W jaki sposób zbliżyć edukację społeczno - przyrodniczą do wymagań współczesności.docx

Barbara Waśkiewicz

ZEWiP gr. B.

W jaki sposób zbliżyć edukację społeczno - przyrodniczą do wymagań współczesności?

   Kształcenie zintegrowane obejmujące dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym zawiera szereg nauk, w tym edukację społeczno – przyrodniczą, która scala wiele różnych treści: biologicznych, społecznych, geograficznych, historycznych, fizycznych, związanych z higieną i bezpieczeństwem dziecka. Nauczyciel zajmujący się edukacją i wychowaniem dzieci na tym etapie kształcenia staje przed nie lada wyzwaniem, gdyż jego celem jest takie oddziałanie na podmiot edukacji i wychowania, by przybliżyć wychowankom edukację społeczno – przyrodniczą oraz dostosować jej wymiar i zakres do wymagań współczesności. Podstawa programowa zawiera szereg wytycznych jak powinna przebiegać i wyglądać edukacja dzieci na danym poziomie kształcenia, wytycza cele i zadania, określa minimum osiągnięć, jakimi powinie dysponować uczeń kończący dany poziom kształcenia i wychowania w placówkach oświatowych. Zgodnie z tymi wytycznymi w zakresie edukacji społeczno – przyrodniczej pedagog winien zaspokajać i pobudzać zaciekawienie światem, rozwijać potrzeby przeżywania i wyjaśniania, wyrażania uczuć i przeżyć oraz działania, jako naturalnej tendencji do rozwoju dziecka. Swoimi działaniami wspierać rozwijanie umiejętności praktycznych, społecznych i umysłowych umożliwiających podopiecznym poznawanie i rozumienie wszelkich zjawisk i występujących między nimi złożonych związków. Niezwykle ważnym aspektem zdaje się być kształtowanie u dziecka umiejętności badawczych: poszukiwania i odkrywania, przeprowadzania wszelakich eksperymentów, wyjaśniania, uzasadniania i oceniania czynności badawczych. Wdrażanie do samodzielnego planowania i organizowania działań własnych, podejmowania decyzji i uzasadniania ich wyboru sprzyja samorozwoju wychowanka[1]. Jednakże najważniejszym celem nauczyciela winno być wyzwalanie, inspirowanie i podtrzymywanie uczucia ciągłego dążenia do samopoznania i samowychowania w kontekście optymalnego i harmonijnego obcowania podopiecznego w świecie społeczno – przyrodniczym, w jakim przyszło mu żyć.

              Dziecko na tym etapie rozwoju zdobywa elementarną wiedzę na temat otaczającej go rzeczywistości społeczno – przyrodniczej poprzez obserwację otoczenia zachodzącą podczas wszelkiego doświadczenia. Wiedzę i umiejętności podopieczny zdobywa poprze działania zarówno planowane przez nauczyciela jak i spontaniczną, okolicznościową i niezamierzoną aktywność własną. Poprzez wielokierunkowe działanie wychowanek przyswaja określony system wiadomości i sprawności odzwierciedlających istotne związki i zależności badanej dziedziny rzeczywistości[2]. Kreatywność edukacji społeczno – przyrodniczej winna być pochodną innowacyjnego spojrzenia na współczesny akt uczenia się i nauczania, gdzie główną rolę odgrywa miejsce i przestrzeń do działania. Nauczanie oparte na niekonwencjonalnym współudziale ucznia z nauczycielem należy skierować na tor edukacji kreatywnej, emancypacyjnej i humanistycznej, preferującej swobodny rozwój osobowości wychowanka, jego autonomię poznawczą, samorealizację oraz gotowość do pytania, błądzenia, poszukiwania, projektowania oraz odkrywania tego, co nieznane[3]. Dziecko, jako odkrywca i badacz, funkcjonujące w otoczeniu pełnym różnorodnych bodźców winno być wspierane przez pedagoga, który dodając odwagi, podsyca ciekawość, żądzę wiedzy i pęd ku dociekaniu istoty wszystkiego wokół siebie. Zadaniem placówek oświatowych jest takie wykorzystywanie walorów wychowawczych, poznawczych i zdrowotnych zarówno społeczeństwa jak i przyrody, organizowanie warunków do czynnego obcowania z nimi zarówno w zabawie jak i nauce, tworzenie atmosfery pobudzającej wychowanków do zdobywania doświadczeń, szukania odpowiedzi na stawiane sobie pytania, dzielenia się z otaczającym środowiskiem swymi przeżyciami i spostrzeżeniami.

