Czy wszechswiat sie rozszerza Wyd 2.pdf

(55 KB) Pobierz
Przedmowa
Ksià˝ka niniejsza stanowi rozszerzonà wersj´ odczytu, który wyg∏osi∏em
na zjeêdzie Mi´dzynarodowej Unii Astronomicznej w Cambridge (USA) we
wrzeÊniu 1932 roku. Z tego odczytu zaczerpnà∏em materia∏ do trzech pre-
lekcji radiowych, nadanych nieco póêniej przez rozg∏oÊnie amerykaƒskie.
Zajmuj´ si´ tu rozwa˝anà obecnie przez Êwiat naukowy teorià, wed∏ug
której materialny wszechÊwiat gwiazd i galaktyk gwiazd rozszerza si´, tak
˝e galaktyki oddalajà si´ od siebie, wype∏niajàc stale rosnàcy obszar. Teo-
ria ta nie jest jednak dla mnie celem samym w sobie. Pos∏u˝´ si´ analogià
z powieÊci kryminalnej: teoria odgrywa dla mnie nie rol´ przest´pcy, lecz
tropu; natomiast „tajemniczà nieznajomà” jest
sta∏a kosmiczna
[1]
. Zobaczy-
my w rozdziale IV, ˝e inne metody wyznaczania tej sta∏ej prowadzà do tych
samych wniosków co koncepcja rozszerzajàcego si´ wszechÊwiata. Zgod-
noÊç ta budzi nadziej´, ˝e zbli˝a si´ chwila zdemaskowania sta∏ej kosmicz-
nej, najbardziej mo˝e nieuchwytnego szczegó∏u w planie budowy Natury.
Kwestia ta jest szczególnej wagi, gdy˝ znajduje si´ na pograniczu astro-
nomii, teorii wzgl´dnoÊci i mechaniki falowej. Wszelki znaczàcy post´p
w tej sprawie wp∏ynie powa˝nie na rozwój ka˝dej z trzech teorii.
Zajmuj´ si´ pomys∏ami najÊwie˝szej daty. Byç mo˝e nasze obecne wia-
domoÊci i poglàdy zmienià si´ wkrótce dzi´ki bie˝àcym badaniom teore-
tycznym i doÊwiadczalnym. Móg∏by ktoÊ zatem twierdziç, ˝e za wczeÊnie
jeszcze na omawianie tej sprawy w formie ksià˝kowej. A jednak uzna∏em,
˝e w awanturniczej powieÊci nauki mo˝e czytelnika zainteresowaç nie tyl-
39
Czy wszechÊwiat si´ rozszerza?
ko schwytanie i ukaranie przest´pcy, lecz równie˝ poszukiwanie Êladów
i ich splatanie si´.
Wyobraê sobie zatem, czytelniku, ˝e jeden z b∏àdzàcych detektywów,
w po∏owie zaledwie Êledztwa, streszcza, co dotàd wykryto i w jakim kie-
runku biegnà najwa˝niejsze nici. Czytasz jego sprawozdanie nie dlatego,
˝e uwa˝asz trop za w∏aÊciwy; pragniesz raczej zapoznaç si´ z jednym z ko-
niecznych zapewne etapów na drodze do rozwiàzania zagadki. Inaczej ni˝
w powieÊci, w prawdziwym ˝yciu nie jest rzeczà wykluczonà, ˝e podejrze-
nia padajà na w∏aÊciwà osob´. Tak czy inaczej, warto analizowaç i rozwi-
jaç wspó∏czesny kierunek badaƒ.
W poruszonych tu sprawach astronomicznych id´ na ogó∏ za teorià Le-
maître’a
[2]
. Zachodzi wprawdzie rozbie˝noÊç mi´dzy naszymi poglàdami
na ewolucj´ (por. s. 93), ale z mojego punktu widzenia jest ona ma∏ej wa-
gi. Oprócz teorii Lemaître’a podano kilka innych wyjaÊnieƒ pozornego od-
dalania si´ mg∏awic; stosunek mój do nich przedstawiam na stronie 94.
Czytelnik przekona si´, ˝e ksià˝ka jest niejednolita pod wzgl´dem trud-
noÊci; je˝eli przebrnie przez rozdzia∏ II, zgodzi si´ zapewne, ˝e dalej idzie
coraz ∏atwiej. Stara∏em si´ wyjaÊniç wszystko jak najproÊciej. Niniejsza
ksià˝ka nie jest jednak pomyÊlana jako wyk∏ad na wpó∏ popularny; nie wa-
ha∏em si´ zatem – gdy tego wymaga∏o zagadnienie – zag∏´biç si´ w sprawy
bardzo trudne.
A˝eby upami´tniç chwil´ wyg∏oszenia odczytu, przepisuj´ tu pierwsze
jego zdania:
Zjazd nasz jest mi´dzynarodowy i dlatego wybra∏em sobie mi´dzynarodo-
wy temat. B´d´ mówi∏ o pracach teoretycznych Einsteina
[3]
z Niemiec, de
Sittera
[4]
z Holandii, Lemaître’a z Belgii. Danych doÊwiadczalnych do tych
prac dostarczyli Amerykanie: Slipher
[5]
, Hubble
[6]
, Humason
[7]
, ale nie za-
pominajmy, ˝e podstawowe pomiary, dotyczàce odleg∏oÊci, zawdzi´czamy
Hertzsprungowi
[8]
z Danii. Poniewa˝ nie wolno mi niepokoiç s∏uchaczy roz-
wa˝aniami matematycznymi, b´d´ musia∏ pominàç milczeniem prace Levi-
-Civity
[9]
z W∏och, którego metod i pomys∏ów wszyscy tu u˝ywamy. Lecz
40
Kup książkę
Przedmowa
musz´ podkreÊliç, ˝e przedmiot nasz staje si´ szczególnie interesujàcy przez
swój zwiàzek z mechanikà falowà; a z tà jest nieroz∏àcznie zwiàzane nazwi-
sko jej pioniera, de Broglie’a
[10]
z Francji.
Przedmiot mego odczytu jest czynnikiem rozpraszajàcym galaktyki,
ale jednoczàcym ca∏à Ziemi´. Oby nas nie rozdzieli∏o „odpychanie ko-
smiczne”!
A. S. E.
Cambridge, Anglia
W paêdzierniku 1932 roku
Przypisy redakcyjne
W oryginale
cosmical constant.
Obecnie przyj´∏o si´ okreÊlenie „sta∏a kosmo-
logiczna” (cosmological
constant).
[2]
Georges Edouard Lemaître (1894–1966), kosmolog i astronom belgijski.
[3]
Albert Einstein (1879–1955), fizyk niemiecki.
[4]
Willem de Sitter (1872–1934), holenderski astronom i matematyk.
[5]
Vesto Melvin Slipher (1875–1969), astronom amerykaƒski.
[6]
Edwin Powell Hubble (1889–1953), astronom amerykaƒski.
[7]
Milton Lassell Humason (1891–1972), astronom amerykaƒski.
[8]
Ejnar Hertzsprung (1873–1967), astronom duƒski; przyczyni∏ si´ do rozwini´-
cia metody wyznaczania odleg∏oÊci mi´dzygalaktycznych, podejmujàc prób´ wy-
kalibrowania zale˝noÊci okres–jasnoÊç dla cefeid, odkrytej w 1912 r. przez Henriet-
t´ Leavitt, w jasnoÊciach absolutnych.
[9]
Tullio Levi-Civita (1873–1941), matematyk w∏oski, wspó∏twórca rachunku
tensorowego (1900 r.).
[10]
Louis Victor de Broglie (1892–1987), fizyk francuski, sformu∏owa∏ w 1924 r.
teori´ falowych w∏asnoÊci czàstek materii.
[1]
41
Kup książkę

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin