Barok
1. Pojęcia
Barok-główny kierunek w kulturze europejskiej, którego trwanie datuje się od końca XVI
wieku do XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i
artystycznej. U jego podstaw leżało twórcze przekształcenie renesansowego klasycyzmu w
dążeniu do uzyskania maksymalnego oddziaływania na odbiorcę. Barocco (z jęz.
portugalskiego) rzadka i cenna perła, o nieregularnym kształcie; przedmiot artystyczny
odbiegający od powszechnie przyjmowanego kształtu.
Kontrreformacja-nurt w Kościele katolickim, który był okresem odnowy
zapoczątkowanym soborem trydenckim oraz zakończonym wraz z wojną trzydziestoletnią.
Czasami jest on uznawany jako odpowiedź na reformację.
Działania te polegały na tworzeniu seminariów w celu właściwego przygotowania księży w
zakresie życia duchowego i teologii
Kalambur – gra słów, podkreślająca dwuznaczność jakiegoś słowa lub wyrażenia przez granie
jego brzmieniowym podobieństwem do innych słów.
Marinizm – styl poetycki stosowany często w literaturze barokowej. Charakteryzowała go
efektowna forma utworu, nadużywanie metafor oraz różnorodne chwyty stylistyczne, takie
jak: aliteracje, anafory, paradoksy, inwersje, parentezy, hiperbole i tym podobne, by osiągnąć
pożądany efekt.
Konceptyzm – główny prąd w poezji baroku, cechujący się dążeniem do nieustannego
zadziwiania, zaskakiwania i zaszokowania czytelnika. Koncept to wyszukany, oryginalny i
niespodziewany pomysł, na którym oparty jest utwór poetycki, zarówno pod względem
budowy jak i treści.
Anafora- Celowe powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych
segmentów wypowiedzi
Inwersja - to, ogólnie, zmiana zwykłego układu na odwrotny, pewnych cech na im przeciwne.
Termin stosowany w wielu znaczeniach, dotyczący odwrócenia proporcji, kolejności,
tendencji, zmiany zwrotu, odwrócenia kształtu charakterystyki, przeciwieństwa
dotychczasowych wartości itp.
Hiperbola - środek stylistyczny polegający na wyolbrzymieniu, przejaskrawieniu cech
przedmiotów, osób, zjawisk. Może dotyczyć ilości, rozmiaru, stosunku emocjonalnego,
przyczyny, znaczenia lub skutku. Stosowany dla wywarcia mocnego wrażenia, spotęgowania
ekspresji.
Turpizm - w literaturze zabieg polegający na wprowadzeniu do utworu elementów brzydoty w
celu wywołania szoku estetycznego
2. Kartezjusz – „Cogito, ergo sum” – Myślę więc jestem
3. M. Sęp- Szarzyński
Koncepcja Boga, świata, człowieka
Bóg:
-jest panem człowieka
-nie ma Boga w świecie materialnym
-jest większy od człowieka
-surowy
-jest potrzebny człowiekowi
Świat:
-pełen pokus
-pojawia się szatan
-łudzi człowieka pokusami
Człowiek, z punktu widzenia Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, jest istotą niezmieenie słabą i
skazaną na szybkie unicestwienie.Tę prawdę o przemijalności i nietrwałości ludzkiego żywota
poeta wskazuje w Sonecie I. Poeta postrzega człowieka jako istotę rozdartą między sacrum a
profanum. W jego wnętrzu toczy sie nieustanna walka o zbawienie, wywiązana ze słabości,
lęków i niezdecydowania. Motyw ten, szczególnie ukazany jest w Sonecie IV pt.: "O wojnie
naszej,która wiedziemy z szatanem,światem i ciałem". Człowiek jest cały czas narażony na
pokusy Szatana,który próbuje go odwieść od Boga,zmuszany do walki z nimi.
