Sztuka myslenia.pdf

(62 KB) Pobierz

ROZDZIAŁ I

PROBLEMY JAKO ŹRÓDŁO MYŚLENIA

Najlepszy sposób by zdobyć mądrość, to wciąż pytać…

P. Abelard

1 .1 . CZYM SĄ PROBLEMY?

Z myśleniem łączymy aktywność umysłu obejmującą wiele

szczegółowych czynności związanych z odkrywaniem, określaniem

i rozwiązywaniem problemów . A jak można określić czym są proble-

my? Pojawiają się w każdej sferze życia i łączymy z nimi świadomość

istnienia różnych braków, trudności czy przeszkód . Dostrzeganiu lub

odkrywaniu problemów towarzyszy odczucie i myśl, że „coś” w ja-

kiejś dziedzinie jest nie tak, jak być powinno lub jak byśmy chcieli .

Mówiąc o tym, co być powinno (lub nie powinno) odwołujemy

się do wartości

. To właśnie one decydują, z jakim rodzajem proble-

mu mamy do czynienia . Uniwersalną wartością jest m .in . szczęście,

zdrowie, prawda . Wszyscy pragniemy być szczęśliwi i zdrowi, i ży-

czymy tego innym ludziom . Cenimy zdrowie, albowiem umożliwia

nam ono normalne funkcjonowanie, natomiast choroba je utrudnia

lub uniemożliwia oraz łączy się z cierpieniem .

Ponieważ chcemy być zdrowi, oznaki choroby są dla nas proble-

mem . Z kolei ceniąc prawdę dążymy do uzyskania wiedzy prawdzi-

wej . Toteż dostrzeganie braku i potrzeby takiej wiedzy znamionuje

powstanie problemu poznawczego .

W języku codziennym mówiąc o wartościach mamy na uwadze jedynie wartości pozy-

tywne, które określają to, co jest dobre (cenne) i być powinno . W refleksji nad wartościami

podejmowanej w ramach aksjologii wyróżniamy także wartości negatywne, które określają

sferę możliwego zła, którego być nie powinno .

Człowiekowi potrzebna jest także wiedza użyteczna i do jej uzy-

skania również dąży . W sytuacji braku wiedzy dotyczącej konkret-

nego działania mamy do czynienia z problemami praktycznymi . Nie

wiemy wówczas, co zrobić, jakie zastosować środki, aby zrealizować

wcześniej postawione cele . Możemy np . nie wiedzieć, dlaczego stanął

nam samochód lub zawiesił się komputer i co powinniśmy zrobić,

żeby je uruchomić .

Podczas gdy bezpośrednim rozwiązaniem problemu poznaw-

czego będzie uzyskanie wiedzy prawdziwej, to w innych przypadkach

zainteresowani jesteśmy realizacją różnych pozytywnych wartości

– np . powrotem do zdrowia w przypadku choroby . Ale aby ten pro-

blem rozwiązać, również potrzebujemy wiedzy – i o naszej chorobie,

i o sposobach jej leczenia . Toteż nie dysponując nią udajemy się do le-

karza, który – jak sądzimy – taką wiedzę powinien posiadać .

Wiedza

jest więc nam potrzebna w rozwiązywaniu wszystkich rodzajów

problemów.

W pojawianiu się problemów zawarte jest zatem odniesienie do

pragnień i wartości – ze względu na nie negatywnie oceniamy ak-

tualny stan rzeczy (świata, nas, wiedzy) dostrzegając w nim braki

i niedoskonałości . Myślenie staje się w tym niedoskonałym świecie

narzędziem zarówno poznania, jak i usuwania tych braków .

Czy w świecie doskonałym mogłyby się pojawić

jakiekolwiek problemy?

Dlaczego?

Niektóre problemy w życiu jednostek lub społeczności – czasa-

mi gwałtownie i niespodziewanie – pojawiają się same i mogą stano-

wić wyzwanie

zmuszające do myślenia i działania, gdyż nawet nie

robienie niczego jest rodzajem decyzji i działania . Inne znowu moż-

na traktować jako konsekwencje lub uboczne skutki wcześniejszych

działań skierowanych na rozwiązanie zupełnie innych problemów .

Wreszcie są też nowe problemy, związane z rozwojem poznania, które

Na takie wydarzenia, katastrofy lub nieszczęścia reagujemy głównie emocjonalnie i wów-

czas udział naszego myślenia może zostać zminimalizowany . Ludzie zaślepieni przez niena-

wiść chcą zniszczyć domniemanego wroga, a zaślepieni przez miłość widzą tylko to, co chcą

i nieprzyjemnej prawdy nie są w stanie dostrzec ani zaakceptować .

Kup książkę

wymagają zarówno wcześniejszej wiedzy jak i wnikliwego myślenia,

by można je było odkryć .

Przez długi czas nie doceniano znaczenia problemów w refleksji

nad poznaniem . Obecnie nie tylko widzi się, że problemy są punktem

wyjścia w rozwoju wiedzy, ale i również punktem dojścia – albowiem

nowa wiedza umożliwia formułowanie nowych problemów . Nic więc

dziwnego, że głosi się również tezę, iż należy widzieć w odkrywaniu

nowych problemów odrębny rodzaj osiągnięć poznawczych

Czy – Twoim zdaniem – szkoły i uczelnie rozwijają praktycznie samo-

dzielne myślenie i stymulują odkrywanie problemów?

Jeżeli nie, to jakie zasady musiałyby zostać wprowadzone, by zachęcać

do myślenia i odkrywania problemów?

1 .2 . POZNAWCZE UJĘCIE PROBLEMU

Problemy odkrywamy w sytuacji problemowej, która tworzy

obiektywną stronę problemu – widzimy w niej podstawę odczuwania

i dostrzegania pewnego braku czy trudności .

Druga strona – to nasz sposób (sposoby) poznawczego ujęcia tej

trudności, jej wyrażenie przez umieszczenie w siatce naszych pojęć

i przyjmowanej przez nas, tj . traktowanej jako prawdziwa, wiedzy .

We wszystkich rodzajach problemów świadomie rozwiązywa-

nych ważne jest właściwe poznawcze ujęcie problemu . Jest ono zwią-

zane z jego poprawnym słownym wyrażeniem, czyli werbalizacją . To

właśnie nazwany przez nas i wyrażony w postaci pytania lub pytań

problem staje się problemem przez nas rozwiązywanym .

Aczkolwiek problemy wyrażamy formułując pytania, to nie każ-

de pytanie będzie wyrazem problemów . Kiedy pytania nie będą pro-

blemami? Kiedy znamy (lub sądzimy, że znamy) na nie odpowiedzi?

Szczególnie mocno w XX-wiecznej filozofii problemowe podejście do rozwoju wiedzy eks-

ponował K . Popper . Widział w problemach dodatkowe kryterium wartościowania postępu

w nauce, uwzględniające m .in . trudność, płodność, głębokość, nowość . Na fundamentalne

znaczenie problemów wskazuje także T . Nickles i twierdzi, że stanowią specyficzny rodzaj

osiągnięć, podczas gdy „teoria jest tylko drogą problemu do stworzenia nowych problemów”,

patrz M .I . Łojewska,

Aksjologia nauki,

Z . 51, Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej, War-

szawa 1992, s . 60–61 .

Kup książkę

Plik z chomika:

PDFator

Sztuka myslenia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: