quae fluit in lacum a patre meo factum in isthmo, digitum tibi do donoque in domum tuam in isthmo vel quocumque velis.] Quaero, an ex hac scriptura usus aquae etiam ad heredes Gaii Seii pertineat. Paulus respondit usum aquae personalem ad heredem Seii quasi usuarii transmitti non oportere.

Paulus w księdze trzeciej "Responsów". (…) "Lucjusz Tycjusz wielokrotnie pozdrawia swego brata Gajusza Sejusza. Z wody wpływającej do zbiornika, założonego przez mego ojca na przesmyku, pozwalam Ci nieodpłatnie odprowadzać strumień głębokości jednego palca do twego domu na przesmyku lub gdzie tylko chcesz". Pytam, czy na mocy tego rozrządzenia prawo użytkowania wody przysługuje również spadkobiercom Gajusza Sejusza? Paulus udzielił porady, że nie przysługuje, ponieważ udostępnianie wody miało charakter osobisty i jako takie nie powinno być przeniesione z Sejusza, który był jedynym użytkownikiem wody, na jego dziedzica.

1. Określenie miejsca tekstu w dyskusji prawników rzymskich (miejsce w tekście źródłowym oraz informacja podana w inscriptio plus informacje o jurystach – niekiedy informacje w tekście)

Jest to fragment tekstu, przypisywany według inskrypcji juryście okresu późnoklasycznego Paulusowi (Iulius Paulus, żyjący na przełomie II-III w. n.e.), który zachowany został w ogłoszonych w 533 roku Digestach Justyniańskich - w księdze 8, tytule 3 (De servitutibus praediorum rusticorum – o służebnościach gruntów wiejskich), jako fragment 37. Oznacza to, że był rozpatrywany wówczas w konteście tego rodzaju rzymskich praw rzeczowych ograniczonych.

Digesta Iustiniani to składający się z 50. ksiąg wyciąg z prac jurystów rzymskich, głównie z okresu klasycznego (pełna nazwa: Iustiniani Augusti Digesta seu Pandectae), najobszerniejsza z trzech części kompilacji prawa rzymskiego podjętej w latach 528-534 przez cesarza Justyniana I Wielkiego (pan. 527-565). Sporządzony został przez komisję pod przewodnictwem Tryboniana, kwestora świętego pałacu i podniesiony do rangi obowiązującej konstytucji cesarskiej. Justynian zabronił komentowania Digestów oraz dokonywania z nich skrótów – co nie było przestrzegane już za jego panowania. Digesta Justyniańskie odegrały ogromną rolę w kształtowaniu europejskiej tradycji prawnej; m.in. w zachodnioeuropejskiej tradycji prawnej od ponownego odkrycia rękopisu z VI w. we Włoszech w XI w. (w Pizie – litera pisana; obecnie we Florencji). Odtąd do okresu kodyfikacji prawa w XIX w. stanowiły podstawowy punkt odniesienia w dyskusji prawników reprezentujących różne szkoły prawa rzymskiego – obok innych części kompilacji justyniańskiej: Institutiones Iustiniani i Codex Iustinianus - zaczynając od włoskich szkół glosatorów i komentatorów. Fragment ten wpłynął za ich pośrednictwem na refleksję prawniczą nad naturą służebności oraz kształt regulacji im poświęconych w kodeksach prawa cywilnego materialnego, wydawanych od początku XIX w. 

Paulus był jednym z najwybitniejszych jurystów rzymskich okresu późnoklasycznego. Pełnił wysokie funkcje państwowe, w tym prefekta pretoriańskiego za Aleksandra Sewera (222-235), należał do rady cesarskiej (consilium principis) za czasów cesarzy z dynastii Sewerów: Septimiusa, Karakali i Aleksandra Sewera. Miał ius publice respondendi; pozostawił wiele prac a jego opinie były niezwykle poważane w okresie poklasycznym o czym świadczy m.in. uwzględnienie jego w tzw. konstytucji raweńskiej (ustawa o cytowaniu) z 426 r., powstałe w tym okresie Sententiae Pauli oraz to, że 1/6 Digestów Justyniańskich stanowią wyimki z prac Paulusa.  W świetle inskrypcji fragment zaczerpnięto z jego "Responsów", które nie miały jednak charakteru jedynie zbioru jego odpowiedzi na postawione Paulusowi pytania: popularne imiona bohaterów (Lucjusz Tycjusz, Gajusz Sejusz) mogą świadczyć o tym, że przypadek ten rozważano też w celach dydaktycznych.

2. Rekonstrukcja omawianego w tekście stanu faktycznego (rzeczywisty lub hipotetyczny stan faktyczny).

W przedstawionym fragmencie Lucjusz Tycjusz ustanawił na rzecz brata Gajusza Sejusza służebność  gruntu. Z opisu wiemy, że Sejusz był uprawniony do czerpania określonej ilości wody do dowolnego użycia na swoim gruncie, ustanowionej na mocy porozumienia między braćmi a sporne stało się to, czy ze służebności korzystać mogą spadkobiercy Sejusza.

3. Wskazanie problemu prawnego będącego przedmiotem oceny (kwestia niejasna, dyskusyjna).

W kazusie pojawia się problem dotyczący tego, czy po śmierci Gajusza Sejusza prawo korzystania z wody przejdzie na jego spadkobierców. Zasadniczy problem prawny dotyczy bowiem tego tego, czy spadkobierca Sejusza na którego rzecz ustanowiono służebność może również korzystać z tego prawa. Pytanie to jest pochodną wątpliwości co do charakteru służebności: czy była to służebność gruntowa czy osobista. Przy służebności gruntowej uprawnienie do korzystania z wody przysługiwałoby każdorazowego właścicielowi gruntu władnącego. Natomiast służebność osobista przysługuje tylko konkretnej osobie, na którą została ustanowiona (nie jest dziedziczna, wygasa ze śmiercią osoby uprawnionej; nie jest też zbywalna.

4. Nazwanie zasad rozstrzygnięcia (rationes decidendi) przyjętych przez jurystów oraz ich ocena plus znaczenie oraz wykorzystanie w tradycji romanistycznej.

W podanym przypadku jurysta udziela odpowiedzi, że mamy do czynienia w tym stanie faktycznym ze służebnością osobistą (użytkowanie - usufructus). Paulus wyjaśnił, że Sejus w ramach służebności mógł czerpać wodę „do swojego domu lub gdzie tylko zechce”. Zatem przesłanką ustanowienia służebności była jego zdaniem korzyść Sejusa a nie zwiększenie użyteczności gruntu, a tak jurysta rozumiał przesłankę ustanowienia służebności gruntowej (między prawnikami rzymskimi były rozbieżności na temat rozumienia użyteczności dla gruntu uprawnionego ze służebności). Paulus interpretuje zatem treść analizowanej służebności jako uprawnienia przeznaczonego wyłącznie dla konkretnej osoby - zezwolenie to dotyczyło według niego wyłącznie Gajuszowi Sejuszowi. Dlatego też po śmierci uprawnionego służebność ta jako osobista wygasła i nie podlegała ona dziedziczeniu – taki charakter miały bowiem w prawie rzymskim służebności osobiste. Spadkobiercy Gajusza Sejusza nie są uprawnieni więc do korzystania ze strumienia na gruncie Tycjusza Sejusza. Stanowisko to zaakceptowano w Digestach Iustiniani, a za pośrednictwem oddziaływania tego zbioru pogląd, że zwiększenie użyteczności gruntu stało się przesłanką uznania danej służebności za gruntową także w prawach współczesnych, które przejęły rzymską koncepcję służebności gruntowych i służebności osobistych.