Temat : Zasady układania zmianowań
Zmianowaniem
Nazywa się następstwo roślin , które uwzględnia ich wymagania i warunki przyrodnicze siedliska oraz jest gospodarczo uzasadnione . Zatem nie będzie zmianowaniem następstwo roślin : żyto , pszenica jara , pszenica ozima , jęczmień jary , buraki cukrowe itd. , gdyż z ani punktu widzenia przyrodniczego ani gospodarczego nie ma ono uzasadnienia . Jest to po prostu zupełnie przypadkowe , nieracjonalne następstwo roślin które nie uwzględnia ich przyrodniczych wymagań ani nie umożliwia uprawianym roślinom optymalnego wykorzystania czynników siedliska .
Przy układaniu zmianowania konieczna jest znajomość wymagań poszczególnych roślin oraz warunków , jakie pozostawiają po sobie .
Zmianowanie może dotyczyć jednego tylko pola , na którym jest przestrzegana ustalona kolejność roślin lub wszystkich pól w jakimś gospodarstwie lub całym rejonie .
Jeśli zmianowaniem obejmuje się określoną liczbę pól w gospodarstwie i będzie się na każdym z nich kolejno uprawiać zaplanowane rośliny uzyskując corocznie zbiory wszystkich roślin , będzie to płodozmian .
Inaczej mówiąc , płodozmian jest to zmianowanie zaplanowane z góry na szereg lat dla określonego obszaru gospodarstwa . Zatem płodozmian uwzględnia i lata , w których uprawiane są kolejno rośliny określone zmianowaniem i pola , na których to zmianowanie jest stosowane .
Konstruowanie płodozmianów - zasady układania zmianowań
Czynniki warunkujące rodzaj płodozmianu .
Układanie zmianowania jest końcowa fazą poczynań związanych z organizacją czy reorganizacją określonego gospodarstwa rolnego czy też zespołu gospodarstw . Urządzenie gospodarstwa musi poprzedzać szereg prac koniecznych dla założeń projektowych czy też płodozmianów .
1. Ustalenie możliwości produkcyjnych gospodarstwa . Polega ono na zestawieniu danych dotyczących warunków przyrodniczych i ekonomicznych : ustaleniu kompleksów przydatności rolniczej gleb , struktury użytków rolnych , przeciętnych warunków pogody , a również możliwości zatrudnienia , stanu budynków i posiadanych środków produkcji . Konieczna jest również analiza dotychczasowej produkcji .
2. Wybór głównego kierunku produkcji . W gospodarstwie rolnym prowadzona jest na ogół różnego rodzaju produkcja , a więc przede wszystkim roślinna i zwierzęca , a również przemysłowo - rolnicza (gorzelnie , płatkarnie , krochmalnie , suszarnie zielonej paszy , tytoniu , ziół i in.) . W zespołach gospodarstw (tzw. kombinatach) mogą istnieć warunki specjalizacji produkcji w poszczególnych gospodarstwach i kooperacji między nimi . Kierunek produkcji stosowany do miejscowych warunków powinien uwzględniać ogólnopaństwowy i regionalny plan produkcji rolnej .
3. Ustalenie obsady inwentarza i struktury stada poszczególnych gatunków zwierząt .
4. Obliczenie ilości pasz do wyżywienia zwierząt w poszczególnych okresach żywieniowych . Bilans pasz powinien uwzględniać pasze , które produkowane będą we własnym gospodarstwie oraz pochodzące z zewnątrz (np. pasze treściwe) .
5. Ustalenie sposobu prowadzenia gospodarki obornikowej i nawożenia organicznego .
6. Dobór roślin i ustalenie struktury obsiewów . Trzeba też obliczyć powierzchnię uprawy roślin towarowych , pastewnych oraz ewentualnie będących surowcem dla własnego przemysłu . Należy tu również uwzględnić produkcję pasz na trwałych użytkach gospodarstwa (łąki , pastwiska) .