Świat jest dla człowieka niebezpiecznym siedliskiem pokus, zwodniczy, który łudzi zmysły
ludzkie swym pozornym pięknem. Nigdy nie dostarcza prawdziwych wartości. Te które
proponuje, są jedynie ich odbiciem. Kierujac się tylko zmysłami, wpadamy w pułapkę, cienie
wydają sią dla nas ważne i prawdziwe, wir chaosu, jakim jest świat,porywa nas oddala od
Boga.
TOPOS MARNOŚCI- Szarzyński ma problem z jednoznacznym określeniem sensu istnienia.
Stawia wiele pytań, szuka wartości stałej w Bogu, bardzo trudno mu znaleźć w sobie siłę wiary
i miłości.
Topos marności – vanitas był bardzo popularnym motywem wśród barokowych twórców. Pisarze, poeci,
malarze, a nawet rzeźbiarze chcieli przelać swoje fascynacje czasem i śmiercią, a także wartością przedmiotów
otaczających ich wokoło oraz to jakimi ludźmi jesteśmy na własne dzieła. Ogromną rzeszę artystów tak bardzo
fascynowała przemijalność czasu oraz związanej z nim przemijalności żywota ludzkiego, że znaczna część ich
dzieł przejawiała w sobie właśnie ten motyw.
Sonet I
Upływ czasu fascynował ludzi epoki baroku. W poezji tego okresu występował motyw przemijania ludzkiego
życia. Kresem tego życia staje się śmierć. W utworach baroku występuje topos marności - vanitas. Nazwa
toposu wywodzi sie z Księgi Koheleta, w których występują słowa: "Vanitas vanitatum et omnia vanitas"
Sonet III
Pokój zapewnia szczęście, ale życie człowieka na ziemi to nieustanna walka, bojowanie (nawiązanie do księgi
Koheleta z Biblii). Człowiek w swoim ziemskim życiu musi walczyć z szatanem oraz złymi pragnieniami, żądzami,
które starają się o jego zgubę. Człowiek musi także walczyć z przemijającymi rozkoszami, których siedliskiem
jest dom i ciało. Ciało zazdrości zwierzchności duchowej. Dowodzi to, że w człowieku toczy się nieustannie
walka między ciałem a duszą, człowiek musi wybierać między wartościami materialnymi a duchowymi. Człowiek
jest wewnętrznie rozdarty. Trzecia zwrotka zawiera pytanie retoryczne. Poeta zastanawia się jak w tej walce
poradzi sobie słaby, nieostrożny, rozdarty człowiek. Jedyną nadzieją dla człowieka może być Bóg, w nim jest
prawdziwy pokój. Poeta prosi Boga, aby otoczył go opieką, gdyż tylko opieka Boga może mu zapewnić
bezpieczeństwo i ostateczne zwycięstwo w walce.
4. J.A. Morsztyn
„Niestatek”
W tym utworze podmiotem lirycznym jest zapewne mężczyzna, który chce podkreślić, zaakcentować
niestałość uczuć kobiety, zestawiając je z wydarzeniami, sytuacjami mało prawdopodobnymi. Koncept
tego wiersza opiera się na tym kontraście. Cały utwór to właściwie jedno zdanie rozciągnięte na
szesnaście wersów. Poeta zastosował liczne środki poetyckie, m.in. anaforę (prędzej) czy przerzutnie,
wprowadzające pewien niepokój i burzące monotonię. Zakończenie miało zaskakiwać odbiorcę, jak
zawsze w typowych barokowych wierszach opartych na koncepcie.
„ Do Trupa ‘’
Koncept barokowy przybierał różne formy. Przede wszystkim polegał na:
-zestawieniu elementów kontrastowych np. rzeczy przemijających z wiecznymi
-szukaniu podobieństwa w niepodobieństwie np. cech wspólnych trupa z żywym człowiekiem
-hiperbolizacji
-wyliczeniu i anaforach
5. D.Naborowski.
„Marność”
6. W. Potocki
Sarmatyzm – sarmatami określano ludy, które zamieszkiwały w połowie I tysiąclecia przed
Chrystusem tereny nad dolną Wołgą, skąd wędrowały na zachód. Sarmackie pochodzenie
przypisywano także polakom, który wyróżniali się: -męstwem - -wierność, -waleczność. Tak
więc Polska szlachta przywiązująca dużą wagę do powodzenia, chętnie akceptowała tak
starożytny rodowód.
Wzór szlachcica
- prywata (uwielbienie tego co własne)
- poszanowanie dla tradycji
- konserwatyzm
- obrońca wiary, wolności i ustroju
- pogarda dla nauki i rozwoju intelektualnego
- nieważne studia za granicą i wyjazdy zagraniczne
- wiódł stateczny żywot ziemianina - katolika
- uważa, że ma obowiązek decydować o losach kraju
- skłonność do przepychu, ceremonialności i przesady
7. J. Ch. Pasek
Ksenofobia- niechęć do cudzoziemców i obcej mody
Demagogia – głoszenie haseł chętnie słuchanych, ale nie mających szans na realizację
Megalomania- przecenianie własnej wartości
Makaronizm - obcy, zwłaszcza łaciński, wyraz, zwrot lub obca forma gramatyczna wplecione do zdań w języku
ojczystym
Z Pamiętników pisanych przez Jana Chryzostoma Paska wyłania się obraz ciemnego, zabobonnego
warchoła i nieprawdopodobnego awanturnika, typowego zawadiackiego Sarmaty. Bohater uwielbia pociągać
z butelki, kłócić się i pojedynkować. Karty książki wypełniają bezustanne bijatyki, pojedynki, zaczepki
i prowokacje. Nawet będąc już w stanie spoczynku, po małżeństwie z podstarzałą, ale majętną wdową, bohater
bez przerwy wplątuje się w spory i awantury sąsiedzkie. W Pamiętnikachprezentuje swój portret, jawiąc się
czytelnikowi jako szlachcic i żołnierz, patriota i świetny kompan, słowem, wzór godny naśladowania.
Pamiętniki pisane są plastycznym, poprzetykanym makaronizmami językiem, obfitującym w przenośnie
i kwieciste porównania. Pasek jest wytrawnym gawędziarzem, opowiada świetnie, porywająco, jego nierzadko
mało prawdopodobne historie pomagają poznać i zrozumieć życie w Polsce końca XVII wieku, koloryt tamtych
czasów.
Cenną zaletą Pamiętników jest fakt, że dzięki swojemu kronikarskiemu stylowi stanowią oneźródło wiedzy
o obyczajach i zachowaniach szlachty polskiej XVII wieku. Utwór odwzorowuje sposób myślenia i pojmowania
świata przez ówczesnych ludzi, przedstawia ich mentalność, odsłania istniejącą nietolerancję religijną, zacofanie
kulturowe, ciasność horyzontów umysłowych i niechęć do jakichkolwiek zmian. Ukazuje całą galerię wad
szlachty, na czele z prywatą, pychą i brakiem jakiegokolwiek poczucia odpowiedzialności. Jednocześnie
wiarygodnie i szczegółowo przedstawia polskie obyczaje, rysuje obraz kultury obyczajowej i politycznej tamtych
Cechy sztuki barkowej
1)Barok charakteryzował się przepychem, bogactwem barw i odcieni, bogatym zdobnictwem. Nastąpił przełom
w nastawieniu człowieka do świata. Ważna była pobożność, religijność oraz uczucia i odczuwanie piękna.
Charakterystyka sztuki baroku:
a) architektura
- olbrzymie(monumentalne) budowle na planie kwadratu lub prostokąta
- bardzo bogate zdobienia z kości słoniowej lub masy perłowej
- w budownictwie charakterystyczny był wizerunek trójkąta nad wejściem
b) rzeźba
-czerpano tematy z Biblii, mitologii, życia codziennego
- podkreślano ruch, postacie były powykręcane, nienaturalnie wygięte
Barokowe rzeźbiarskie dekoracje architektoniczne (sztukaterie), rzeźby w kamieniu i drewnie
(polichromowane), pomniki, nagrobki, posągi i grupy religijne, mitologiczne, alegoryczne (często w ogrodach)
cechowała silna...
dawidus887