Filozofia jako praktyka Mysl krakowskiego praktycyzmu w XV i XVI wieku.pdf

(1191 KB) Pobierz
Spis rzeczy
Wprowadzenie
| 7
|
21
Historyczne źródła krakowskiego praktycyzmu
| 10
Praktycyzm jako problem historyczny i filozoficzny: stan badań
Charakterystyka źródeł
| 33
Struktura pracy
| 34
Część I
Praktycyzm krakowski i jego odmiany
Rozdział 1.
| 41
Praktycyzm jako metafilozofia
|
43
|
52
1.1. Praktyczny wymiar nauki
| 44
1.2. Od praktycyzmu w filozofii do postulatu działania. Rola etyki
1.3. Praktycyzm jako
vita activa
| 67
1.4. Praktycyzm jako woluntaryzm
| 86
Rozdział 2
Praktycyzm – zastosowania i realizacje
|
101
2.1. Praktycyzm interiorystyczny
| 104
2.2. Praktycyzm eksteriorystyczny
| 112
2.3. Permisywne prawo jako praktycyzm
|
131
6
Spis rzeczy
Część II
Filozofia krakowskiego praktycyzmu |
Rozdział 3
153
Działanie i jego podmiot
|
157
158
|
|
172
190
3.1. Działanie jako ruch i zmiana
|
3.2. Jedność podmiotu działającego
3.3. Aktywizm władz poznawczych
Rozdział 4
Przyczyny działania: od impetu do
potentia activa
|
203
|
215
4.1. Naturalizacja psychologii
| 204
4.2. Teoria impetu w krakowskiej psychologii i etyce
4.3. Dusza jako
potentia activa
| 230
Rozdział 5
Od woli do szczęścia |
247
271
5.1. Własności i funkcje woli
| 248
5.2. Krakowska teoria cnót i sprawności
|
5.3. Poprzez działania do szczęścia
| 291
Zakończenie
Praktycyzm krakowski jako teoria filozoficzna
Summary
Bibliografia
| 319
| 323
327
|
313
A. Literatura źródłowa
| 323
B. Literatura przedmiotowa
|
Kup książkę
Wprowadzenie
Filozofię uprawianą na Akademii Krakowskiej nazywa się najczęściej „filozofią
praktycystyczną” lub „praktycyzmem krakowskim”
1
. Określenia te charakteryzują
ogólną tendencję krakowskiego środowiska naukowego w XV i XVI wieku, która
polegała na skoncentrowaniu zainteresowań naukowych na praktycznych raczej
niż teoretycznych dziedzinach filozofii i na jej praktycznym wymiarze. Osią, wokół
której rozwijał się praktycyzm krakowski, była filozofia praktyczna i wchodzące
w jej zakres dziedziny
2
. Źródeł tej filozofii należy szukać w myśli Arystotelesa
3
,
a w średniowieczu – przede wszystkim w metodologicznych rozważaniach Hugona
ze św. Wiktora. W najbardziej ogólnym zarysie, filozofia praktyczna dotyczy
Zob. J. Domański,
„Scholastyczne” i „humanistyczne” pojęcie filozofii,
Wydawnictwo Antyk,
Kęty 2005, s. 137; J. B. Korolec,
Praktycyzm piętnastowiecznej etyki krakowskiej,
w: tenże,
Wol-
ność, cnota, praxis,
Wydawnictwo IFIS PAN, Warszawa 2006, s. 187-207; tenże,
Filozofia moralna
Jana Burydana. Paryski wzór krakowskich dysput z zakresu „Etyki” w pierwszej połowie XV wieku,
Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Kraków–
Warszawa–Gdańsk 1973, s. 7; J. Czerkawski,
Humanizm i scholastyka. Studia z dziejów kultury
filozoficznej w Polsce w XVI i XVII wieku,
Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1992, s. 86; S. Swi-
eżawski,
U źródeł etyki nowożytnej. Filozofia moralna w Europie w XV wieku,
Społeczny Instytut
Wydawniczy Znak, Kraków 1987, s. 45; Z. Włodek,
Krakowski komentarz z XV wieku do „Sentencji”
Piotra Lombarda. W poszukiwaniu tendencji doktrynalnych na wydziale teologicznym Uniwersytetu
Krakowskiego w XV wieku,
„Studia Mediewistyczne” 9 (1968), s. 250; J. Skoczyński, J. Woleński,
Historia filozofii polskiej,
Wydawnictwo WAM, Kraków 2010, s. 56;
700 lat myśli polskiej. Filozofia
i myśl społeczna XIII-XIV wieku,
wybrał i opracował, wstępem i przypisami opatrzył J. Domański,
Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 148.
2
Badaczem, który szczególnie podkreśla etyczny charakter praktycyzmu krakowskiego, jest
Juliusz Domański. Zwracał również uwagę na podobieństwa między praktycystycznym zorien-
towaniem krakowskiej filozofii a europejską filozofią humanistyczną. Zob. J. Domański, „Scho-
lastyczne” i „humanistyczne” pojęcie filozofii,
dz. cyt., s. 201-210; tenże,
Scholastyka i początki
humanizmu w myśli polskiej XV wieku,
Instytut Tomistyczny, Warszawa 2011; inni badacze, którzy
podkreślali etyczny wymiar krakowskiego praktycyzmu, to J. B. Korolec, S. Swieżawski, J. Czer-
kawski oraz J. Rebeta. Zob. J. B. Korolec,
Wolność, cnota, praxis,
dz. cyt.; J. Czerkawski,
Humanizm
i scholastyka,
dz. cyt.; S. Swieżawski,
U źródeł etyki nowożytnej,
dz. cyt.
3
O zależności polityki od etyki zob. Arystoteles,
Etyka nikomachejska,
1094a 19-31, w: tenże,
Dzieła wszystkie,
t. 5, tłum. D. Gromska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
1
Kup książkę
8
Wprowadzenie
działania i różni się od spekulacji przedmiotem badania. Spekulacja w nastawie-
niu teoretycznym bada byt jako taki. Do dziedzin filozofii praktycznej należą
etyka, polityka i ekonomika
4
. Kryterium podziału stanowi cel danej nauki: o ile
celem filozofii praktycznej jest działanie (operatio) lub dzieło (opus), o tyle ce-
lem nauki teoretycznej – intelektualne poznanie bytu. Praktycyzm krakowski
większy nacisk kładł na uprawianie praktycznych dziedzin filozofii, a w centrum
swoich zainteresowań stawiał „praktykę” i „działanie”
5
. Ten podstawowy aspekt
krakowskiego praktycyzmu, podkreślając wyższość działania nad poznaniem
wyraził m.in. Paweł z Worczyna
6
, twierdząc, iż mądrość posiada wartość o tyle,
o ile owocuje w cnotach moralnych
7
. Zresztą uznanie działania (postępowania)
za „najważniejszą ze spełnianych przez człowieka funkcji” jest – według Stefana
Swieżawskiego – podstawową charakterystyką piętnastowiecznego praktycyzmu
jako takiego
8
.
Utrwalona w tradycji studiów nad historią myśli polskiej nazwa „praktycyzm”,
odnosząca się do nastawienia środowiska naukowego krakowskiej uczelni, ma
charakter zarówno historyczny, jak i systematyczny. Termin „praktycyzm” w per-
spektywie historycznej odnosi się do przekonań grupy uczonych Uniwersytetu
Krakowskiego działających od powstania uczelni w 1364 roku
9
przez cały XV wiek
i na początku XVI wieku. W tym ujęciu w obręb praktycyzmu włącza się za-
równo mistrzów z wczesnego okresu działalności uczelni
10
(takich jak Mateusz
Zob. Hugon ze św. Wiktora,
Didascalion, czyli co i jak czytać,
tłum. M. Frankowska-Terlecka, w:
Wszystko to ze zdziwienia. Antologia tekstów filozoficznych z XII wieku,
red. M. Frankowska-Terlecka,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 295.
5
Mistrzowie krakowscy wykorzystywali ogólny podział nauk Hugona, jednakże w jego ramach
dokonywali oryginalnych modyfikacji. Obszerne analizy podziału nauk w twórczości krakowskich
mistrzów zob. M. Markowski,
Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim. Studium z hi-
storii filozofii i nauk ścisłych na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku,
Zakład Narodowy imienia
Ossolińskich, Wydawnictwo PWN, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971, s. 53-64.
6
Paweł z Worczyna (ok. 1383–ok. 1430) – filozof i teolog, studiował na uniwersytecie w Pradze,
w 1409 roku został magistrem sztuk wyzwolonych na uniwersytecie w Lipsku. Od 1413 związany
z Uniwersytetem Krakowskim, gdzie w 1426 został doktorem i profesorem na wydziale teologii.
Autor licznych pism filozoficznych, m.in. komentarzy do dzieł Arystotelesa.
7
„Deinde appellat et connotat virtutem sapientiae, secundum quam illa perfecta speculatio
communiter appellat prudentiam et omnes virtutes morales parantes locum sapientiae”. Paulus
de Worczyn,
Quaestiones super libros Ethicae Nicomacheae Aristotelis,
rkps BJ 720, f. 192rb.
8
S. Swieżawski, dz. cyt., s. 45.
9
Powstanie Uniwersytetu Krakowskiego zostało 1 września 1364 roku zatwierdzone bullą
papieża Urbana V, M. Markowski,
Uniwersytet Krakowski w kontekście środkowoeuropejskim
późnego średniowiecza i wczesnej nowożytności,
Wydawnictwo Wszechnicy Mazurskiej, Acta
Universitatis Masuriensis, Olecko 2005, s. 48.
10
J. Domański,
Swoistość i uniwersalizm polskiej myśli średniowiecznej,
w:
700 lat myśli polskiej.
Filozofia i myśl społeczna XIII-XV wieku,
wybrał, opracował, wstępem i przypisami opatrzył J. Do-
mański, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 27-28; S. Swieżawski, dz. cyt.,
4
Kup książkę
Wprowadzenie
9
z Krakowa
11
czy Stanisław ze Skarbimierza
12
), jak i filozofów z początku XVI wieku
reprezentujących filozofię humanistyczną (np. Jana ze Stobnicy
13
). Z kolei w per-
spektywie systematycznej nazwa „praktycyzm” charakteryzuje zespół poglądów
autorów o odmiennych profilach intelektualnych i zainteresowaniach. Dotyczy
różnorodnych poglądów, zjawisk czy kierunków, ponieważ – jak słusznie pod-
kreśla Swieżawski – postawa praktycystyczna „znamionuje autorów o bardzo
różnych profilach intelektualnych, np. Mateusza z Krakowa (jego praktycyzm
jest proweniencji platońsko-augustyńskiej), Jana z Dąbrówki
14
(który wykorzy-
stuje praktycyzm w prezentacji historii jako źródła egzemplifikacji moralnej) lub
Grzegorza z Sanoka
15
(wyznającego praktycyzm polityczny i eudajmonistyczny)”
16
.
O ile zatem w historycznym ujęciu praktycyzm obejmuje pewien okres dziejów
polskiej filozofii średniowiecznej, o tyle w ujęciu systematycznym traktuje on
o tych elementach filozofii krakowskiej, w których występuje problematyka dzia-
łania. Dwoistość perspektyw (historycznej i systematycznej) oraz różnorodność
stanowisk, poglądów czy tez krakowskich praktycystów powoduje, że termin
„praktycyzm” nie odnosi się do zwartej i jednorodnej teorii, którą wykształciło
środowisko krakowskie. Powoduje także, że nie jest on spójną, wypracowaną
przez krakowskich mistrzów teorią filozoficzną. Praktycyzm jest raczej przydat-
nym terminem opisującym filozoficzne poglądy i zajmowane postawy polskich
akademików okresu późnego średniowiecza.
s. 47; W. Seńko,
Mathieu de Cracovie et son oeuvre „De praxi Romanae curiae”,
„Mediaevalia
Philosophica Polonorum” XVI (1971), s. 39.
11
Mateusz z Krakowa – (ok. 1330–1410), scholastyk, profesor teologii na uniwersytecie w Pra-
dze, biskup Wormacji, jeden z pierwszych profesorów Akademii Krakowskiej, autor dzieła
De
praxi curiae Romanae,
w którym opisuje zepsucie w Kościele.
12
Stanisław ze Skarbimierza – (ok. 1365–1431), pierwszy rektor odnowionej w 1400 roku
Akademii Krakowskiej, prawnik, doktorat z prawa uzyskał na Uniwersytecie Praskim w 1396 roku,
był kanonikiem kapituły katedralnej na Wawelu. W kazaniu
De bellis iustis
omawiał zagadnienia
wojny sprawiedliwej. Razem z Pawłem Włodkowicem uważany jest za twórcę polskiej szkoły
prawa międzynarodowego.
13
Jan ze Stobnicy – (ok. 1470–1519), filozof, profesor Akademii Krakowskiej. W 1490 roku
rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, był uczniem Michała z Biestrzykowa, polskiego
szkotysty. Jest uważany za krakowskiego reprezentanta myśli szkotystycznej i humanistycznej.
O sympatiach Jana ze Stobnicy do humanizmu zob.
700 lat myśli polskiej. Filozofia i myśl społeczna
XIII-XV wieku,
dz. cyt, s. 477.
14
Jan z Dąbrówki – (ok. 1400–1472), filozof, teolog, profesor Uniwersytetu Krakowskiego,
w 1433 dziekan Wydziału Sztuk Wyzwolonych, uzyskał doktorat prawa ok. 1440 roku, a w 1449
doktorat z teologii. Propagował myśl starożytną i humanistyczną w Krakowie. Jest autorem
komentarza do
Kronik
Wincentego Kadłubka.
15
Grzegorz z Sanoka – (ok. 1407–1477), biskup rzymskokatolicki, profesor Akademii Krakow-
skiej, pierwszy przedstawiciel renesansowego humanizmu w Polsce. Znany z biografii
Życie
i obyczaje Grzegorza z Sanoka
napisanej przez Filipa Kallimacha.
16
S. Swieżawski, dz. cyt., s. 47.
Kup książkę

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin