Koncepcja zbrodni przeciwko ludzkosci w miedzynarodowym prawie karnym.pdf

(220 KB) Pobierz

WPROWADZENIE

1. PROBLEMY BADAWCZE

Zbrodnie przeciwko ludzkości obok zbrodni ludobójstwa, zbrodni wojennych

oraz zbrodni agresji powszechnie zalicza się do najpoważniejszych zbrodni pra-

wa międzynarodowego. W preambule Statutu Rzymskiego Międzynarodowego

Trybunału Karnego (dalej: StMTK) czytamy, że tego typu poważne zbrodnie

zagrażają pokojowi, bezpieczeństwu i pomyślności świata.

Jako motto niniejszej pracy przyjęto stwierdzenie pochodzące z wyników

badań przeprowadzonych przez 42-osobowy zespół ekspertów pod kierunkiem

Mahmouda Cherifa Bassiouniego, wedle których w latach 1948–2008 na świecie

miało dojść do 310 konfliktów zbrojnych, które pochłonęły ok. 100 mln ofiar.

Podczas każdego z tych konfliktów popełniane były zbrodnie przeciwko ludz-

kości

. Doświadczenia historii zarówno tej odległej, jak i współczesnej uczą, że

zbrodnie przeciwko ludzkości towarzyszą większości konfliktów zbrojnych, tych

o międzynarodowym i niemiędzynarodowym charakterze. Wciąż bowiem wybu-

chają konflikty zbrojne, w których dochodzi do regularnych i masowych ataków

na ludność cywilną – grupę niebiorącą udziału w działaniach wojennych.

Mnogość obcojęzycznych opracowań poświęconych zbrodniom przeciwko

ludzkości w żaden sposób nie zmienia faktu, że pewne aspekty tej kategorii zbro-

dni nadal są niejasne i dość kontrowersyjne. Należy także zauważyć, że dorobek

orzeczniczy Międzynarodowego Trybunału Karnego (dalej: MTK) w przedmiocie

zbrodni przeciwko ludzkości, mimo kilkunastu lat działalności tego sądu, wciąż

jeszcze jest stosunkowo skromny.

Opracowania z zakresu międzynarodowego prawa karnego pojawiają się na

polskim rynku wydawniczym od lat, ale koncepcja zbrodni przeciwko ludzkości

M. Cherif Bassiouni,

Revisiting the architecture of crimes against humanity

[w:] L.N. Sadat

(red.),

Forging a Convention for Crimes Against Humanity,

Cambridge University Press, Cam-

bridge 2011, s. 58.

WPROWADZENIE

we współczesnym prawie międzynarodowym jest w polskiej literaturze praw-

nonaukowej poruszana dość rzadko

. Tym bardziej więc za zasadne uznano po-

święcenie tej problematyce kompleksowej monografii uwzględniającej szeroki

materiał badawczy obejmujący prawo międzynarodowe oraz, częściowo, prawo

krajowe.

Zbrodnia przeciwko ludzkości nie została dotychczas skodyfikowana w jed-

nolitym akcie międzynarodowym (oddzielnej konwencji międzynarodowej). Jed-

nocześnie Statut Rzymski jest powszechnie uznawany (do maja 2019 r. traktat

ten ratyfikowały 124 państwa), a zawarta w nim definicja tej kategorii zbrodni

niemal dosłownie inkorporowana została do przyjętego w 2017 r. przez Komisję

Prawa Międzynarodowego (dalej: KPM) projektu przyszłej międzynarodowej

konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni przeciwko ludzkości. Z tego

względu przedmiotem przeważającej części podjętych w pracy badań jest regu-

lacja tej zbrodni zawarta w Statucie Rzymskim oraz w uzupełniającym go doku-

mencie – Elementy zbrodni. Niewątpliwie Statut Rzymski Międzynarodowego

Trybunału Karnego stanowi obecnie kluczową kodyfikację międzynarodowego

prawa karnego. Traktat ten jest również głównym przedmiotem zainteresowania

współczesnej doktryny międzynarodowego prawa karnego.

Niniejsza praca służy trzem celom badawczym: ogólnemu i dwóm szczegóło-

wym. Celem ogólnym jest określenie podstawy kryminalizacji zbrodni przeciwko

ludzkości. Jego realizacji posłużyła analiza wszystkich ważniejszych międzynaro-

dowych definicji bezprawności zbrodni przeciwko ludzkości, co wiązało się z wy-

różnieniem i zbadaniem wszystkich elementów konstytutywnych tej kategorii

zbrodni.

Pierwszym szczegółowym celem badawczym rozprawy jest udzielenie od-

powiedzi na pytanie, czy aktorzy niepaństwowi, czyli podmioty o charakterze

pozapaństwowym (tzw.

non-state actors),

mogą zostać uznani za organizację

w rozumieniu art. 7 ust. 2 lit. a StMTK. Innymi słowy: sformułowany w pracy

pierwszy szczegółowy problem badawczy koncentruje się na sposobie i kierun-

ku interpretacji elementu polityki jako jednego ze znamion zbrodni przeciwko

ludzkości. Problem ten ma duże znaczenie praktyczne, gdyż zakwalifikowanie

określonych jednostek jako organizacji w rozumieniu art. 7 StMTK jest koniecz-

ne w celu przypisania im sprawstwa zbrodni przeciwko ludzkości. Jednocześnie

zauważyć należy, że kierunek wykładni elementu polityki związany jest z cał-

W 2015 r. wydana została monografia pt.

Zbrodnia ludobójstwa i zbrodnie przeciwko ludz-

kości w prawie międzynarodowym

autorstwa T. Iwanka. Praca ta, choć wnikliwie porusza wiele

aspektów zbrodni międzynarodowych, nie podejmuje jednak problematyki przypisania spraw-

stwa zbrodni przeciwko ludzkości podmiotom niepaństwowym.

Kup książkę

2. TERMINOLOGIA

kowitym brakiem spójności poglądów doktryny. Element polityki, a zwłaszcza

składający się nań niezdefiniowany w Statucie Rzymskim termin „organizacja”,

jest źródłem największych kontrowersji i rozbieżności. Podjęty w pracy problem

nie ma więc charakteru czysto akademickiego, gdyż faktycznie przekłada się na

interpretację elementów konstytutywnych rzymskiej regulacji zbrodni przeciw-

ko ludzkości. W związku z powyższym przedstawione rozważania będą miały na

celu wykazanie konieczności szerokiej i nierestrykcyjnej interpretacji terminu

„organizacja” będącego częścią składową elementu polityki. Pierwszym szczegó-

łowym celem badawczym rozprawy będzie więc wykazanie celowości włączenia

podmiotów o charakterze niepaństwowym do kategorii podmiotów mających

zdolność tworzenia organizacji oraz polityki organizacyjnej w rozumieniu art. 7

ust. 2 lit. a StMTK. Efektem przyznania podmiotom o charakterze niepaństwo-

wym takiej zdolności będzie możliwość włączenia ich do kręgu potencjalnych

sprawców zbrodni przeciwko ludzkości. Analiza elementu polityki wykaże, że nie

ma żadnych przeszkód, aby uznać, że na gruncie art. 7 StMTK termin „organiza-

cja” obejmuje również podmioty o charakterze niepaństwowym. W toku badań

podjętych w rozprawie sformułowana zostanie teza o konieczności szerokiej in-

terpretacji elementu polityki współtworzącego w świetle regulacji art. 7 StMTK

zestaw znamion zbrodni przeciwko ludzkości. Twierdzenie to poparte zostanie

argumentami, które przedstawione zostaną w rozdziale piątym. Zdaniem autora

zakres interpretacji pojęcia „organizacji” w świetle przepisu art. 7 StMTK powi-

nien być na tyle szeroki, aby obok tworów i jednostek państwowych bądź pań-

stwopodobnych obejmował również podmioty o charakterze niepaństwowym.

Drugim szczegółowym celem badawczym rozprawy jest próba udzielenia od-

powiedzi na pytanie, czy państwa-strony Statutu Rzymskiego są zobowiązane do

inkorporowania definicji zbrodni międzynarodowych do swoich wewnętrznych

systemów prawa karnego. Problem recepcji zbrodni międzynarodowych obję-

tych kognicją MTK przez krajowe porządki prawne omawiany jest w kontekście

komplementarnego charakteru jurysdykcji MTK. Autor wyraża tu przekonanie,

że państwa-strony StMTK nie są w żaden sposób zobowiązane do definiowania

zbrodni międzynarodowych w swoich ustawodawstwach karnych w taki sam

sposób, jak czyni to Statut Rzymski MTK.

2. TERMINOLOGIA

W obcojęzycznej literaturze przedmiotu zestaw znamion zbrodni przeciwko

ludzkości powszechnie określa się mianem „chapeau definicji zbrodni przeciwko

Kup książkę

WPROWADZENIE

ludzkości” (ang.

the chapeau of crime against humanity,

niem.

der Chapeau-Teil

der Verbrechen gegen die Menschlichkeit, das Chapeau der Verbrechen gegen die

Menschlichkeit).

Unikając zatem karkołomnych tłumaczeń, pokracznych neolo-

gizmów czy niepoprawnych kalek językowych, jako podstawowe pojęcia przyjęto

terminy „chapeau definicji zbrodni przeciwko ludzkości” oraz „elementy

chapeau

zbrodni przeciwko ludzkości”. Natomiast poszczególne znamiona ogólne (ele-

menty konstytutywne zbrodni przeciwko ludzkości) określane są jako „elementy

chapeau”

(ang.

chapeau elements,

niem.

Chapeau-Elemente,

franc.

les éléments

chapeaux).

Terminy „podmioty o charakterze niepaństwowym”, „podmioty o charakte-

rze pozapaństwowym” i „podmioty niepaństwowe (pozapaństwowe)” są polsko-

języcznym odpowiednikiem stosowanego powszechnie anglojęzycznego pojęcia

non-state actors.

Termin ten został użyty w pracy w jego powszechnie przyjętym

i akceptowanym rozumieniu, zgodnie z którym odnosi się do jednostek i tworów

organizacyjnych niezwiązanych ze strukturą aparatu państwowego.

Przyjęte w pracy rozwiązania terminologiczne są powszechnie stosowane

przez zagraniczną doktrynę międzynarodowego prawa karnego.

3. ZASTOSOWANE METODY BADAWCZE

W opracowaniu wykorzystano trzy metody badawcze powszechnie stosowane

w badaniach z zakresu nauk prawnych. Podstawową metodą badawczą zastoso-

waną w pracy jest metoda formalno-dogmatyczna. Analizie poddano regulacje

zbrodni przeciwko ludzkości zawarte w szeregu instrumentów międzynarodo-

woprawnych. Materiał badawczy stanowiło również orzecznictwo międzynaro-

dowych trybunałów karnych oraz wybranych sądów krajowych. W kontekście

wyłaniających się problemów dogmatycznych i teoretycznych przedstawiono

i omówiono również poglądy doktryny prawa międzynarodowego. W tym celu

dokonano przeglądu oraz analizy (niekiedy krytycznej) zarówno rodzimej, jak

i anglo- oraz niemieckojęzycznej literatury przedmiotu.

Ponadto wykorzystano metodę prawnohistoryczną oraz prawnoporównaw-

czą. Metoda prawnohistoryczna zastosowana została w celu przedstawienia

procesu kształtowania się podstaw prawnych penalizacji zbrodni przeciwko ludz-

kości oraz ewolucji koncepcji tej zbrodni w międzynarodowym prawie karnym.

Na podstawie analizy większości międzynarodowoprawnych definicji zbrodni

przeciwko ludzkości ukazano rozwój koncepcji tej kategorii zbrodni w ciągu

półwiecza, tj. od jej pierwszej kodyfikacji – Karty Międzynarodowego Trybu-

Kup książkę

4. ZAKRES PRZEDMIOTU BADAŃ

nału Wojskowego z 1945 r. (dalej: KMTW) do przyjęcia Statutu Rzymskiego

w 1998 r. Metoda prawnoporównawcza umożliwiła zaś porównanie rozwiązań

i koncepcji prawnych wywodzących się z prawa krajowego i międzynarodowego.

4. ZAKRES PRZEDMIOTU BADAŃ

Pojęcie „zbrodni przeciwko ludzkości”, podobnie jak pojęcie „ludobójstwa”,

często używane jest w mediach – niestety potocznie – jako wyraz moralnego

potępienia bądź napiętnowania określonego działania lub czynu. Dziennikarze

i politycy niekiedy określają tak czyny, których mimo ich niezaprzeczalnego bez-

prawia, a często i okrucieństwa, nie można uznać w sensie prawnym za zbrodnie

przeciwko ludzkości, gdyż nie wypełniają znamion tej zbrodni w rozumieniu

regulacji międzynarodowoprawnej bądź krajowej. Dziennikarze nie odróżniają

przy tym często zbrodni wojennych bądź zbrodni ludobójstwa od zbrodni prze-

ciwko ludzkości

. Niniejsza praca podejmuje temat zbrodni przeciwko ludzkości

wyłącznie jako pojęcia prawnego, dlatego nie znalazł w niej odbicia szeroki po-

zaprawny zakres semantyczny i wszelkie pozaprawne konotacje pojęcia „zbrodni

przeciwko ludzkości”.

W celu przeprowadzenia całościowego oglądu procesu konceptualizacji

zbrodni przeciwko ludzkości w prawie międzynarodowym analizie poddano:

wszystkie źródła prawa międzynarodowego zawierające definicję zbrodni prze-

ciwko ludzkości, orzecznictwo międzynarodowych trybunałów karnych, opraco-

wywane przez Komisję Prawa Międzynarodowego projekty kodyfikacji zbrodni

międzynarodowych oraz wybrane akty prawa krajowego.

Również pojęcie „zbrodni ludobójstwa” bywa często nadużywane w środkach masowego

przekazu. Warto zauważyć, że w dyskursie naukowym (szczególnie w kontekście mordu ka-

tyńskiego) trwa dyskusja dotycząca interpretacji definicji zbrodni ludobójstwa. Zob. K. Karski,

Mord katyński jako zbrodnia ludobójstwa w świetle prawa międzynarodowego,

„Sprawy Mię-

dzynarodowe” 2011, nr 2, s. 51–82; P. Grzebyk,

Mord katyński – problematyczna kwalifikacja

związku z artykułem Karola Karskiego),

„Sprawy Międzynarodowe” 2011, nr 2, s. 83–102;

eadem,

Mord katyński – replika,

„Sprawy Międzynarodowe” 2011, nr 2, s. 118–122 (odpowiedź

na artykuł K. Karskiego); Z. Galicki,

Zbrodnia katyńska – ludobójstwo, zbrodnia wojenna, czy

zbrodnia przeciwko ludzkości?

[w:] M. Perkowski, J. Szymański, M. Zdanowicz (red.),

Człowiek

i prawo międzynarodowe. Księga dedykowana Profesorowi Bogdanowi Wierzbickiemu,

Temida 2,

Białystok 2014, s. 126. Zob. też K. Wierczyńska,

Pojęcie ludobójstwa w kontekście orzecznictwa

międzynarodowych trybunałów karnych ad hoc,

Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

2010, s. 192–195; J. Kurczab,

Zbrodnia katyńska jako ludobójstwo. Próba systematyzacji kwali-

fikacji prawnokarnej,

„Dzieje Najnowsze” 2017, t. 49, nr 3, s. 27–47.

Kup książkę

Plik z chomika:

PDFator

Koncepcja zbrodni przeciwko ludzkosci w miedzynarodowym prawie karnym.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: