2019-01-More Maiorum.pdf

(24469 KB) Pobierz

pułkownik fiedorowicz

historia artylerzysty

w gościnnych progach

boskich boskich

brawurowy blef w łowiczu

listopada

1918

roku

More Maiorum

nr 1 (72)/2019 | styczeń 2019

moremaiorum.pl

ISSN 2450-291X

PRACA ARCHIWISTY TRACI

SENS

BEZ

UDOSTĘPNIANIA

ZASOBU ARCHIWALNEGO

JAK SZUKAĆ

POWSTAŃCÓW

WIELKOPOLSKICH?

POWSTANIEC LUCJAN

MORYKONI

– OSTATNI

KREWNY RODZINY

ŚW. FRANCISZKA?

> Alan Jakman

More Maiorum

miesięcznik genealogiczny

s n

Po l u b

<www.facebook.com/miesiecznikmoremaiorum>

Nowy rok, nowe artykuły

i podsumowanie 2018 roku

śród treści zamieszczanych

More Maiorum

w 2018 roku

istotne miejsce zajęły artykuły Iwo-

ny Fischer z Archiwum Narodowego

w Krakowie. W nich przybliżane były

informacje o aktach wytworzonych po

roku 1945 i ich przydatności w bada-

niach rodzinnych. W wywiadzie dla

naszego miesięcznika Iwona Fischer

tłumaczy, gdzie jeszcze można szukać

tych archiwaliów, z jakimi obostrze-

niami wiąże się ich udostępnianie i dla-

czego dziennikarze mają szerszy do-

stęp do zasobu archiwalnego.

Styczeń każdego roku to miesiąc, w któ-

rym wspominamy o wybuchu powsta-

nia narodowego w 1863 roku. Choć

More Maiorum

w każdym nume-

rze publikujemy powstańcze historie

wydawca

Piotra Ryttela, w tym wydaniu znaj-

dziecie także artykuł Marcina Niewal-

dy. Czy jeden z uczestników stycznio-

wego zrywu niepodległościowego był

faktycznie ostatnim żyjącym krewnym

św. Franciszka?

W aktualnym wydaniu miesięcznika

swój pierwszy artykuł z serii

Z szuflady

genealoga

opublikowała dr Małgorzata

Stępień – dziennikarka, naukowiec, ro-

dzinna historyk. Zapraszamy do opo-

wieści o artylerzyście Janie Fiedorowi-

czu i źródłach do jego genealogii.

To tylko niektóre z wielu tematów, jakie

znajdziecie w pierwszym w 2019 roku

numerze miesięcznika

More Maiorum.

Zapraszam do lektury!

Alan Jakman

ul. Wita Stwosza 27/15

43-300 Bielsko-Biała

redaktor naczelny

Alan Jakman

korekta

Dorota Cieślar, Jolanta Dec (SFERA),

Izabela Ziółkowska-Balewska

skład i łamanie tekstu

Alan Jakman

okładka oraz oprawa graficzna

Alan Jakman, zdjęcia: regały archiwalne

(fot. Marek Krzykała), Lucjan Morykoni

(fot. archiwum rodzinne), powstańscy

wielkopolscy (fot. archiwum rodzinne

Joanny Dzierli)

issn

2450-291X

e-mail: redakcja@moremaiorum.pl

www.moremaiorum.pl

Wojna polsko-czechosłowacka

Czescy legioniści podczas walk o Cieszyn

fot. wikimedia commons

Autorzy tekstów: Alan Jakman,

dr Małgorzata Stępień,

Aleksandra Szafrańska-Dolewska,

Piotr Ryttel, Marcin Niewalda,

Łukasz Cichy, Michał Gajzler,

Grażyna Stelmaszewska, Ewa Granieczny,

Madlen.

Wszystkie prawa zastrzeżone (włącznie

z tłumaczeniem na języki obce).

Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r.

o prawie autorskim jakiekolwiek

kopiowanie, rozpowszechnianie (we

fragmentach, lub w całości) zamieszczonych

artykułów, opisów, zdjęć bez zgody Redakcji

będzie traktowane jako naruszenie praw

autorskich.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania

i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów.

fot. archiwum własne

emat NUMERU

fot. archiwum rodzinne joanny dzierli

Czy polski powstaniec

styczniowy

był potomkiem

rodziny

św. Franciszka?

„Bez udostępniania zasobu

archiwalnego praca

archiwisty traci sens.

Staramy się zainteresować

nim szeroką publiczność”

- wywiad

z Iwoną Fischer

W gościnnych progach

boskich Boskich…

Brawurowy blef

w Łowiczu

z 11 listopada 1918 roku

Co w prezencie na

„gwiazdkę”?

Doniesienia dawnego

Kurjera Warszawskiego

„Tylko na początku

odkrywanie przodków

szybko przynosi efekty,

później jest

żmudne i nierzadko

przypomina śledztwo”

wywiad z dr. hab.

Grzegorzem Gołębiowskim

Genealogiczny kącik

satyryczny

Czy polski powstaniec

styczniowy był

ostatnim potomkiem

rodziny św. Franciszka?

fot. archiwum rodzinne joanny dzierli

fot. anna seweryn

Pułkownik Jan Fiedorowicz

(1791-1857):

historia artylerzysty

Podróże naszych

przodków, czyli

o dawnych traktach

i drogach

Jak i gdzie odnaleźć

informacje

o powstańcach

wielkopolskich?

Księgarnia genealoga

Wywiad

z Iwoną

Fischer

Historia

artylerzysty

Fiedorowicza

wielkopolskich?

Jak szukać

powstańców

Historie

z powstania 1863

Genealogiczny horoskop

(styczeń–kwiecień)

WYWIAD

> Alan Jakman

„Bez

udostępniania zasobu archiwalnego

praca archiwisty traci sens. Staramy się

zainteresować nim szeroką publiczność”

- Iwona Fischer

Przez cały 2018 rok czytelnicy

More Maiorum

mogli zapoznawać się

z artykułami Iwony Fischer z Archiwum Narodowego w Krakowie. Seria

tekstów poświęcona dokumentom wytworzonym po 1945 roku wniosła

wiele nowego do wiedzy o źródłach genealogicznych. –

Zadaniem

archiwistów jest informowanie o tym, jakie akta posiadamy, aby

zainteresować nimi szeroką publiczność

– tłumaczy w wywiadzie dla

naszego miesięcznika Iwona Fischer.

Publikowany w 2018 roku cykl

o dokumentach powojennych jako

źródłach do badań genealogicznych

w miesięczniku

More Maiorum

zaprezentował dotychczas mało

wykorzystywane przez genealogów

archiwalia. Jaki był jego główny cel?

Główny cel cyklu zbieżny jest z celami

statutowymi archiwów państwowych –

to udostępnianie materiałów archiwal-

nych. Archiwiści kształtują narodowy

zasób archiwalny, gromadzą go, prze-

chowują, ewidencjonują, opracowują,

konserwują – a to wszystko po to, aby

udostępniać społeczeństwu zgromadzo-

ne archiwalia. Bez udostępniania zaso-

bu archiwalnego, praca archiwisty traci

sens, a zamknięte na głucho w maga-

zynach akta stają się bezużyteczną ma-

kulaturą. Naszym zadaniem jest też in-

formowanie o tym, co posiadamy, aby

zainteresować szeroką publiczność. I tak

pokazujemy np. źródła dotyczące odzy-

skania niepodległości w 1918 roku, wska-

zując badaczom tego okresu kolejne do-

kumenty do ich badań.

Podobnie zadziałaliśmy i tym razem

– w cyklu o dokumentach powojennych

pokazaliśmy ich ukryty potencjał

w poszukiwaniach genealogicznych

i tym samym zawołaliśmy:

Genealo-

dzy! Zapraszamy do archiwów państwo-

wych! Jest jeszcze wiele rzeczy do odkry-

cia w historii waszych rodzin!

Dokumenty te są w znacznej

większości dostępne dla rodziny.

Z jakimi jeszcze ograniczeniami

w dostępie do nich możemy się

spotkać?

Pamiętać trzeba, że mamy do czynienia

z aktami najnowszymi, dotyczącymi

fot. anna seweryn

w dużej mierze osób żyjących, a te mają

prawo do prywatności. Nie wszystko

udostępnimy genealogowi. Na przy-

kład w przypadku akt rozwodowych

naszych dziadków, kiedy jeden ze

współmałżonków żyje, musimy od nie-

go uzyskać zgodę lub pełnomocnictwo

przy takiej sprawie. Jeśli dziadkowie

nie żyją, możemy prowadzić badania

genealogiczne i tym samym zaspokoić

swoją ciekawość w tym zakresie. Ana-

logicznie chronić będziemy wszystkie

wrażliwe informacje – m.in. adopcje,

przysposobienia, dokumentację me-

dyczną czy sprawy własnościowe. Pa-

miętajmy też, że niektóre informacje

o naszych przodkach mogą być równo-

cześnie danymi o nas samych. Świet-

nym przykładem jest tu dokumentacja

medyczna dotycząca chorób psychicz-

nych czy onkologicznych, jak wiemy

w dużej mierze mających podłoże ge-

netyczne. Pewnie niekoniecznie chcie-

libyśmy dzielić się taką informacją ze

wszystkimi, słusznie przypuszczając, iż

znajdą się tacy, którzy ten fakt mogą wy-

korzystać, aby nas zdyskredytować.

I jest jeszcze jedno ograniczenie, któ-

re wywołuje wiele komentarzy. To wy-

dawanie kopii wierzytelnych. Pamiętać

trzeba, że czym innym jest kopia zwy-

kła (wykonana przez samego genealo-

ga lub profesjonalnie przez archiwum),

a czym innym jej uwierzytelnienie. Ko-

pie uwierzytelnione są wydawane na

podstawie

Kodeksu postępowania admi-

nistracyjnego

i tylko tym osobom, które

mają interes prawny. Genealogowi wy-

damy zwykłą kserokopię oznaczoną sy-

gnaturą akt, nie naniesiemy tam jednak

formuły uwierzytelniającej – bo takowa

może zaistnieć tylko w momencie pod-

jęcia jakiejś czynności prawnej i przy-

należy osobie występującej w aktach lub

jej spadkobiercom. Ostatnio na jednej

z konferencji usłyszałam skargę, że ar-

chiwiści państwowi wydali kopię zwykłą

i nie chcą dać uwierzytelnionej –

boją się,

bo mamy RODO.

To kolosalne niezrozu-

mienie! Nie mylmy potrzeb genealogów

z prerogatywami spadkobierców, mają-

cych określone w prawie uprawnienia.

To nie strach nami kieruje tylko respek-

towanie polskiego prawa.

iwona fischer

– historyk i archiwista

z wieloletnim doświadczeniem i praktyką

zawodową. Absolwentka Uniwersytetu

Jagiellońskiego w Krakowie (kierunek historia)

i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

(studia podyplomowe z archiwistyki).

Specjalizuje się w tematyce opracowania

dokumentacji aktowej, fotograficznej oraz

wartościowania dokumentacji.

Pracownik Archiwum Narodowego w Krakowie

na stanowisku kierownika Oddziału IV – akt

najnowszych wytworzonych po 1945 roku oraz

akt jednostek gospodarczych z XIX i XX wieku.

►

More Maiorum

styczeń | 1 (72)/2019

WYWIAD

fot. archiwum narodowe w krakowie

A jak wygląda więc kwestia

publikacji zdjęć takich dokumentów?

Publikacja kopii dokumentów dotyczą-

cych osób żyjących musi opierać się na

poszanowaniu ich prawa do prywatno-

ści. To nie z archiwami należy konsul-

tować np. umieszczenie skanu w Inter-

necie – a właśnie z osobami opisanymi

w dokumentach. Genealog może wyko-

nać kopię akt dotyczących jego bliskich

(z wyjątkiem danych wrażliwych, jak

wspominana adopcja czy informacje

o stanie zdrowia), ich publikację musi

jednak przemyśleć. Warto zapytać na-

szych bliskich, czy sobie tego życzą.

Pewnie w większości przypadków do-

staniemy zgodę i dodatkowy fachowy

komentarz do pozyskanych informacji

czy dokumentów. To zresztą znakomity

pretekst do dalszych badań. Niekiedy

jednak możemy usłyszeć „nie” i powin-

niśmy to uszanować. Uwaga ta dotyczy

zarówno kopii dokumentów, jak i po-

zyskanej z nich informacji. Dla osoby,

także zobowiązane do ochrony in-

formacji o osobach żyjących. Nie bez

powodu w pracowniach naukowych

wszyscy na równi dostają do wypeł-

nienia

Zgłoszenie użytkownika.

Jedną

z jego części jest oświadczenie o wyko-

rzystaniu informacji zgodnie z zadekla-

rowanym celem udostępnienia, a także

w poszanowaniu ochrony danych oso-

bowych i informacji wrażliwych.

Archiwiści poproszą także, zwłasz-

cza przy tematach szczególnie wrażli-

wych, o okazanie legitymacji dzienni-

karskiej lub, w przypadku naukowców,

o pismo polecające od promotora pra-

cy naukowej. Mamy, na szczęście rzad-

ko, do czynienia z oszustwami np.

osobami, które pod płaszczykiem ba-

dań naukowych chcą otrzymać do-

kumentację własnościową konkretnej

kamienicy. Tu archiwiści są niezwy-

kle wyczuleni, choćby z tego powodu,

że po kolejnych nieprawnych przeję-

ciach gruntów pytania o osoby, którym

Najwięcej znajdziemy w aktach urzę-

dów wojewódzkich oraz zarządów miej-

skich i gminnych, ale też wszelkich in-

stytucji o charakterze pomocowym czy

likwidujących skutki wojny.

Pierwsze lata powojenne to także

wiele procesów sądowych o uznanie

zaginionej osoby za zmarłą,

o czym pisała pani w jednym

z artykułów. Czy akta z tych spraw

znajdują się wyłącznie w archiwach

państwowych?

Akta o uznanie za zmarłych podczas

okupacji osób powinny znajdować

się w archiwach państwowych. Rów-

nież wszelkie akta sądowe, które uzna-

jemy za materiały archiwalne, powinny

trafić do tych archiwów. Czasem, choć

już niezwykle rzadko, są jeszcze w są-

dach, niekiedy trafiły do Instytutu Pa-

mięci Narodowej. To bardzo ciekawe

archiwalia nie tylko dla genealogów,

ale także dla historyków. I tu drobny

przykład: w czasie wojny w zbrodni ka-

tyńskiej straciliśmy ponad 21 tys. osób.

Po wojnie rodziny musiały uznać ich

za zmarłe. Jakże interesująca jest kore-

spondencja tych osób i próba napisa-

nia o tamtych wydarzeniach w okresie,

w którym „oficjalna prawda” mijała się

z rzeczywistością. Jako dowody w spra-

wie załączano np. listy lub pocztówki

ze Starobielska, które szybko znikały

z sądowych akt za sprawą UB czy SB.

To niezwykle ciekawa sytuacja doty-

cząca jakże bolesnego aspektu naszej

najnowszej historii.

> Życiorys wojenny

możemy traktować analogicznie, histo-

rycznie jest sporo różnic. Ale to wła-

śnie w Gromadzkiej Radzie Narodo-

wej płaciliśmy podatki, meldowaliśmy

się, staraliśmy się o dowody osobiste,

prawa jazdy, zgłaszaliśmy działalność

go s p o d a rc z ą , roz g r a n ic z a l i ś my

nieruchomości itp. Zakres tych

urzędowych spraw różni się w czasie.

