MANIERYZM WŁOSKI.doc

Osobliwi, dziwaczni, kapryśni, ekstrawaganccy - tak opisywali artystów epoki manieryzmu także ich współcześni. Jest oczywiste, że wzór , który ich inspirował to nie mądrość, równowaga i humanizm Rafaela i Leonarda, lecz życie posępne i samotne Michała Anioła, całkowicie zdominowane przez ducha sztuki.
Vasari w swoich "Żywotach najsławniejszych malarzy , rzeźbiarzy i architektów" tak pisze o nich : Parmigianino :" ciągle żył alchemią ...przemienił się w dzikiego męża z długą brodą i długimi nieuczesanymi kędziorami niczym leśny człek...stropiony i melancholijny i dziwny"" , Pontormo : "mieszkanie było bardziej siedzibą dziwaka i samotnika niż mieszkaniem właściwie urządzonym. Do pokoju...wchodziło się po drewnianych schodkach , które gdy tylko znalazł się na górze , zwijał za pomocą liny tak że nikt nie mógł do niego wejść bez jego woli i wiedzy." Rosso Fiorentino był neurotycznym włóczęgą i skończył samobójstwem . Rustici kochał towarzystwo węży itd...

Jacopo Pontormo - Złożenie do grobu
kościół Santa Felicita - Florencja

Pomijając plotki i historyjki , wszyscy artyści tego okresu cechowali się tendencją do przesady, upodobaniem do form, kolorów i kompozycji które są nierealne i dziwaczne . Nie natura jest źrodłem ich inspiracji ale raczej wybujała i chorobliwa wyobraźnia.
Ta epoka drugiej połowy szesnastego wieku jest bardzo wyrafinowana i uczona, chce wytworzyć styl pełen subtelności i przesady, odcina się od prostoty i naturalności. Cechy te odnajdujemy także w wielkiej poezji tego okresu od Tassa do Cervantesa.
Pierwszym może dziełem które gwałtownie odchodzi od kanonów renesansowych jest "Złożenie do grobu" Pontorma (1494-1556, właściwe nazwisko to Jacopo Carucci) ok. 1530, obecnie w kościele Santa Felicita we Florencji. Dzieło takie zawsze zawierało krzyż - narzędzie męki Chrystusa . Antyklasycyzm Pontorma usuwa go z obrazu wyrażając innowację formalną manieryzmu. Może brak krzyża ma skoncentrować naszą uwagę na pozostałych, ważnych elementach obrazu ? Również są nieobecne inne elementy założenia klasycznego : brak linii horyzontu, elementów natury które mogłyby wskazać miejsce czy porę zdarzenia. Brak pejzażu, tylko chmura w lewym górnym rogu.Wszystkie figury znajdują się na tym samym planie, kołyszą się i gestykulują, ruchy mają spowolnione jak w balecie. Tylko dwoje z nich patrzy na Chrystusa reszta bądź na nas, bądź gdzieś w przestrzeń. Kolory jasne, przeświecające i szkliste, róż, zieleń, mieniący się niebieski, wszystkie blade w ogarniającym je białym świetle tworzą zupełnie nierzeczywistą atmosferę. Blade oblicza postaci, szeroko rozwarte oczy wyrażają bardziej zagubienie i oszołomienie niż ból.

Obok wyrażnego smutku i neurastenii Pontorma można postawić szalonego i buntowniczego Rosso Fiorentino , który w pierwszym okresie, gdy był we Włoszech wykorzystuje formy szaleńcze i stylizowane czasami wręcz groteskowe. Kiedy w roku 1530 przenosi się do Francji wezwany na dwór króla Franciszka I traci swe miano nonkonformisty naginając się do potrzeb sztuki pochlebstwa i dworskości, pozostając jednak zawsze artystą genialnym i oryginalnym.

Francesco Parmigianino - Madonna z długą szyją
Galeria Uffizi - Florencja

Mozna powiedzieć, nieco upraszczając, że w sztuce tego okresu widzi się dwojaką duszę. Jedną, która jest częścią terrabilita (grozy, szaleństwa artystycznego) Michała Anioła i drugą pełną wdzięku i prostoty typowych dla Rafaela i Correggia. Pierwszą realizują Pontormo i też El Greco i wśród wenecjan Tintoretto - niespokojna religijność i mnóstwo ekspresji. Druga idea która kocha piękne formy znajduje w Parmigianinie swego najbardziej wyrafinowanego przedstawiciela. Tu mamy formy wydłużone , skręcone w falistych ruchach wywodzące się od muskularnych ciał Michała Anioła ze sklepienia Sykstyny, kompozycje po przekątnej, wężowe ruchy, proporcje wręcz nielogiczne. Są to typowe środki stworzone przez Parmigianina i potem zaadaptowane przez innych malarzy manierystycznych całej Europy aby uwolnić się od "reguły" i malować w nowy sposób. Ci malarze tworzą nowy typ piękności kobiecej, wydłużonej i wyrafinowanej która zdobywa całą Europę przyćmiewając piękności Rafaela i Tycjana.

Doskonałym przykładem tego stylu , pełnego wdzięku jest najsłynniejsze dzieło Parmigianina (1503-1540, nazywał się Francesco Mazzola) "Madonna z długą szyją" (obok). Piękna Madonna i tajemnicze tło z postacią proroka na dole po prawej. Kolumna, która na dole okazuje się pierwszą z szeregu. Stłoczona grupa aniołów i nieproporcjonalne ciało Dzieciątka - to wszystko tworzy całość daleką od renesansowej harmonii.

Także Giulio Romano (1499-1546 , Giulio Pippi) , uczeń Rafaela i jego spadkobierca działa wśród manierystów. Po śmierci mistrza znajduje na wyzwolonym i rozbawionym dworze w Mantui odpowiednie środowisko dla swej gwałtownej i pełnej inwencji natury.
Wspaniałe rozwiązania architektoniczne w Palazzo del Te, willi obok Mantui Fryderyka II Gonzagi i freski w komnatach wzbudziły wielki podziw. W komnatach są portrety słynnych koni z hodowli książęcej i historie mitologiczne wśród których najwspanialsze to "Upadek Gigantów". Ściany i sklepienie niezbyt dużego pomieszczenia pokryte są groteskowymi figurami Gigantów poddających się potędze Zeusa , który natarł na nich oślepiając błyskawicami, rażąc piorunami i miażdżąc walącymi się budowlami by zepchnąć ich pod ziemię, do Tartaru.
Celem artysty jest wywołanie przerażenia u widza i popisanie się własną wirtuozerią.

Giulio Romano - Upadek Gigantów
Palazzo del Te - Mantua

Studiolo - Palazzo Vecchio Florencja

W drugiej połowie szesnastego wieku dzieła są coraz bardziej wyrafinowane i eleganckie, piękno ich jest zimne i nienaturalne. Jest to styl szczególnie przydatny dla wielkich dworskich uroczystości na dworach książęcych zdominowanych przez etykietę.
Ważnym dziełem tego dworskiego stylu jest Studiolo (gabinet do pracy) Franciszka I Medyceusza w Palazzo Vecchio we Florencji. Pomieszczenie dziwne, małe, ciemne, bez okien lecz z dwojgiem drzwi. Jedne prowadzą do sypialni, a drugie na kręcone schody, którymi można niepostrzeżenie wyjść z pałacu. Sklepienie beczkowe pokryte freskami, ściany pokryte dwoma rzędami paneli malowanych przez dwudziestu malarzy włoskich i flamandzkich. Malowidła te ilustrują cztery żywioły natury: ziemię, wodę, powietrze i ogień. W szafach ukrytych za obrazami książę przechowywał swoje skarby : kwarce, skały, produkty alchemików, trucizny, osobliwości zwierzęce etc.

Agnolo Bronzino - Bartolomeo Pancitichi
Galeria Uffizi - Florencja

Oficjalnym portrecistą Medyceuszy i szlachty florenckiej w tych latach był Agnolo Bronzino (1503-1572, Agnolo di Cosimo Tori). W swoich portretach uwydatnia nie indywidalne cechy osobowości portretowanego, lecz pychę i dystans wobec świata. Jego portrety pokazują ludzi bardzo eleganckich i świadomych swej pozycji społecznej, lecz nie próbujących nawiązać z nami kontaktu. Twarz jak rzeżba, eleganckie twarde fałdy odzieży. Jedynie oczy i swobodne ułożenie dłoni zdradzają życie. Jest to typowe dworskie ujęcie, władcze i chłodne, wspaniałość stroju to rzecz pierwszorzędna. Jest to typowy portret okresu manieryzmu.

Agnolo Bronzino - Lucrezia Pancitichi
Galeria Uffizi - Florencja