Zagadnienia na obronę
Pedagogika Opiekuńczo – Wychowawcza z Resocjalizacją
Zagadnienia Ogólne
1. Związki zachodzące między opieką a wychowaniem.
Wychowanie i opieka są pojęciami bliskoznacznymi. Ich zakresy wzajemnie się uzupełniają, przenikają i wzbogacają. We wszystkich czynnościach opiekuńczych odbywa się akt wychowawczy, a wychowanie polega na pielęgnowaniu rozwoju, na wzbogacaniu wiedzy oraz wyrabianiu sprawności w kierowaniu sobą i wykonywaniu pracy. Wychowanie jest ujmowane, jako procesu wspomagania dzieci i młodzieży w ich rozwoju.Opieka jest szczególnie przydatna tam, gdzie przejawiają się takie niekorzystne dla rozwoju człowieka zjawiska, jak: choroby, zaburzeni psychofizyczne, złe przyzwyczajenia, braki w sprawności i wykształceniu, samotność. Oznacza to, iż wychowaniu trudno byłoby obyć się bez opieki. Dzięki niej zapewnia się niezbędne warunki dla prawidłowego przebiegu procesu wychowawczego. Natomiast opieka bez wychowania mogłaby przerodzić się w „dawanie” ponad miarę, a tym samym sprzyjać postawom biernego wyczekiwania oraz sankcjonować brak aktywności i samodzielność wychowanków. Tak, więc opiekę towarzyszącą wychowaniu traktuje, jako niezbędną część każdego pedagogicznego kontaktu i integralny składnik pedagogicznego działania. W pełni, więc można zgodzić się, iż wychowanie i opieka przeplatają się wzajemnie w takim stopniu, że można mówić jedynie o procesie opiekuńczo – wychowawczym bez wyodrębniania stron tego procesu i dzielenia go na opiekę i wychowanie. Wychowanie bez opieki byłoby działaniem zubożonym i raczej mało skutecznym.
2. Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej.
Polscy prekursorzy pedagogiki opiekuńczej
Czesław Babicki (1880 – 1952): wprowadził system rodzynkowy; był członkiem Rady Głównej Opiekuńczej, współpracował z Kazimierzem Jeżewskim; pracował także w ministerstwie pracy i opieki społecznej tworząc podstawy prawne opieki nad człowiekiem w ówczesnej Polsce; przyczynił się do powstania konstytucji 1921 r.; zawsze miał na względzie dobro dziecka; jako pierwszy użył pojęcia „pedagogika opiekuńcza”, stworzył system wychowywania dzieci pozbawionych rodzin w zakładach opiekuńczych zwanych rodzinnymi. Grupy dzieci w różnym wieku pozostawały w jednym domu pod ogólną opieką wychowawcy.
Janusz Korczak (1878 – 1942): pedagog, twórca pedagogiki antyautorytarnej i humanistycznej; był lekarzem pediatrą i wielkim pedagogiem; przeniósł z medycyny wiele określeń do pedagogiki; jego właściwe nazwisko Henryk Goldszmit; uważał dziecko nie jest zadatkiem na człowieka, lecz jest człowiekiem; propagował wychowanie przez opiekę (niektóre elementy – dwustronna informacja między wychowankiem a wychowawcą – tablica ogłoszeń, skrzynka na listy; samoobsługowe dyżury; ochrona osobistego mienia wychowanka; samoocena i samoobsługa); zaspokajanie potrzeb dzieci stawiał na pierwszym miejscu, założył „Dom sierot”.
Ks. Bronisław Markiewicz (1842 – 1912): poświęcił się dzieciom opuszczonym i ubogim; założył Towarzystwo Kolonii Letnich dla ubogiej i słabowitej dziatwy miasta Warszawy; zapoczątkował wycieczki szkolne; był propagatorem wychowania przez pracę, kształcenia charakteru i woli; inicjował kształcenie zawodowe młodzieży; organizował zakłady opiekuńcze dla chłopców; podkreślał, że nagroda jest skuteczniejszym środkiem wychowawczym niż kara.
Kazimierz Jeżewski (1877 – 1948): twórca gniazd sierocych – 1907 rok; koncepcja pedagogiczna Jeżewskiego opierała się na wzorach wychowania rodzinnego oraz respektowaniu zasady wychowania przez pracę i do pracy; akceptował rolę pracy społecznej wychowanków na rzecz środowiska wiejskiego i podniesienia poziomu jego kultury rolnej
Kazimierz Lisiecki „Dziadek” (1902 – 1976): twórca ognisk wychowawczych; założył Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Ulicy; był pedagogiem ulicznym, propagował wychowanie przez sport i rekreację a także wyrabianie poczucia własnej godności; w pracy opiekuńczo – wychowawczej stosował dwie reguły: wstyd za zło oraz nic za darmo.
Grzegorz Piramowicz: napisał „Powinności nauczyciela”, w tej pracy wypowiada się na temat pracy opiekuńczo-wychowawczej. Uważał, iż nauczyciele powinni być przyjacielem jak również autorytetem dla dziecka.
Aleksander Kamiński: nosił pseudonim „Kamyk”; twórca metody harcerskiej w opiece i wychowaniu; skupiał się przede wszystkim na unowocześnieniu pracy harcerstwa; zwracał uwagę na opiekuńcze funkcje organizacji młodzieżowych; wcielał w życie hasło „stać przy słabszym”, które realizowane w formie opieki starszych nad młodszymi; był organizatorem kolonii; wprowadził pojęcie opieki w wąskim i szerokim znaczeniu; mówił, że opieka i wychowanie jest służbą.
Maria Grzegorzewska: zajmowała się opieką i kształceniem dzieci specjalnej troski; stworzyła metody pracy edukacyjnej i opiekuńczo-wychowawczej dla ludzi niepełnosprawnych; założyła w 1921 r. w Warszawie instytut pedagogiki specjalnej; dzięki założeniu tej szkoły w Polsce zaczęli pojawiać się specjaliści od pedagogiki specjalnej; urodziła się w bardzo zamożnej rodzinie, od narodzin miała problem ze wzrokiem w wieku 12 lat życia straciła wzrok; założyła towarzystwo nad osobami ociemniałymi.
Henryk Jordan: twórca ogródków Jordanowskich; był lekarzem; z USA przywiózł pomysł stworzenia tych ogródków, propagował wychowanie poprzez aktywność fizyczną.
Maria Ludwika Gonzaga: wprowadziła, równostanowienie dzieci z rodzin nieznanych dziećmi rodzin znanych na mocy edyktu królowej.
Ks. Gabriel Bodłe: założył w Warszawie szpital „Dzieciątka Jezus”, pomagał kobietą w ciąży, dawał im schronienie. Otrzymywały zapłatę za karmienie sierot. Rozpoczął na szeroką skale zakładanie rodzin zastępczych; postanowił, że dzieci do 3 roku życia zostaną w szpitalu, a później są oddawane na wychowanie do rodzin zastępczych, otrzymywały one zapłatę w wysokości 8 zł rocznie, były to rodziny ziemskie lub chłopskie, co pół roku były ona sprawdzane.
Wanda Szuman: twórczyni teoretycznych praktycznych podstaw opieki nad dzieckiem w rodzinie zastępczej, w 1931 r. napisała książkę pod tytułem „System wychowania sierot w rodzinie zastępczej:, prowadziła akcję ratowania dzieci i umieszczania ich w rodzinach zastępczych; prowadziła prace nad przygotowaniem systemu opieki nad sierotami w Polsce; rozpoczęła kształcenie wychowawczyń dla ochronek, żłobków i przedszkoli; wyjeżdżając na liczne staże za granice do zakładów opiekuńczych dla sierot, prowadziła badania naukowe nad rozwojem sierot i dzieci chowanych w izolacji.
Helena Radlińska- wprowadziła ład terminologiczny w pedagogice i metodyce, założyła w 1925 r. w Warszawie szkołę dla pracowników socjalnych; zawdzięczamy jej ład terminologiczny dotyczący pojęć opieka i wychowanie – była twórcą polskiej szkoły pedagogiki społecznej, pedagogiem, historykiem oświaty, organizatorem i teoretykiem bibliotekarstwa; proponowała przede wszystkim rozwój form opieki częściowej tj. żłobków, przedszkoli, świetlic, kolonii, obozów, poradni a także urlopów macierzyńskich. W 1925 roku założyła Studium Pracy Społeczno – Oświatowej na Wydziale Pedagogiki Wolnej Wszechnicy w Warszawie; placówka ta miała kształcić pracowników placówek; pracę wychowawcy traktowała, jako służbę społeczną.
Władysław Szejnach: lekarz pediatra, działacz społeczny; pracował w szpitalu dzieciątka Jezus; głosił hasło: wszystko powinno służyć dobru dziecka.
Ks. Wacław Bliżiński- w 1905 r. otworzył w Liskowie ochronkę dla dzieci działającą pod hasłem „chcę wam przychylić chleba i nieba”; założył szkołę z warsztatem rzemieślniczym i seminarium dla nauczycieli.
Zagraniczni prekursorzy pedagogiki opiekuńczej.
Jan Henryk Pestalozzi: sama natura - rozumował Pestalozzi od pierwszej chwili uczy człowieka, to trzeba tylko w tej dążności natury, zgodnie z jej własnym rozwojem podać rękę, doprowadzając wrażenia, których natura dziecku udziela do równowagi z odpowiednim rozwojem siły dziecka; ta właśnie idea stanowi kamień węgielny całej pedagogiki Pestalozziego, to przekonanie, że pojętność dziecka jest olbrzymia, jeżeli daje mu się naukę odpowiadającą jego stosunkowi do natury.
Wasyl Suchomliński: przedstawiciel Ukrainy;, opracował program, w którym chodziło nie tylko o rozwój intelektualny, ale i zaszczepienie dobroci, serdeczności i chęci okazywania pomocy; najistotniejszym elementem środowiska szkolnego były: ciekawa myśl, żywe słowo i twórczość dziecka, rozbudował opiekuńczą funkcję szkoły tworząc klasę przedszkolną i tzw. radosną szkołę dla dzieci w wieku 7 – 15 lat; funkcjonowała w niej świetlica z dożywianiem, pomoc dzieciom samotnych matek i uczniów z rodzin przeżywających trudności, wiele uwagi poświęcał trosce o zdrowie i rozwój fizyczny dzieci, szczególną opieką obejmowano sieroty wojenne i dzieci opóźnione w rozwoju.
Mary Richmond: amerykańska działaczka organizacji charytatywnych, zapoczątkowała na zachodzie nową teorię opieki społecznej; dowodziła, że nędza i niezdolność do samodzielnego życia oraz różnego rodzaju wykolejenia mają swoje źródła w sytuacji środowiskowej, dlatego punktem wyjścia działalności opiekuńczej powinno być rozpoznanie środowiskowych przyczyn ludzkich kłopotów i upadków; opracowała narzędzie badawcze w procesie diagnozowania problemu – wywiad środowiskowy; z medycyny przejęła nie tylko terminy, ale także proces postępowania badawczego.
Carl Rogers – amerykański pedagog i psychoterapeuta twórca; pedagogiki wolności (niederektywnej); podstawą stały się postulaty: samo urzeczywistnienie a więc stała tendencja do rozwoju całego potencjału ludzkich możliwości; autonomia i współzależność pedagogiczna (zdolność i wolność podejmowania decyzji); ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie; orientacja człowieka na cel i sens swojego życia; holizm a więc postrzeganie człowieka, jako integralnej całości; rola wychowawcy polega na podążaniu za podopieczny, usuwaniu barier i ułatwianiu mu nie tylko dokonywania wyborów, ale także prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.