Zarówno przedszkole, jaki i szkoła zaliczane do instytucji edukacyjnych winny wyposażać wychowanków w określoną wiedzę o środowisku społecznym i przyrodniczym, kształtować odpowiedzialność za swoje czyny w stosunku do otoczenia i samego siebie, uświadamiać zagrożenia, jakie niesie współczesna cywilizacja, wyposażać w umiejętność prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody i współtrwania z nią. Cele wychowawcze winny opiewać na kształceniu u dzieci pożądanych postaw i zachowań prospołecznych wobec ludzi i przedmiotów oraz postaw i zachowań przyrodniczych. Współczesne środowisko życia i działania człowieka jest tworem złożonym, wielo komponentowym i zróżnicowanym przestrzennie. Jego różnorodność wynika z bogactwa form przyrody w poszczególnych regionach i sferach, jak i ze zróżnicowanego poziomu rozwoju technosfery. W strukturach środowiska mieści się zarówno jego kategoria przyrodnicza, jak i kategoria społeczno – ekonomiczna i kulturowa[4]. Kształcenie środowiskowe winno uwzględniać różnorodne aspekty relacji człowieka ze otoczeniem społeczno – przyrodniczym w ujęciu globalnym, regionalnym i lokalnym. Wskazywać możliwości i kierunki pośrodowiskowej działalności społeczno – ekonomicznej i kulturowej człowieka. Kształtować kreatywne postawy względem przyrody zarówno ożywionej jak i nieożywionej, innych członków społeczeństwa, ich bezwarunkowej i pełnej akceptacji, tolerancji wobec odmiennych poglądów i postaw, wyznawanej wiary czy systemu wartości, szerzenia wiedzy w zakresie ochrony zasobów środowiska naturalnego i kulturalnego.

Kształcenie zintegrowane wyzwala ciekawość poznawczą i stymuluje wielokierunkową działalność, stwarza warunki do świadomego opanowania niezbędnego zasobu wiedzy umiejętności i sprawności, wdraża do przestrzegania zasad współżycia społecznego, przyswajania obowiązujących norm postępowania i form zachowań. Uświadomienie dziecku, że żyje i funkcjonuje w środowisku społecznym, przyrodniczym, geograficznym i historycznym pozwala mu na poprawne funkcjonowanie w otaczającej go rzeczywistości. Chcąc przybliżyć edukację społeczno – przyrodniczą do wymagań współczesności należy podkreślić, że owa edukacja winna kształtować harmonijnie całą osobowość wychowanka, zgodną wewnętrznie, aktywną w trzech sferach: intelektualnej, emocjonalnej i praktycznej. Aktywność emocjonalna związana jest z przeżywaniem wartości intelektualnych, moralnych, społecznych, estetycznych związanych w kształtowaniem własnego systemu wartość. Aktywność intelektualna oznacza poznawanie świata i siebie przez przyswajanie nagromadzonej przez ludzkość na przestrzeni dziejów wiedzy przyrodniczej i społecznej, uzyskiwanej z różnych źródeł a także samodzielne jej odkrywanie, w trakcie rozwiązywania problemów. Aktywność praktyczna zaś wymaga poznania rzeczywistości, którą jednostka może zmieniać lub stwarzać[5]. Uwzględnienie wymienionych sfer aktywności jest możliwe, dzięki zastosowaniu strategii wielostronnego kształcenia poprze wykorzystanie w edukacji szeregu różnorodnych metod z grupy asymilacyjnych, samodzielnego dochodzenia do wiedzy, waloryzacyjnych oraz praktycznych.

