SP9. ZAWÓD NAUCZYCIELA NA PRZESTRZENI DZIEJÓW
Ten znany wszystkim zawód ma wiele znaczeń. Nauczyciel to przede wszystkim specjalista odpowiednio przygotowany do prowadzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkołach na różnym szczeblu oświaty i szkolnictwa wyższego. Znaczenie słowa sytuuje ten zawód raczej w szkolnictwie podstawowym lub średnim, rzadziej w wyższym, nauczyciele akademiccy nie muszą mieć bowiem przygotowania pedagogicznego. Nauczyciel w szkole podstawowej lub średniej musi spełniać ostrzejsze wymogi formalne i profesjonalne, począwszy od wykształcenia kierunkowego po przygotowanie pedagogiczne.
Zawód nauczyciela należy do tych, które w historii ludzkości wyodrębniły się najwcześniej. Jego tradycje sięgają więc starożytności. Przez wieki zadania, wykształcenie i praca nauczyciela zmieniały się jednak bardzo. Inaczej też rozumiano jego rolę. Na początku - co zresztą zostało do dziś - nauczyciel nie był wykładowcą, ale mistrzem, który brał do siebie ucznia, żeby ten, obserwując, porównując i dyskutując z mistrzem, osiągnął biegłość w jakiejś dziedzinie.
Dziś na ten typ nauczania, polegający bardziej na konsultacjach, może sobie pozwolić jedynie niewielu. Zamiast tego wykształcił się system oświaty oraz system szkolnictwa wyższego, które sformalizowały wymagania, obowiązki, zadania i funkcje nauczycieli. Polski nauczyciel - zgodnie z Kartą nauczyciela - musi mieć wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub wykształcenie uzyskane w tzw. zakładzie kształcenia nauczycieli (pomaturalne studium nauczycielskie). Nauczyciel musi też przestrzegać podstawowych zasad moralnych, spełniać warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu i realizować podstawowe funkcje szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą.
Praca nauczyciela podlega w Polsce z mocy prawa okresowej ocenie, która odbywa się przed awansem na wyższy stopień, a także każdorazowo na wniosek samego nauczyciela, dyrektora szkoły lub organu sprawującego nadzór nad szkołą. Zgodnie z niedawną reformą oświaty istnieją cztery kategorie zawodowe nauczycieli z określonymi zasadami awansu: stażysta, nauczyciel kontraktowy, nauczyciel mianowany, nauczyciel dyplomowany.
10. CHARAKTERYSTYKA WYBRANEGO NURTU WYCHOWAWCZEGO
Ø Personalizm
Personalizm jest nie tylko jednym z kierunków we współczesnej filozofii, ale również radykalnym nurtem w naukach o wychowaniu, który afirmuje każdy podmiot – zaangażowany w proces socjalizacji, kształcenia i wychowania – jako osobę. Nazwa personalizm dotyczy tych wszystkich prądów i nurtów w teoriach edukacyjnych, które jednoznacznie eksponują w swoich poglądach osobę jako istotę autonomiczną, jej godność i rozumność. Elementem konstytutywnym dla personalizmu jest też afirmowanie zdolności osoby do miłości oraz świadomości jako podstawy jej aktów rozumnych i wolnych. Osoba ludzka posiada w sobie walor niepowtarzalny i nadrzędny wobec wszystkich wartości materialnych czy animalnych, struktur ekonomicznych czy społeczno-politycznych.
W myśli personalistycznej precyzuje się odmienność dwu rzeczywistości życia społecznego: społeczności i wspólnoty. Społeczność jest taką zbiorowością ludzi, która powstaje przeważnie z motywów racjonalnych i ze względu na osiągnięcie jakiegoś konkretnego celu, będącego poza samą społecznością osób. O tym, jak wychowywać w duchu chrześcijańskiej pedagogiki personalno-egzystencjonalnej, pisze w swoich książkach jeden z najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu w Polsce ks. prof. Janusz Twardowski, o tym nie bez powodu mówi się, że jest Korczakiem w sutannie. Obie wspaniałe postaci dla polskiej pedagogiki łączy nie tylko wspólne imię, ale jakże bogate dziedzictwo własnej praktyki i filozofii wychowania.
Punktem wyjścia do przedstawienia własnej pedagogii czyni J. Tarnowski kategorię pseudosu, która wynika z jego krytycznej refleksji nad wychowaniem dzieci poprzez skontrastowanie go z tym, co nim nie jest lub co się jemu przeciwstawia, mimo iż uzurpuje sobie prawo bycia wychowaniem.
Pernamencja – polega na tym, że wychowanie nie ogranicza się do określonej fazy życia człowieka, ale trwa przez cały jego okres, nigdy nie znika jego potrzeba. Zdaniem Janusza Tarnowskiego mamy dzisiaj do czynienia nie tyle z kryzysem wychowania, ile z upadkiem autorytetu instytucji edukacyjnych i wychowujących.
To nurt normatywny w naukach o wychowaniu, o zróżnicowanej strukturze i założeniach biorąc pod uwagę występujące wśród jej przedstawicieli odmienne poglądy na istotę i rolę władzy czy autorytetu oraz emancypację człowieka. Można wyróżnić w tym obszernym zakresowo i merytorycznie ruchu neoreformatorskim dwa jego nurty: polityczny i indywidualistyczno - anarchistyczny. Polityczny typ podejścia do nauk o wychowaniu, poprzez nadanie im politycznie instrumentalnego charakteru sprawił, iż pedagogika emancypacyjna stała się głównie ruchem protestu przeciwko nowoczesnemu społeczeństwu przemysłowemu, przeciwko jego ideologii oraz przeciwko stwarzanym w pogoni za wzrostem produkcji i konsumpcji szeroko rozumianym, zagrożeniom ekologicznym.
Nurt indywidualistyczno - anarchistyczny jest restauracją romantycznej wiary czy utopii w kształtowanie "nowego człowieka" w doskonały, "wolnym" od władzy i przemocy społeczeństwie. Celem wychowania było umożliwienie człowiekowi bycia wolną osobowością, wolną od przymusów, jakie niosą z sobą państwo, religia, prawo i normy moralne.
Pedagogika emancypacyjna nie zgadzała się na to, by za sprawą tradycyjnego wychowania człowiek nie mógł być takim, jakim chciałby być i chciał się stać, ale że musi kształtować w sobie osobowość z zewnątrz sterowaną, przystosowaną do normatywnych, ideologicznych i politycznych żądań swoich władz państwowych.
Paulo Freire pedagogikę emancypacyjną określił mianem pedagogiki uciśnionych. Ponadto uważał, że nie ma innej, jakiejś "naturalnej" pedagogiki - poza pedagogiką uciśnionych - która jako jedyna spośród nauk o wychowaniu zainteresowana jest pomocą w przerwaniu "kultury ciszy" klas uciskanych, by wyrwać ich ze stanu zniewolenia ku własnej autonomii. Troska o humanizację codziennego życia powinna służyć możliwościom rozpoznawania obiektywnych kontekstów dehumanizacji, które istnieją wbrew powołaniu człowieka do życia w wolności. Człowiek podlegający zniewoleniu i podejmujący walkę z opresorami nie może odwoływać się do siły, przemocy czy innej formy dominującej lub chęci zemsty, gdyż jego rolą jest "restaurowanie człowieczeństwa" tak u samego siebie jak i u jego opresorów.
Pedagogika wolności walczy właśnie o wolność, ale bez narzucania jej komukolwiek, upomina się o zmianę, o etykę, o wolę narodu, o tych którzy cierpią i są wykorzystywani. Wychowanie emancypacyjne stało się nie tylko nurtem ideowo - politycznym, ale i teoretyczną ofertą dla pedagogów, dla myślących postępowo rodziców i nauczycieli ze względu na eksponowanie w niej idei podmiotowości dziecka oraz wyzwolenia.
Pedagogika emancypacyjna zainteresowała się dzieckiem w środowisku rodzinnym i przedszkolnym, dostrzegając w nim blokady rozwojowe. Oba te środowiska inicjują lub kontynuują, często wbrew własnym intencjom, proces zniewalania dzieci, ograniczania i stosowania wobec nich zakazów czy różnego rodzaju tabu. Poprzez wychowanie oczekuje się od nich posłuszeństwa i przystosowania do norm społecznych, które reprezentują rodzice.
Ideą łączącą różne nurty myślenia o wychowaniu emancypacyjnym jest odkrywanie warunków przez dzieci, młodzież czy dorosłych stanu autonomii moralnej, ich zdolności do suwerennego kierowania własnym życiem i rozwojem. Jest to nabywanie w toku kształcenia i wychowania podmiotowych koncepcji polegających na poznawaniu siebie, swych możliwości rozwojowych, poczucia własnej wartości i zdolności samorealizacji.
11. WSPÓŁCZESNE ZAGROŻENIA WYCHOWAWCZE
Etiologia zagrożeń i patologii wśród dzieci i młodzieży to zjawisko wieloczynnikowe. Składają się na nie czynniki indywidualne, społeczne kulturowe i obyczajowe i prawne. Każde dziecko przychodzące na świat potrzebuje pomocy wychowawczej, czyli mądrości i miłości rodziców i innych wychowawców. Jeśli zamiast wsparcia i miłości dziecko doświadcza negatywnych nacisków, wtedy pojawiają się zagrożenia i trudności w rozwoju aż do wystąpienia różnego rodzaju patologii, takich jak: nikotynizm, alkoholizm, narkomania, przestępczość choroby psychiczne, samobójstwa.
Pierwszym źródłem zagrożeń dla rozwoju człowieka jest sam człowiek.
Nawet gdy dany chłopiec czy dziewczyna mają dobrą sytuację rodzinną, może popaść w poważny kryzys, czy ulec jakiejś formie patologii. Źródłem zagrożeń dla człowieka jest jego niedojrzałość w jakiejkolwiek sferze życia. Typowym przejawem tej niedojrzałości jest błędna postawa wobec własnego ciała. Może ona polegać na redukowaniu swego człowieczeństwa wyłącznie do sfery cielesnej. W konsekwencji człowiek staje się niewolnikiem swego ciała, a to prowadzi do zagrożeń i patologii (np. uzależnienie, przestępstwa na tle seksualnym).Inna postawa tego typu polega na buncie wobec własnego ciała, odrzuceniu własnej cielesności, na patologicznym lęku wobec wszystkiego co cielesne . Taka postawa prowadzi do walki z własnym ciałem, włącznie z okaleczeniem siebie czy anoreksją.
W odniesieniu do sfery psychicznej największym zagrożeniem jest oszukiwanie samego siebie. Bywa że człowiek używa własnej inteligencji nie po to, by szukać obiektywnej prawdy i żyć w świecie faktów lecz po to by szukać miłych iluzji oraz żyć w świecie fikcji. Okazuje się, że im większy kryzys przeżywa osoba, tym bardziej skłonna jest do manipulowania własnym myśleniem po to, by naiwnie usprawiedliwiać popełnione błędy.
W odniesieniu do sfery emocjonalnej największe zagrożenia polegają na ucieczkach od bolesnych emocji. Próba ta kończy się zwykle popadnięciem w uzależnienia chemiczne, gdyż sięganie po substancje psychotropowe jest najłatwiejszym sposobem na zapominanie o tym co niepokoi. Sytuacje tego typu mogą prowadzić do poważnych uzależnień które powodują często nieodwracalne skutki.
Wśród najczęstszych motywów sięgania przez dzieci i młodzież różnego typu środki psychoaktywne (narkotyki, leki, kleje, alkohol ) wymienia się: ciekawość, namowę, naśladownictwo, chęć przeżycia przyjemności, uzyskanie lepszego samopoczucia, chęć nawiązywania kontaktów, nieśmiałość.
Narkomania to choroba "braku " miłości i poczucia bezpieczeństwa. Psycholodzy zwracają uwagę, że branie środków uzależniających jest sygnałem problemów ucznia, z którymi sobie nie radzi. Należą do nich:
Ø brak porozumienia w domu
Ø kłopoty w nauce
Ø brak wiary w siebie
Ø niepowodzenia z pierwszą miłością.
Pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznych którzy diagnozują zagrożonych uczniów.
Uczniów wskazują na następujące ich problemy:
Ø trudności w kontaktach z rówieśnikami
Ø poczucie osamotnienia i nieakceptacji przez grupę rówieśniczą
Ø brak przyjaciół ucieczka od kontaktów
Ø częste sytuacje konfliktowe
Ø niezadowolenie z kontaktów rodzinnych
Ø konflikty
Ø niemożność porozumienia się w podstawowych sprawach
Ø brak poczucia oparcia psychicznego ze strony rodziców , uczucia niechęci, a nawet nienawiści do nich
Ø trudności i niepowodzenia szkolne, niesatysfakcjonujące wyniki w nauce
Ø złe samopoczucie w szkolnych grupach rówieśniczych
Ø konflikty z nauczycielami
Zaburzenia życia emocjonalnego :
Ø wysoki poziom lęku oraz napięcia psychicznego
Ø niezrównoważenie emocjonalne
Ø obniżone poczucie sensu życia
Ø myśli samobójcze.
Światowa organizacja zdrowia określiła narkomanię, jako chorobę złej adaptacji. W sytuacji gdy zjawisko uzależnień wśród dzieci i młodzieży ma tendencję wzrostową, problem narkomanii należy poddać refleksji psychologiczno-pedagogicznej i uzyskać odpowiedź na pytania: co powoduje iż dzieci dziesięcioletnie sięgają po środki typu kleje a młodzież w wieku piętnastu lat i poniżej tego wieku uzależnia się od środków psychoaktywnych? Czy jest to wynik ich złej kondycji psychofizycznej?
Jakie są główne błędy i niedopatrzenia popełniane przez dwie najważniejsze dla wychowania dziecka instytucje tj. rodzinę i szkołę. Bo właśnie rodzina i szkoła są odpowiedzialne za kształtowanie osobowości dziecka.
Kolejne zagrożenie dzieci i młodzieży może tkwić w rodzinie. Rodzina to podstawowe środowisko, w którym dzieci i młodzież uczą się postawy wobec siebie i świata. Kryzys rodziny przybiera wiele postaci np; rozbicie rodziny, alkoholizm, narkomania i przemoc. Patogenne są także rodziny w których rodzice nie stosują odpowiedzialnego wychowania dzieci. Szkoła jest także instytucją odpowiedzialną za wychowanie dzieci i młodzieży. W ostatnim czasie w szkołach na całym świecie zauważa się pogłębiające się zjawisko mobbingu - czyli przemocy. Fala przemocy wewnątrzszkolnej stała się wielkim problemem. Jak wykazują to liczne badania i raporty, ponad połowa młodzieży doświadcza w szkołach przemocy. Nasilenie przemocy wobec innych ludzi jest wynikiem doświadczania takiej przemocy w rodzinie oraz otoczeniu rówieśniczym. Duży wpływ na wzrost agresywności młodzieży ma także atmosfera psychiczna panująca w szkole ; na atmosferę składa się stosunek nauczycieli do uczniów, sposób rozwiązywania konfliktów i zatargów wynikających ze sprzeczności interesów różnych grup składających się na społeczność danej szkoły. Agresywność burzy sferę emocjonalną zarówno u ofiar przemocy jak i u osób przejawiających zachowania agresywne-agresorów.
Młodzież szkolna tworzy współdziałające grupy rówieśnicze. Zdarza się iż one także mogą być zagrożeniem. Są to niektóre grupy nieformalne. Należą do nich osobnicy z zaniedbanych i odrzuconych w środowisku domowym. Szukają oni zaspokojenia swych potrzeb społecznych, głównie uznania w grupie rówieśniczej, wśród podobnych sobie nieprzystosowanych, wykraczających stopniowo na drogę przestępców młodocianych prezentujących buntowniczą i konspiracyjną postawę wobec dorosłych.. Istnieją także grupy młodzieży, które kwestionują wszelkie zwyczaje kulturowe, prezentują buntowniczą postawę wobec dorosłych negują ich zwyczaje i styl życia. Są to subkultury młodzieżowe takie jak hipisi, gitrowcy, skinhedzi, punki. Młodzież ta odrzuca dorosłych, dąży do stworzenia własnych wzorów, zanegowania kultury dominującej w społeczeństwie.
Jedna z psychologicznych koncepcji wyjaśnia uzależnienia młodzieży jako wynik samo leczenia różnych dysfunkcji osobowości i swych problemów adaptacyjnych. Osoby te są zazwyczaj dojrzałe emocjonalnie lecz posiadają niedorozwinięty system wewnętrznej kontroli. Wyróżniają się bardzo wygórowanymi wymaganiami i oczekują natychmiastowego zaspokajania potrzeb. Cechuje je duża dysproporcja między ambicjami i celami a realnymi osiągnięciami. Mają niską tolerancję na lęk i frustrację oraz niską umiejętność kształtowania mechanizmów obronnych. Reagują albo agresją albo różnego typu ucieczką np . wstąpieniem do sekt-co stanowi także wielkie zagrożenie dla dorastającej młodzieży.
Szczególnie niekorzystne dla rozwoju osobowości dziecka uważa się urazy psychiczne (sytuacje stresujące doznawane we własnym domu i szkole ).Urazy psychiczne prowadzą do stanu deprawacji uczuciowej i społecznej co w dłuższym okresie czasu tworzy rodzaj stanu przednałogowego. Cechuje go uczucie beznadziejności, nieznośnego stanu napięcia emocjonalnego, obniżenia poczucia własnej wartości utraty szacunku do samego siebie.
Tendencje wzrostowe zjawiska uzależnień są wynikiem między innymi utrwalonych współcześnie przekazów wśród młodzieży, że człowiek ma prawo być szczęśliwy, więc stan szczęśliwości mu się należy i nie obowiązuje go walka z przeciwnościami czy znoszenie przykrych doznań. Teoria pozytywnego myślenia w tym przypadku wykorzystywana jest w krzywym zwierciadle: młodzież sięga po alkohol czy narkotyki właśnie po to by "pozytywnie" myśleć, by wyrobić w sobie "pozytywny" obraz samego siebie. Kolejne źródło destrukcyjnego wpływu dominującej kultury to promowanie fałszywej tolerancji. Osoby popadające w kryzys i zachowania patologiczne szantażują wręcz ludzi z otoczenia sloganem o tolerancji i życiu w wolnym kraju. Taki sposób interpretowania tolerancji i wolności prowadzi rzeczywiście do jej utraty. Niekorzystny wpływ na kształtowanie się u młodych ludzi potrzeb i wartości mają powszechnie stosowane w nasilonym stopniu techniki reklamowe - które wręcz wymuszają na ludziach wytwarzanie sztucznych potrzeb - zupełnie nieuzasadnionych. Rozwój lub degeneracja wychowanków dokonuje się w całym kontekście kultury i uwarunkowań społecznych. Ów kontekst kulturowy i społeczny oddziałuje na dzieci i młodzież w dużym stopniu za pośrednictwem środków społecznego przekazu. Współczesne masmedia są rodzajem zbiorowego wychowawcy. Niewątpliwie media pełnią rolę wychowawczą, pod warunkiem iż dzieci i młodzież korzystają z nich z programów dla nich przeznaczonych. Często jednak dzieje się inaczej. Rodzice nie mają pod kontrolą tego, co oglądają ich dzieci. W takim przypadku media tylko uzależniają a w wielu przypadkach deprawują. Niejednokrotnie zauważamy, iż programy telewizyjne, gry komputerowe, czasopisma, strony internetowe kierowane do dzieci i młodzieży są pełne mniej lub bardziej zamaskowanej przemocy, okrucieństwa, erotyzmu.
Destrukcyjny wpływ mediów polega na wytwarzaniu nieuzasadnionych potrzeb wywołanych agresywną reklamą .W tej sytuacji wielkim zagrożeniem dla rozwoju dzieci i młodzieży jest fakt, że większość wychowanków spędza wiele godzin dziennie przed telewizorem czy komputerem. Przeważająca część dzieci i młodzieży poświęca więcej czasu na kontakt z mediami niż kontakt z rodzicami lub na pobyt w szkole. F. Kozaczuk w czasopiśmie "Profilaktyka i resocjalizacja " wskazuje na zagrożenia cywilizacyjne i określa je jako-płynące z wielu stron czynniki patogenne tkwiące w dynamicznych i wyjątkowo burzliwych procesach cywilizacyjnych oraz przeobrażeniach kulturowych. Autor przedstawia realne i potencjalne socjalizacyjne i wychowawcze skutki tych zagrożeń . Na ich tle określa nowe wyzwania stojące przed instytucjami socjalizacyjnymi i wychowawczymi w szczególności przed rodziną i szkołą. Zwraca też uwagę na konieczność komplementarności i metodologicznej poprawności systemów profilaktyki społecznej w makro i mikrośrodowiskach, przedsięwzięciach profilaktycznych i resocjalizacyjnych. Profilaktyka zaburzeń i patologii wśród dzieci młodzieży ma ogromną i doniosłą rolę, lecz prawdziwe efekty przynosi wtedy, gdy jest prowadzona integralnie z dobrym odpowiedzialnym wychowaniem. Najskuteczniejsza jest profilaktyka która polega na uczeniu wychowanków dojrzałości w odniesieniu do określonych zagrożeń promowaniu dojrzałej postawy we wszystkich dziedzinach ludzkiego życia.
Podsumowując należy stwierdzić, iż w dzisiejszej rzeczywistości dzieci i młodzież są narażone na wielorakie niebezpieczeństwa, które powodują wielką porażkę w życiu młodego człowieka, rozumianą jako utratę sensu życia, a niektóre nawet utratę życia biologicznego.
Rozumiejąc istotę problemu nauczyciele powinni się czuć odpowiedzialni za młodzież i wspólnie z rodzicami pomóc im bezpiecznie wkroczyć w dorosłość bez nałogów i uzależnień. Wskazane jest refleksyjnie odnieść się do zagadnienia i odpowiedzieć sobie na pytanie " Co robić, aby wzmacniać a nie osłabiać kondycję dzieci i młodzieży, bo przecież to nie jest pokolenie niczyje"
12. GRANICE I MIERNIKI ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH
Istotą oddziaływań edukacyjnych nowej zreformowanej szkoły jest wyposażenie przyszłego absolwenta w kompetencje (zwane niekiedy umiejętnościami kluczowymi) – rozumiane jako złożone umiejętności o dużej doniosłości praktycznej. Umiejętności te są ważne zarówno dla absolwenta jak również dla budowania społeczeństwa obywatelskiego Rzeczypospolitej i współczesnej Europy. Kompetencje te obejmują umiejętności z szerokiego spektrum aktywności człowieka.
I. poziom współpracy:
- gotowość do współpracy i pracy w zespole
- radzenie sobie z niezgodnościami i konfliktami
II. poziom komunikacji:
1- rozumieć i mówić więcej niż jednym językiem
- być gotowym do wysłuchania innych i brania pod uwagę ich punktów widzenia
III. poziom adaptacji:
1- być gotowym do stosowania nowych technologii informacji
2- wykazywać elastyczność wobec szybkich zmian
IV. poziom uczenia się:
1- być gotowym do rozwiązywania problemów
2- budować i łączyć własną wiedzę w spójną całość
V. poziom załatwiania spraw do końca:
1- podejmowanie odpowiedzialności
2- lojalność i solidarność
VI. ...
basiek21_87