3. Zdefiniuj pojęcia: potrzeba, opieka, opieka nad dzieckiem.
Potrzeba - stan, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś barku np. w zapewnieniu sobie warunków życia, utrzymaniu gatunku, osiągnięciu pozycji społecznej i innych. Potrzebie zwykle towarzyszy silna motywacja niekiedy utożsamia się ją z motywem, kiedy indziej znów z popędem bądź instynktem. Rozróżnia się potrzeby podstawowe, które wiążą się z biologicznymi funkcjami organizmu i z wytworzoną strukturą osobowości oraz potrzeby pochodne, które wynikają z poszukiwania środków zaspokojenia potrzeb podstawowych.
Potrzeba - to stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działający, jako czynnik motywujący, skłaniający, zatem jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić. Inaczej - odczuwalny brak czegoś, który powoduje, że podejmuje się działania zmierzające do zapełnienia tego braku. Z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna. Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu powoduje niemożność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu.
Opieka - dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (właściwości ludzkich będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, odpowiednią jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.
Opieka nad dzieckiem - ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz wszechstronnego rozwoju ich osobowości. Instytucje i osoby sprawujące opiekę ponoszą odpowiedzialność moralną i prawna za powierzone ich opiece dzieci.
4. Funkcje rodziny, ich współczesne zagrożenia i przeobrażenia.
Funkcja prokreacyjna – wydawanie na świat potomstwa; pozwala na biologiczne przetrwanie społeczeństwa oraz zaspokaja emocjonalno - rodzicielskie potrzeby współmałżonków.
Funkcja socjalizacyjna – polega na przygotowaniu dzieci do samodzielnego życia i pełnienia ról społecznych; jest to szeroko rozumiane wychowanie dzieci, najlepiej dokonuje się przy współudziale obojga rodziców.
Funkcja ekonomiczna – pozwala na zaspokajanie materialnych potrzeb rodziny; w skład każdej rodziny wchodzą osoby, które zdobywają środki na jej utrzymanie; dzięki ich aktywności rodzina może funkcjonować, jako pewna całość; członkowie rodziny tworzą wspólnie gospodarstwo domowe
Funkcja opiekuńczo - zabezpieczająca – polega na zapewnieniu środków niezbędnych do życia oraz sprawowaniu opieki nad niepełnosprawnymi, chorymi lub starszymi członkami rodziny, którzy ze względu ma wiek i stan zdrowie nie mogą same zaspokoić własnych potrzeb
Funkcja rekreacyjna – zaspokajanie potrzeby odpoczynku, relaksu, rozrywki (wspólne wyjście do kina, na mecz; oglądanie telewizji).
Funkcja seksualna – rodzina jest społecznie akceptowaną formą współżycia płciowego.
Funkcja stratyfikacyjna – polega na nadawaniu przez rodzinę pozycji społecznej swoim członkom – dzieci dziedziczą po swoich rodzicach pozycję społeczną (widać to szczególnie w kastowych społeczeństwach – np. Indie. Na gruncie Polskim dobrym przykładem są np. „kasty adwokackie” – kancelarię dziedziczy się z dziada pradziada i ciężko ludziom spoza tego wąskiego kręgu wybić się na rynku).
Funkcja kulturowa – przekazywanie dzieciom dziedzictwa kulturowego przez zapoznawanie ich z dziełami sztuki, literatury, zabytkami itp.
Do najczęściej wymienianych w literaturze zagrożeń współczesnej rodziny można zaliczyć:
· Dezintegracja wewnątrzrodzinna; w miejsce zharmonizowanych, wielostronnych, rodzinnych oddziaływań, pojawiają się zróżnicowane kierunki oddziaływań poszczególnych członków rodziny;
· Wzrastające osłabienie więzi emocjonalnych między członkami rodziny;
· Brak umiejętności ujawniania i okazywania uczuć najbliższym naszemu sercu osobom;
· Małe zaangażowanie ojców w wychowanie dzieci;
· Widoczna dezintegracja w oddziaływaniach wychowawczych rodziny: brak wzorca życia rodzinnego, malejący autorytet rodziców, pluralizm wartości, norm i wzorów postępowania, nienadążanie rodziny za przemianami politycznymi i społeczno – gospodarczymi;
· Kultura pedagogiczna rodziców jest na niskim poziomie, pociąga to za sobą powstawanie trudności wychowawczych takich jak: brak umiejętności tworzenia sytuacji wychowawczych, braki w wiedzy z zakresu psychofizycznego rozwoju, celów i metod wychowawczych, słaba znajomość potrzeb i zainteresowań dziecka, niedostateczna wiedza o grach i zabawach i ich funkcji w rozwoju dziecka;
· Wzrastająca pauperyzacja rodzin (ma związek z pogłębiającym się bezrobociem), pogorszenie sytuacji finansowej i związanych z tym warunków życia niekorzystnie odbija sie na realizacji podstawowej funkcji materialno – ekonomicznej w rodzinie;
· Ciągle malejąca liczba sformalizowanych małżeństw – konkubinat, kohabitacja;
· Przeciążenie rodziców praca zawodowa - podejmowanie dodatkowych prac zarobkowych związanych z pogarszająca sie sytuacja materialna niektórych rodzin;
· Wzrost zatrudnienia kobiet dla samorealizacji;
· Nietrwałość współczesnej rodziny objawiająca sie rosnąca liczba rozwodów, rodzin niepełnych oraz ze specyficznymi problemami wychowawczymi i emocjonalnymi; na pogorszenie atmosfery wychowawczej rodziny maja wpływ nasilające sie konflikty wewnątrzrodzinne i dezintegracja;
· Wzrastająca liczba rodzin niewydolnych wychowawczo i patologicznie, wpływających ujemnie na kształtowanie osobowości dziecka;
· Znaczne ograniczenie dzietności na skutek środków i metod zapobiegania ciąży, spowodowane jest to zdobywaniem wyższych szczebli wykształcenia, wyższy standard życia w warunkach małodzietności czy bezdzietności – zmniejszenie wartości dzieci dla rodziców;
· Często niekontrolowany i coraz większy wpływ mediów, co ogranicza bezpośrednie kontakty dzieci z rodzicami, odrywa od rzeczywistego życia, kreuje sztuczny świat medialny z własnymi wzorcami do naśladowania; rodzi obojętność, przemoc, przekłamywanie treści, wolność bez odpowiedzialności coraz mniej czasu poświęcają domownicy na wspólnych, aktywnych formach spędzania czasu wolnego;
· Wyjazdy jednego lub obojga rodziców za granice z powodów ekonomicznych.
5. Postawy rodzicielskie, ich związek z opieką i wychowaniem w rodzinie.
Styl wychowania - określa oddziaływanie względnie jednolite, zharmonizowane podporządkowanie się idei wychowawczej. Wyraża się on w określonym względnie stałym stosunku wychowawcy do wychowanka, w metodach postępowania, w sposobie egzekwowania nałożonych na niego obowiązków. Najczęściej spotykane style wychowania w rodzinie:
• Styl autokratyczny - ma charakter konserwatywny i jest oparty na autorytecie przemocy i pedantyzmu. Założeniem autokratyzmu jest stwierdzenie, że rodzice zawsze mają rację, a obowiązkiem dzieci jest bezwzględne posłuszeństwo. Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowaniu się wszelkim poleceniom i nakazom rodziców. Dzieci mają ograniczoną swobodę. Rodzi się w nich bunt, niezadowolenie uniemożliwiające istnienie prawidłowych, życzliwych i harmonijnych stosunków z rodzicami, których zamierzenia są osiągane poprzez stosowanie różnych kar. Dzieci są jednostkami mało samodzielnymi i mało aktywnymi, ponieważ od wczesnego dzieciństwa nawykły do wykonywania poleceń.
• Styl demokratyczny – główną jego zasadą jest wzajemne poszanowanie praw wszystkich członków rodziny. Dzieci wychowywane w ten sposób uczą się zasad współżycia społecznego nie na podstawie przymusu zewnętrznego i lęku przed karą, lecz w oparciu o akceptację i świadomy wybór właściwej zasady postępowania. Rola rodziców polega na koordynowaniu działań swoich dzieci.
• Styl liberalny - nie ustala się niczego ani wspólnie, ani oddzielnie. Rodzice rozpieszczają dzieci, pozostawiając im nadmierną swobodę. Ograniczają się do stworzenia dziecku warunków do nauki i zabaw, zaspakajając jego potrzeby materialne. Aktywność rodziców jest przypadkowa i niekonsekwentna. Interwencja w zachowaniu dziecka następuje tylko w wyjątkowych przypadkach, w sytuacji drastycznego naruszenia norm społecznych. Dzieci są egocentryczne i mają trudności z przystosowaniem w grupie rówieśniczej.
Ze stylem wychowania łączą się postawy rodzicielskie. Psycholodzy przyjęli definicję postawy rodzicielskiej, jako tendencji do zachowania się w specyficzny sposób wobec jakiejś osoby, sytuacji czy problemu. Aby dobrze pełnić role rodzicielskie, trzeba mieć do nich pozytywny stosunek. Wiele czynników kształtuje i utrwala pozytywny lub negatywny stosunek rodziców do dziecka. Postawy w stosunku do dziecka zaczynają się kształtować jeszcze przed jego urodzeniem.
Do właściwych postaw należy:
• Postawa akceptująca - to okazywanie dziecku sympatii, aprobaty, przyjmowanie dziecka takim, jakie ono jest, w wypadku złych zachowań - krytykowanie ich, poznawanie i zaspakajanie potrzeb dziecka. Sprzyja kształtowaniu zdolności do tworzenia trwałej więzi emocjonalnej, do wyrażania uczuć, odwagi, chęci pomocy.
• Postawa współdziałająca - dobro dziecka jest tu wartością pierwszoplanową, aktywność w nawiązaniu wzajemnych kontaktów, angażowanie dziecka w sprawy domu - dostosowanie do wieku. Rozwija ufność zadowolenie z rezultatów pracy, wytrwałość, umiejętność współdziałania i podejmowania zobowiązań.
• Postawa uznająca prawa dziecka - uznanie praw dziecka, bez przeceniania i niedoceniania jego roli, pozwalanie na postępowanie na własną odpowiedzialność, delikatne kierowanie dzieckiem - stosowanie wyjaśniania i tłumaczenia, wyjaśnianie i uzasadnianie stawianych wymagań i stosowanych kar. Uczy lojalności, solidarności w stosunku do innych członków rodziny, twórczej postawy.
• Postawa dawania dziecku rozumnej swobody - rodzice wraz z wiekiem dają dziecku więcej swobody, umiejętność utrzymania autorytetu i kierowania dzieckiem w pożądanym zakresie, rozumna troska o zdrowie i bezpieczeństwo, obiektywizm w ocenie grożącego niebezpieczeństwa. Daje dziecku umiejętność współdziałania z rówieśnikami, uspołecznienie, pomysłowość, bystrość i wytrwałość.
Postawy nieprawidłowe to:
• Postawa odtrącająca - to nieokazywanie uczuć pozytywnych, demonstrowanie uczuć negatywnych, krytyka dziecka, dyktatorskie podejście, kierowanie dzieckiem: przez rozkazy, surowe kary, zastraszanie, niedostrzeganie pozytywów, niszczenie słowem, "przykręcanie śruby". Wywołuje u dziecka agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, zachowanie aspołeczne, bezradność, zastraszanie i reakcje nerwicowe.
• Postawa unikająca - ukryta lub jawna, jeśli chodzi o dobro dziecka, ignorowanie dziecka, unikanie i ograniczanie kontaktu z dzieckiem do minimum, zbywanie prób nawiązania kontaktu podejmowanych przez dziecko, szeroko pojęte zaniedbywanie dziecka, niedbałość i niekonsekwencja w stawianiu wymagań, nieangażowanie się w sprawy dziecka, nieangażowanie dziecka w sprawy domu. Dziecko jest niezdolne do ...
basiek21_87