7. Prowadzenie organizacji lub reorganizacji terenu gospodarstwa . Jedną z ważniejszych decyzji w tym względzie będzie ustalenie liczby i powierzchni pól płodozmianowych . Zależą one przede wszystkim od liczby płodozmianów w gospodarstwie , elementów zmianowania oraz długości rotacji . Na liczbę pól może tez wpływać liczba gatunków roślin , które zamierza się umieścić w płodozmianie Nie jest to jednak czynnik zasadniczy , gdyż na jednym polu płodozmianowym można umieszczać dwie czy nawet więcej roślin . Stosuje się to w przypadkach , gdy nie zachodzi konieczność przeznaczenia całego obszaru pola płodozmianowego pod uprawę danej rośliny . Jeśli np. zapotrzebowanie na owies jest nieduże , umieszcza się go na odpowiedniej części pola z jęczmieniem jarym . Rośliny zajmujące jedno pole płodozmianowe powinny należeć do tego samego elementu zmianowania . Jeśli tak nie jest i rośliny te różnią się między sobą wymaganiami agrotechnicznymi , a ich wpływ następczy trwa dwa lub więcej lat , to to pozornie będziemy mieli krótki płodozmian , a w rzeczywistości zmianowanie będzie długie . Na przykład , jeśli w czteropolówce na pierwszym polu są buraki cukrowe , na drugim - w połowie pszenica ozima i w połowie jęczmień jary , na trzecim w połowie rzepak ozimy i w połowie strączkowe , a na czwartym pszenica ozima , to jest to właściwie ośmiopolówka , w której dwa pola są obsiane tą samą rośliną , a więc :
1. Buraki cukrowe
2. Pszenica ozima
3. Rzepak ozimy
4. Pszenica ozima
5. Buraki cukrowe
6. Jęczmień jary
7. Strączkowe
8. Pszenica ozima
Z przyrodniczego punktu widzenia to ostatnie określenie jest słuszniejsze , gdyż nie tylko pole drugie i szóste oraz trzecie i siódme różnią się uprawianymi roślinami , ale pola czwarte i ósme , choć obsiane tą samą rośliną (pszenicą ozimą) będą miały warunki rożne . Liczba i powierzchnia pól w gospodarstwie zależy od ich naturalnych granic , które jest trudno zmienić . Pola płodozmianowe powinny mieć jednakową powierzchnię , toteż mogą być przypadki że jedno pole płodozmianowe składać się będzie z dwóch lub więcej pól oddzielonych od siebie np. rowem czy lasem . Przy łączeniu pól mniejszych w większe należy pamiętać o tym , aby nie różniły się one w sposób zasadniczy składem mechanicznym roli i głębszych warstw gleby . Jest to w wielu przypadkach trudne do zrealizowania .
Coraz większy wpływ na powierzchnię pól płodozmianu ma stopień mechanizacji produkcji roślinnej oraz wykorzystania dużych maszyn .
Ogniwa zmianowania .
Rośliny uprawiane można podzielić na złe i dobre przedplony w zależności od tego , w jakim stanie pozostawiają role pod roślinę następczą .
Pojęcie przedplon dobry czy zły wiąże się nie tylko z przynależnością danego gatunku rośliny uprawnej do określonej grupy botanicznej , ale uwzględnia również zastosowaną pod nią agrotechnikę . Roślina udana (wysoki plon , nie zachwaszczona) w dobrym stanowisku , nawożona nawozami organicznymi i mineralnymi , po właściwym przedplonie stwarza dobre stanowisko dla rośliny następczej . W innych warunkach ta sama roślina może być złym przedplonem . Na przykład kukurydza po roślinach motylkowych lub po okopowych pod którą zastosowano właściwe nawożenie i herbicydy , będzie dobrym przedplonem , a po zbożowych na nawozach mineralnych i bez herbicydów – gorszym .
Następstwo dwóch dobrych przedplonów np. strączkowych lub strukturotwórczych po okopowych , buraków po ziemniakach itp. stwarza korzystne warunki dla uprawianej po nich trzeciej rośliny . O wartości stanowiska nie decyduje wyłącznie bezpośredni przedplon , ale również i przedplon .
Z przykładowych następstw roślin :
1 . ) strączkowa – kłosowa – kłosowa
2 . ) kłosowa – kłosowa – kłosowa
(trzecia roślina będzie miała lepsze stanowisko w pierwszym ogniwie zmianowania )
W zmianowaniu nie wystarczy więc uwzględniać wartości przedplonu , ale trzeba też brać pod uwagę po jakiej roślinie ten przedplon przychodzi . A więc należy rozpatrywać nie pary roślin (przedplon roślina następcza) ale trójki (trzy rośliny po sobie) , to jest przedplon , przedplon i roślina następcza (ogniwa zmianowania) . Przy układaniu zmianowania zwraca się uwagę aby ogniwa te były poprawnie zestawione .
Dla uproszczenia zagadnienia można rozpatrywać ogniwa traktując je generalnie jako przedplon i charakteryzując go jako dobry lub zły .
Uszeregowanie elementów zmianowania .
Różne przedplony działają rozmaicie na plon rośliny następczej . Wpływ ten często nie ogranicza się do jednego roku . Z kolei rozmaite rośliny w swoisty sposób reagują na różne przedplony toteż każdy element ma w zmianowaniu mniej lub więcej określone miejsce czy miejsca , które są dla niego korzystne .
Przyjęto tak układać zmianowanie , że zaczyna się je od rośliny o dużych wymaganiach co do uprawy i nawożenia , w szczególności organicznego a więc od okopowej . Nawożenie organiczne i intensywna , staranna uprawa daje gwarancję że w następnym roku będzie ono jednym z najlepszych miejsc bezobornikowych w zmianowaniu .
Jeśli okopowe następują po okopowych , to rośliny pobierające przez długi czas azot dajemy jako pierwsze na oborniku , a po nich dopiero bez obornika te rośliny , których okres pobierania pokarmów , zwłaszcza azotu , jest wcześniejszy . Zatem lepiej dać pierwsze ziemniaki na oborniku wiosennym a po nich buraki cukrowe na nawozach mineralnych . Jeśli rośliny okopowe występują dwukrotnie w zmianowaniu , ale nie w bezpośrednim następstwie , lecz co 4-5 lat , to pod drugą okopową znów trzeba dać obornik .
Rośliny okopowe najczęściej daje się po zbożowych i po plonach . Motylkowe , które są doskonałymi przedplonami pod okopowe z reguły przeznacza się pod inne , równie wymagające rośliny . Jest to po prostu konieczność , wynikająca z dużego udziału w zmianowaniu roślin zbożowych , a mniejszego dobrych przedplonów . Po okopowych uprawia się jedną z następujących roślin (podane według wymagań) : wieloletnie motylkowe i ich mieszani z trawami , rośliny przemysłowe wymagające stanowiska po oborniku , rośliny strączkowe o sztywnej łodydze , a również rośliny zbożowe . W płodozmianach pastewnych z roślinami jednorocznymi po okopowych mogą też zająć stanowisko rośliny pastewne o dużych wymaganiach .
Zbożowe ozime wymagają , aby rola była starannie uprawiana i miała sporo składników pokarmowych . Dobre więc miejsce mają po wieloletnich motylkowych , po strączkowych n nasiona , po strączkowych i ich mieszankach na zielonkę , a również po niektórych roślinach przemysłowych (np. pszenica ozima po rzepaku) . Dobrym stanowiskiem będą dla pszenicy ozimej buraki i ziemniaki , a dla żyta ozimego – ziemniaki pod warunkiem , że nie będzie kolizji między terminem siewu zboża ozimego . Takie następstwo stosuje się niekiedy w rejonach o długim okresie wegetacyjnym , przede wszystkim w terenie nizinnym południowo – zachodniej Polski .
Zboża jare zajmują różne miejsca w zmianowaniu , w zależności od wymagań . Pszenica jara i jęczmień jako wymagające , zajmują miejsca po okopowych albo po strączkowych , jeśli nie zostały one zajęte przez zboża ozime . Najlepsze miejsce dla nich jest po wieloletnich motylkowych pastewnych , lecz rzadko im ono przypada . Jeśli w płodozmianie jet kilka roślin kłosowych jarych , to lepsze miejsce zabiera pszenica jara lub jęczmień browarny , gorsze owies , łatwiej znoszący zachwaszczenie .
Strączkowe o wiotkiej łodydze , jak i jednoroczne motylkowe pastewne umieszcza się w środku rotacji , najczęściej pomiędzy dwiema roślinami zbożowymi lub między zbożową i przemysłową .
Rzepak ozimy zajmuje dobre stanowisko po wieloletniej lucernie , mieszankach strączkowych i zbóż na zielonkę , ziemniakach wczesnych i in. Uprawia się go też po zbożowych , stosując obfite nawożenie mineralne .
Jeśli jest duża liczba roślin , tak że nie można przeznaczyć całego pola pod jeden gatunek , łączy się w jednym polu okopowe ze strączkowymi , pszenicę jarą z jęczmieniem browarnym , jęczmień ozimy z pszenicą ozimą itp. Jeśli pole jest równoległe pod względem składu mechanicznego , to na części lepszej daje się roślinę bardziej wymagającą np. buraki cukrowe , pszenicę ozimą , pszenicę jarą a na gorszej – mniej wymagającą , jak ziemniaki , żyto , owies . Jeśli pola są równe , zwraca się uwagę , aby w następnej rotacji zmienić rozmieszczenie roślin , np. tam , gdzie były strączkowe – dać okopowe , i odwrotnie .
BIBLIOGRAFIA :
,, Ogólna uprawa roli i roślin ” - Podręcznik dla studentów akademii rolniczych
edukator