Niewątpliwie jednym ze sposobów przybliżenia edukacji społeczno przyrodniczej do wymagań współczesności, jest wdrażanie wychowanków do aktywnego uczestnictwa w samodzielnym zdobywaniu wiedzy. Należy odejść od przewagi metod opartych na asymilacji wiedzy na rzecz metod samodzielnego dochodzeni do wiedzy oraz metod praktycznych, cechujących się przewagą działalności praktyczno – technicznych. Jedną z takich metod są gry i zabawy dydaktyczne, które sprawiają przyjemność, stanowią atrakcyjna formułę, rozbudzają zaangażowanie emocjonalne, wprowadzają do przestrzegania norm, przepisów i zasad, przygotowują do przeżywania sukcesów i porażek, współpracy, rywalizacji, ułatwiają ćwiczenie rozmaitych umiejętności. Taki system zdobywani wiedzy i doświadczeni w znakomity sposób systematyzują zdobyte zasoby informacji, porządkują i utrwalają wiadomości. Wykorzystanie gier i zabaw umożliwia wychowankom pełne intelektualne i emocjonalne zaangażowanie się w proces nauczania, prowadzi do podniesienia poziomu trwałości wiedzy, a także przyczynia się do wszechstronnego rozwoju zdolności poznawczych. Zabawa kryje w sobie szereg możliwości wychowawczych, stanowi atrakcyjną formę poznania rzeczywistości, uczy, kształtuje osobowość, określony stosunek do otoczenia społecznego i przyrody. Zarówno gry jak i zabawy wykorzystywane w edukacji zaliczane są do metod kompleksowych, integrujących elementy tradycyjnego zdobywania wiedzy jak i elementy samodzielnego dochodzenia do zasobu informacji oraz zdobywanie doświadczeń poprzez rozwiązywanie problemów i zadań. Istota stosowanie gier i zbaw polega na stymulowaniu aktywnych i twórczych postaw, na stawianiu wychowanków w sytuacjach, niejako zmuszających ich wytwarzania nowych, własnych i innowacyjnych pomysłów w celu rozwiązania różnorodnych problemów i zadań. Cechą wyróżniającą te metody jest odwrócenie tradycyjnego toku dydaktycznego: przechodzenie od zdobywania wiedzy teoretycznej do kształtowania umiejętności stosowania jej działaniach praktycznych[6].

Za pomocą zabaw i gier organizujemy wielozmysłowe poznawanie świata społeczno – przyrodniczego. Gry i zabawy stanowią jednocześnie metodę jak i technikę powszechnie stosowaną w zintegrowanym nauczaniu przedszkolnym jak i wczesnoszkolnym. W różnym stopniu oddziaływają na sferę intelektualną, emocjonalną, motywacyjną i społeczno - moralną wychowanka. Wymagają znacznego wysiłku intelektualnego i kreatywności, doskonalą procesy interpretacji i dedukcji, rozwijają spostrzegawczość, wspomagają wyobraźnię, wspierają procesy syntezy i zapamiętywania, budzą pozytywną motywację do samodoskonalenia i samorozwoju. W edukacji społeczno – przyrodniczej zaleca się wykorzystywanie wszelkich zagadek, zgadywanek, krzyżówek tematycznych, rebusów, zabaw i gier planszowych. Zaletą stosowania tych metod jest ich elastyczność i różnorodność. Nauczyciel może skorzystać zarówno z gotowych gier i zabaw dostępnych w bogatej literaturze przedmiotu, jak i samodzielnie stworzyć i wykorzystać w toku prowadzonych zajęć daną grę oraz zabawę[7]. Kreatywność i pomysłowość w tworzeniu własnych gier i zabaw wzbogaca warsztat pracy pedagoga, pozwala na łamanie schematów, pobudza do samodoskonalenia i motywuje do posługiwania się różnorodnymi narzędziami i pomocami dydaktycznymi. Warte polecenia są zabawy polegające na spostrzeganiu, rozpoznawaniu i nazywaniu: przedmiotów, czynności, rzeczy, zjawisk, urządzeń, zawodów, zjawisk atmosferycznych, form ukształtowania terenu, roślin, zwierząt. W celu wprowadzania nowych treści, utrwalania ich, operowania już zdobytą wiedzą możemy wykorzystywać zagadki sylabowe, zgadywanki, zgadywanki - ukrywanki, układanki sylabowe, plątaninki, uzupełniank, krzyżówki, gry planszowe oraz rebusy. Przy wprowadzaniu nowych nazw i pojęć można m.in. wykorzystać rebusy, krzyżówki, plątaninki lub zagadki. Utrwalaniu i systematyzowaniu wiedzy służą krzyżówki, różnorodne teksty z lukami, domina obrazkowe, tabelki arytmetyczne z hasłem, dopasowywanie obrazków do podanych podpisów. Przy wdrażaniu do logicznego myślenia, mobilizowaniu do wysiłku umysłowego bardzo dobrze sprawdzają się gry problemowe[8].

Podstawową metodą orientowania się uczniów w otaczającej rzeczywistości jest poznawanie zmysłowe. Głównym źródłem zdobywania spostrzeżeń i informacji o środowisku społeczno - przyrodniczym powinny stać się obserwacje, wycieczki, doświadczenia, ćwiczenia praktyczne, jednakże należy tu także podkreślić rolę zabaw i gier dydaktycznych wspomagających edukację społeczno - przyrodniczą. Dla prawidłowego kształtowania pojęć konieczna jest obróbka myślowa materiału spostrzeżeniowego oraz odpowiednie wyjaśnianie i uogólnianie zdobytych doświadczeń. Bezpośrednie jak i pośrednie poznawanie rzeczywistości można łączyć z zabawami dydaktycznymi i tematycznymi. Głównym celem tych zabaw jest utrwalanie pojęć i związanych z nimi nazw przyrodniczych, geograficznych, historycznych, społecznych. Realizujemy to poprzez: konkursy, loteryjki, rozsypanki, krzyżówki, quizy, łamigłówki, zagadki. W uczeniu się za pomocą różnego rodzaju zabaw następuje ożywienie procesu zdobywania wiedzy i umiejętności, wyzwala się radość i ciekawość poznawcza uczniów. Zespołowy charakter zabaw stanowi ważną formę uspołecznienia, uczy właściwego zachowania. Przestrzeganie reguł zabawy przygotowuje do prawidłowego postępowania, zgodnie z zasadą współżycia i współdziałania w grupie. Gry i zabawy mają charakter zespołowy, dzięki temu służą kształtowaniu poczucia odpowiedzialności. Dzieci muszą kierować swoją uwagę na prawidłowe wykonanie zadania, a także kontrolowanie działań własnych i partnerów. Ponadto gry i zabawy sprzyjają rozwijaniu cech charakteru takich jak wytrwałość w dążeniu do celu, szacunku dla partnera, współpracy i współdziałania w zespole. Dzieci doznają przyjemności współdziałania i współudziału w rywalizacji oraz współzawodnictwie grupowym, wyzbywając się jednocześnie chęci niezdrowego konkurowania między sobą, czy egoistycznego dążenia bycia najlepszym za wszelką cenę. Prowadzi to do powstania grupy wzajemnie się akceptującej i potrafiącej zgodnie działać. Umiejętność konstruowania gier wpływa na tworzenie się aktywnych i twórczych postaw, stwarzaniu sytuacji zachęcających do tworzenia nowych, własnych, oryginalnych pomysłów do rozwiązywania różnorodnych problemów i zadań, zachęca do aktywnej obserwacji i samodzielnego odkrywania nowych faktów. Rozwijają zdolności poznawcze, zwłaszcza myślenie problemowe oraz wyobraźnię twórczą, a także zainteresowania i zamiłowania. Umożliwiają uczenie się w toku praktycznego działania. Dostarczają dzieciom okazji do samokontroli, do podejmowania decyzji, analizowania ich i badania popełnionych błędów. Mają wpływ na wszechstronny rozwój osobowości dzieci dzięki możliwości uczenia się przez odkrywanie, przeżywanie, przyswajanie i działanie. Kształcą wrażliwość społeczną, uczą dostrzegania i rozumienia problemów oraz potrzeb innych ludzi, doskonalą umiejętność dyskutowania i liczenia się ze zdaniem partnera[9].

Gry i zabawy oraz umiejętność konstruowania ich w nauczaniu zintegrowanym dostarczają uczniom dużo przyjemności i radości. Umożliwiają uczenie się "pozbawione nacisku i przymusu, są przygodą intelektualną, wzbogacają dzieci o nowe przeżycia, doświadczenia, rozwijają zainteresowania, uzdolnienia, doskonalą umiejętności i nawyki zdobyte wcześniej. Zaspokajają charakterystyczną dla tego wieku ciekawość poznawczą. Umiejętnie wykorzystywane wpływają na wzrost aktywności poznawczej, ułatwiają kształtowanie wyobrażeń, pojęć, a także korzystnie wpływają na myślenie i rozwój umysłowy dzieci. Są atrakcyjną formą uczenia się i wychowania. Umożliwiają zaspokajanie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, jednocześnie ułatwiają dzieciom wchodzenie w życie społeczne i poznawanie rzeczywistości. Uczestnicząc w grach i zabawach uczniowie przyzwyczajają się do przestrzegania obowiązujących reguł, które spełniają ważne funkcje kształcąco- wychowujące: służą procesowi poznania, uczą poszanowania przyjętych norm, umożliwiają współdziałanie, uczą trudnej sztuki rywalizacji, przegrywania i wygrywania oraz właściwych zachowań, dają możliwość kształtowania odporności emocjonalnej na sytuacje trudne[10].

Podsumowując stosowanie gier i zbaw w edukacji społeczno – przyrodniczej, jako metod samodzielnego dochodzenia do wiedzy i umiejętności przyczynia się do: samodzielnego gromadzenia materiału poznawczego, utrwalania zasobów zdobytych informacji, wspomagania procesów percepcyjno – motorycznych, orientacyjno – poznawczych, spostrzegawczości oraz pamięci, rozwijają wyobraźnię i uwagę, wspomagają procesy umysłowe: analizę, syntezę, porównywanie, klasyfikowanie, abstrahowanie, rozumowanie oraz uogólnianie...