Na przykład dowody osobiste w pew-

nym czasie wydawała MO. Z uwagi

na fakt, iż GNR-y działały na terenie

wiejskim, czasem załatwiały także inne

sprawy np. notarialne, z uwagi na fakt

niedostępności do tego typu usług na

danym terenie. I tak przykładowo te-

stamenty można było spisać w GRN,

niekoniecznie poszukując notariusza

w oddalonym czasem o wiele dziesią-

tek kilometrów mieście.

Archiwalia te gromadzą nie tylko

wiedzę o tych, którzy popierali

ówczesną władzę, ale także tych,

którzy byli jej przeciwnikami.

O najbardziej aktywnych zapewne

znajdziemy najwięcej dokumentów?

Zdecydowanie tak. Im bardziej aktyw-

ny w każdym okresie historycznym i na

każdym polu był nasz przodek, tym

więcej o nim znajdziemy. Jeśli, jak to

mówimy potocznie, wszędzie go było

pełno – analogicznie będzie w doku-

mentach. Mniejsze znaczenie ma poli-

tyczna strona barykady, po której dzia-

łał. Jednak więcej informacji zachowało

się o osobach sprzyjających władzy – są

ich wypowiedzi, przynależność do par-

tii czy innych organizacji, pochwały,

nagrody i odznaczenia, zapraszanie do

równego rodzaju gremiów do wyborów

na radnych i posłów włącznie. Po dru-

giej stronie politycznej barykady będą

z kolei liczne wzmianki pozyskiwane

przez organy bezpieczeństwa państwa.

A co z osobami neutralnymi

w stosunku do władzy? Gdzie o nich

szukać informacji?

[

Dziennikarze i naukowcy

mają najszerszy dostęp

do zasobu archiwalnego

która nie chce ujawniać faktów ze swo-

jego życia znaczenie ma anonimowość,

a nie forma przekazania informacji.

Czy tego typu archiwalia, jeśli nie

dotyczą rodziny, można uzyskać

w trybie dziennikarskim lub

naukowym?

Oczywiście dziennikarze i naukow-

cy mają najszerszy dostęp do archiwa-

liów, ale pamiętajmy – obie te grupy są

udostępniliśmy tego typu akta, bar-

dzo często zadaje nam prokurator. Po

wskazaniu konkretnej osoby pada ko-

lejne pytanie – jaka była podstawa

prawna takiego udostępnienia. Tak

więc nie trudno domyślić się, że każdy

archiwista trzy razy dmucha na zimne.

Dokumenty z pierwszych lat

powojennych to dobre źródło

informacji o losach przodków

w trakcie II wojny światowej. W jakich

[

zespołach powinniśmy takich danych

przede wszystkim szukać?

Zawsze w okresach powojennych wiele

się zmienia – ludzie przemieszczają się

zmuszeni m.in. znaczną utratą teryto-

rium państwa, poszukiwaniem swoich

bliskich, zawodu lub pracy, oczekują od

państwa pomocy. Toteż niemal wszyst-

kie urzędy państwowe, miejskie i gmin-

ne starają się sprostać tym oczekiwa-

niom, a tym samym tworzą dokumenty

dotyczące konkretnych osób. Najpro-

ściej byłoby powiedzieć, że szukać

można w każdym zespole archiwalnym.

Wiele zespołów powojennych nosi

nazwę „Prezydium Gromadzkiej

Rady Narodowej w Brzegach”. Co

zazwyczaj możemy odnaleźć w tym

zespole?

Najprostsza odpowiedź brzmi – to,

co dziś znajdziemy w aktach urzędu

gminy. Prezydia Gromadzkich Rad

Narodowych z perspektywy genealoga

►

More Maiorum

styczeń | 1 (72)/2019

Plik z chomika:

eljotnes

2019-01-More Maiorum.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: