ZAGADNIENIA DO KIERUNKU

1. Podstawowe koncepcje i struktura osobowości

Psychoanaliza (Freud, Jung, Adler) – podstawowe założenia dotyczą relacji między świadomością i zachowaniem człowieka. Zdaniem Freuda istotne czynniki regulujące zachowanie  człowieka mają charakter popędowy, afektywny, instynktowny. Motywy ludzkich zachowania  leżą poza świadomością człowieka. Zachowanie jest realizacją nieświadomych popędów. Sposób realizacji popędów zmienia się w rozwoju jednostki w sposób fazowy. Faza oralna wiąże się z aktywnością ust, Faza analna z koncentracją na narządach wydalania, Faza falliczna z koncentracja na narządach płciowych. Popęd jest stały, choć realizowany w odmienny sposób w różnych okresach rozwojowych człowieka Freud dopuszczał możliwość zaburzeń w rozwoju jednostki, polegających na fiksacji na jakiejś fazie rozwojowej. Podstawowym regulatorem zach. Jest nieświadomy popęd seksualny – libido (pozytywne doświadczenie z własnym lub cudzym ciałem). Popęd realizuje się poprzez kontakt człowieka z obiektami zewnętrznymi. Zdaniem Freuda osobowość ludzka jest konstrukcja złożoną.

Składa się z 3 instancji osobowościowych:

id (nieświadoma struktura, źródło energii, wymaga natychmiastowego rozładowania),

ego (koordynator kontaktów z rzeczywistością, pełni funkcję kontrolną i decyzyjną),

3.superego (zawiera reguły postępowania i normy moralne, sumienie, samokontrola)

Nasza psychika podzielona jest na trzy sfery:

1.świadomość-to co wiemy, myśli, fantazje, wspomnienia, z których zdajemy sobie sprawę, na bieżąco w danej chwili

2.podświadomość-to wszystkie treści życia psychicznego, które w danym momencie nie sa nam dostępne, ale jesteśmy w stanie je sobie uświadomić, gdy tylko się postaramy

3.nieświadomość-to wszystkie treści życia psychicznego, których na bieżąco nie pamiętamy i nie chcemy pamiętać

Rodzaje mechanizmów obronnych:

Racjonalizacja - stanowi próbę usprawiedliwienia poniesionej przez siebie porażki, dostarczenia logicznych uzasadnień i wyjaśnień własnego niepowodzenia lub swoich wad. W swojej najprostszej postaci racjonalizacja jest zwyczajnym usprawiedliwieniem.

Projekcja - polega na przypisywaniu własnych trudności czy niepowodzeń komuś innemu w celu ochronienia się przed niekorzystnymi samoocenami motywy, które osobiście uznaje się za niemożliwe do przyjęcia, bądź przypisywane innym osobom ,np..: ściągam, a nie tylko ja ściągałem.

Przemieszczenie - jest skierowaniem stłumionych, wrogich uczuć na ludzi lub obiekty mniej  niebezpieczne niż te, które początkowo wzbudziły emocje, np.: rodzice dają karę, a my się z nią nie zgadzamy i np.: trzaskamy drzwiami             

Zaprzeczanie rzeczywistości - stanowi mechanizm obronny do którego dzieci często się uciekają, po to by chronić własne ja, mogą one odmawiać dostrzegania istnienia bolesnych sytuacji, np.: mówi się dziecku że babcia zmarła, a dziecko wciąż się o nią pyta.

Kompensacja - jest stosowana przez wiele dzieci wówczas, kiedy próbują one znaleźć uwieńczoną powodzeniem lub nagradzającą formę działalności, którą może zastąpić inny nie dostarczający sukcesów jej rodzaj, np.: dziewczyna, która uważa, że nie jest ładna, więc próbuje być dobra np.: w matematyce.

Regresja - stanowi powrót do wcześniejszych okresów rozwojowych, po to by uniknąć lęku przed określoną sytuacją, np.: gdy rodzi się niemowlak, to drugie dziecko czuje się odrzucone, więc powraca do własnych wcześniejszych okresów, np.: zaczyna ssać kciuka, choć biegało to znów raczkuje.

Reakcja pozorowana - może być przez dzieci używana w celu zapobiegania wyrażaniu niechcianych i niepożądanych pragnień, np.: osoba która jest uległa, cicha, nie chce za taką uchodzić i wbrew
swojej naturze staje się agresywna, asertywna, ale to tylko udawanie.

Unikanie i wycofywanie się - są dwoma wzajemnie powiązanymi mechanizmami obronnymi, których dzieci używają po to, aby uniknąć zagrażających lub niepożądanych reakcji. Kiedy są one stosowane
dzieci usiłują odwlekać lub odkładać na później wykonanie nieprzyjemnego zadania, np.: dzieci, które
nie lubią prezentować na forum klasowym swoich prac, więc się spóźniają albo nie przychodzą.

Wyparcie - myśli i doświadczenia wzbudzające napięcie lub lęk są spychane na poziomª
nieświadomości. Umiarkowane wyparcie może pomóc chwilowo obniżyć poziom lęku. Jednak kiedy myśli i doświadczenia wywołujące lęk zostaną wyparte, ale stale funkcjonują na poziomie
nieświadomości mogą wówczas rozwiązać się poważniejsze zaburzenia zachowania.
 

Behawioryzm (Pawłow, Watson, Skinner) – zachowanie człowieka jest  odwzorowaniem struktury i dynamiki środowiska. Środowisko jest aktywne, człowiek reaktywny. Zachowanie uruchamiane jest poprzez popęd, ale utrwalane i podtrzymywane przez wzmocnienie, czyli jakiś obiekt lub stan rzeczy redukujący popęd. Operując wzmocnieniami uzyskuje się kontrolę nad zachowaniami, można je modyfikować (koncepcja sterowania zewnętrznego).

Idee behawiorystów:

1.człowiek jest wytworem środowiska społecznego

2.zachowanie człowieka może być kreowane poprzez nagrody i kary

3.wnętrze człowieka jest czarna skrzynką, która nie powinna interesować naukowca

4.model człowieka można zamknąć w formule (S->R) czyli bodziec –reakcja

5.człowiek jest jednostką reaktywną, a nie aktywną

Psychologia humanistyczna (Rogers) – postuluje o wewnętrznym mechanizmie sterowania zachowaniem człowieka. Jednostka wolna, wewnątrz sterowalna, posiadająca intuicję, chce się rozwijać, dysponuje swobodą wyboru zachowań. Mechanizmem sterującym ludzkimi zach. Są potrzeby, pojmowane jako brak czegoś (piramida Maslowa: potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku, samorealizacji).

Samorealizacja to dążenie do wewnętrznej spójności, spełnienie swojego przeznaczenia.

Cechy osób samorealizujących się:

1.spontaniczność

2.twórczość

3.tzw. doświadczenia szczytowe-bez powodu cieszą się życiem

4.autonomiczność

5.niezależność

6.demokratyczny charakter

7.utrzymują głębokie relacje z niewieloma osobami

8.dystans do siebie i życia

9.poczucie humoru

Idee psychologii humanistycznej:

1.człowiek jest świadomy swojej egzystencji

2.dokonuje świadomych wyborów

3.jest człowiekiem wolnym

4.jest dobry z natury

5.człowiek powinien żyć teraźniejszością

Wyróżniamy dwa obrazy siebie:

1.realny-jaki jestem

2.idealny-jakim chciałbym być

Psychologia poznawcza (Winer) – podejście poznawcze stara się wyjaśniać zachowanie człowieka tym, w jaki sposób postrzega on sytuację, jak ją interpretuje, co na ten temat już wie i jakie ma w związku z tym oczekiwania.

Źróło: J. Strelau, Psychologia. Podręcznik akademicki, Tom I, Gdańsk 2000

2. Procesy poznawcze jako procesy odbioru i przetwarzania informacji. Percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów

Procesy poznawcze - procesy tworzące i modyfikujące struktury poznawcze (reprezentacje umysłowe) w systemie poznawczym (w umyśle), będące przedmiotem badań psychologii poznawczej. Można stwierdzić, że procesy poznawcze służą do tworzenia i modyfikowania wiedzy o otoczeniu, jaka kształtuje zachowanie (służą poznawaniu otoczenia). Można również stwierdzić, że są to procesy przetwarzania informacji, jakie zachodzą w układzie nerwowym i polegają na odbieraniu informacji z otoczenia, ich przechowywaniu i przekształcaniu, oraz wyprowadzaniu ich ponownie do otoczenia w postaci reakcji - zachowania.

Percepcja - organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia. Percepcja to postrzeganie; uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny; sposób reagowania, odbierania wrażeń.

Istnieją dwa rodzaje struktur poznawczych:

Związana z wyobraźnią. Odbierane przez nią wrażenia zmysłowe zazwyczaj są deformowane przez nasze oczekiwania, potrzeby, uczucia i mechanizmy obronne, uruchamiane przez podświadomość.

Związana z inteligencją. Koryguje ona doznania zarejestrowane w naszej wyobraźni.

Systemy percepcyjne człowieka umożliwiają mu widzieć, słyszeć, czuć smak, zapach, dotyk i zmiany temperatury. Jest to także poczucie świadomości (otoczenia).

Percepcja w szerokim sensie oznacza rejestrację (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego: ich odbiór sensoryczny, zrozumienie, identyfikację i określenie werbalne oraz przygotowanie do reakcji na bodziec.

Etapy procesu postrzegania:

- odbiór wrażeń             
- postrzeganie w wąskim znaczeniu              
- identyfikacja i rozpoznawanie

Tradycyjnie percepcję dzieli się na dwa etapy:

Recepcja sensoryczna  – wczesny proces biernej rejestracji informacji, "odzwierciedlenie bodźców w receptorach", co jest utożsamiane z pierwszymi etapami przetwarzania informacji danej modalności zmysłowej w układzie nerwowym. Przykładowo, w zakresie percepcji wzrokowej, można tutaj wskazywać na występowanie w układzie nerwowym tzw. "detektorów cech", a więc neuronów wybiórczo reagujących na linie o określonej orientacji przestrzennej itd.

Spostrzeganie, czy też po prostu percepcja – późniejszy, aktywny proces, polegający na "interpretacji danych zmysłowych z wykorzystaniem wskazówek kontekstualnych, nastawienia i wcześniej nabytej wiedzy" Wymienia się tutaj m.in. następujące zagadnienia:

różnicowanie

rozpoznawanie - proces ten można po części zaliczyć także do zagadnień pamięci, jako że odnosi się do identyfikacji otrzymanych aktualnie danych zmysłowych z danymi już znajdującymi się w umyśle. Współcześnie wyróżnia się także szczegółowe nurty badawcze dotyczące np. rozpoznawania twarzy.

kategoryzacja percepcyjna - proces ten można traktować także jako zagadnienie złożone, wymagające zarówno różnicowania, rozpoznawania, a także złożonych procesów poznawczych (abstrahowanie, tworzenie pojęć), jak i uczenia się (i z tej perspektywy można traktować ten proces jako zagadnienie pamięci - nabywanie wprawy, uczenie się różnicowania odrębnej kategorii bodźców)

orientacja

Myślenie – jest przetwarzaniem informacji. Zawartych w spostrzeżeniach, myślach takich jak wyobrażenia i pojęcia. Zasadniczo  można dokonać ogólnego podziału procesów myślenia, mającego na celu bardziej uporządkowanie zagadnień, a nie konkretną koncepcję

myślenie autystyczne - nie służące jakiemuś konkretnemu celowi

myślenie realistyczne - podporządkowane jakiemuś określonemu celowi (np. rozwiązaniu problemu)

reproduktywne - kiedy przebieg procesu myślowego i jego efekt końcowy nie jest niczym nowym dla danej jednostki, kiedy ma miejsce odtworzenie już znanych operacji intelektualnych

produktywne - kiedy przebieg procesu myślowego bądź jego efekt końcowy jest czymś nowym dla jednostki

a) twórcze - kiedy myślenie produktywne jest czymś nowym nie tylko dla jednostki, ale też jest czymś nowym z perspektywy społecznej danego okresu historycznego. Warto zauważyć, że myślenie twórcze nie musi być traktowane jako kategoria myślenia produktywnego, ale także jako oddzielna kategoria myślenia w ogóle, która mogłaby dotyczyć procesu myślowego wiążącego różne aspekty myślenia, np. myślenie autystyczne z produktywnym.

b) odtwórcze - kiedy myślenie produktywne nie spełnia kryteriów myślenia twórczego w takim sensie, jak to przedstawiono powyżej

krytyczne - kiedy proces myślowy nie zmierza ani do powtórzenia znanych operacji, ani do wytworzenia czegoś nowego, ale ma na celu ocenę aktywności intelektualnej. Zapewne można taką postać myślenia określić również mianem "metamyślenia" - a więc myślenia o myśleniu.

Możemy jeszcze wyróżnić myślenie :logiczne, konkretne, abstrakcyjne, formalne, postformalne itd.

Problem – przeszkoda, której przezwyciężenie jest konieczne do osiągnięcia celu

Właściwością sytuacji problemowej wyróżniającą ją od innych sytuacji jest występowanie w niej problemu, czyli trudności dającej się sformułować w pytanie lub zestaw pytań.

Zadanie problemowe jest problemem który musimy lub chcemy rozwiązać. Proces rozwiązywania takiego zadania jest sekwencja myślową zwaną łańcuchem transformacyjnym, złożonym z myśli i operacji umysłowych, zmierzających do wyniku czyli rozwiązania problemu. Uzyskany wynik podlega weryfikacji, poczym następuje procesja będąca potwierdzeniem poprawności rozwiązania i właśnie ona kończy łańcuch transformacyjny, jeśli rozwiązanie okazało się poprawne. Jeśli jest błędne następują nowe sekwencje myśli i operacji umysłowych, weryfikujące dane wyjściowe i poprzedni łańcuch transformacyjny. Weryfikacja taka prowadzi do usuwania przyczyn błędów z poprzedniego ciągu myślowego.

Fazy rozwiązywania problemu:

1 – dostrzeżenie problemu – podmiot spostrzega sytuacje i dostrzega tkwiący w niej problem

2 – analiza sytuacji problemowej – odbiór i wstępne wyodrębnienie info. Wyjściowych

3- wytwarzanie pomysłów rozwiązania (hipotez) – wytwarzanie info. Poprzez operacje umysłowe zastosowanie do myśli

4 – weryfikacja pomysłów (hipotez) – sprawdzanie ich wartości

Źróło: pod red. W. Pilecjka, Podstawy psychologii, Kraków 1998

3. Pamięć, uczenie się – elementarne i złożone formy uczenia się

Uczenie się – doświadczenie indywidualne człowieka, polegające na odbiorze, przetwarzaniu informacji. Oraz wykonywaniu różnych działań, prowadzą do zmian w jego zachowaniu. Zamiany te są skutkiem uczenia się. Uczenie się jest procesem zachodzącym wewnątrz psychiki człowieka. Dzięki istnieniu w niej systemu pamięci kodującemu i magazynującemu odbierane informacje.

Sposoby uczenia się:

1.uczenie pamięciowe – jego celem jest zapamiętanie układów wiadomości lub czynności tak, by można je było powtarzać w sposób bezbłędny – podstawowa czynność to powtórzenia; odnoszą się do tego trzy prawa:

a)postawa czynna powoduje lepsze efekty niż postawa bierna,

b)zapamiętanie początku i końca materiału wymaga mniej powtórzeń niż zapamiętanie środka,

c)czas potrzebny do wyuczenia się określonego materiału jest wprost proporcjonalny do kwadratu długości szeregu.

2.uczenie się przez rozwiązywanie problemów – gdy podmiot spotyka się z sytuacją nową, trudną, gdy zadanie nie może być rozwiązane przy pomocy posiadanej wiedzy. Uczeń informacje musi sam wytworzyć.

3.uczenie się przez próby i błędy – wtedy gdy podmiot znajduje się w jakiejś nowej sytuacji, rozpatruje nowy układ zależności, po to by lepiej przystosować się do życia. Jest to nieekonomiczny sposób uczenia się, stosowany tam gdzie zawodzą inne. Podstawowe prawo odnoszące się do tej formy uczenia się to prawo efektu Thorndike: wśród wielu wykonywanych czynności, najsilniej utrwalają się te, po których następuje efekt w postaci nagrody.

4.uczenie się przez wgląd (zrozumienie) – odkrywanie organizacji materiału, nadawanie mu jakiejś struktury. Chodzi o wniknięcie w istotę rzeczy, zobaczenie powiązań między elementami, wniknięcie w terminy wchodzące w zakres działania.

5.uczenie się sensoryczne – polega na wytwarzaniu odruchów warunkowych.

6.uczenie się przez naśladownictwo.

7.uczenie się uboczne (mimowolne) – następuje przy okazji wykonywania jakichś czynności.

8.uczenie się poprzez zabawę – uczestnicząc w grach, konkursach, turniejach, ale także oglądając takie programy przyswajamy najczęściej wiedzę i umiejętności praktyczne, przydatne w codziennym życiu. Ta forma uczenia się jest charakterystyczna dla programów edukacji rozrywkowej.

Pamięć – system kodujący i przechowujący informacje. Odbierane lub wytwarzane przez jednostkę.

Wyróżniamy 3 fazy procesów pamięciowych:

1 – zapamiętywanie – kodowanie w pamięci odebranych informacji.

2 – przechowywanie – utrzymywanie w pamięci powstałego zapisu

3 – odtwarzanie – aktualizacja tego co zastało zapisane i przechowane

Cechy pamięci:

1.zakres-jak dużo możemy zapamiętać

2. czas pamiętania-jak długo pamietamy

3.dokładnośc odtwarzania

gotowość do przypomnienia sobie-jak szybko jesteśmy w stanie przywołać sobie dany materiał

Rodzaje pamięci:

Krótkotrwała-jest świadoma nietrwała o ograniczonym zakresie

długotrwała-nieświadoma ,trwa długo, zakres nieograniczony

1.proceduralna-typu ‘wiem jak”, np. pływać, jazda na rowerze

2.deklaratywna-typu „wiem że”, np. Warszawa jest stolica Polski

1.semantyczna-przekazywana z pokolenia na pokolenie, np. tradycja świąt Bożego Narodzenia, twierdzenie Pitagorasa

2.epizodyczna-znamy ją tylko my i umiera ona razem z nami

Rodzaje transferów:

1.T.pozytywny-wiedza zapamiętana wcześniej ułatwia zapamiętanie wiedzy późniejszej

2.T. negatywny- wiedza wcześniejsza utrudnia zapamiętanie wiedzy późniejszej, np. akcent w językach

3.Interferencja proaktywna- wiedza zapamiętana później ułatwia zrozumienie wiedzy wcześniejszej

4.Interferencja retroaktywna- wiedza późniejsza utrudnia zrozumienie wiedzy wcześniejszej

Liczba Milera- człowiek średnio zapamiętuję 7+2 jednostki znaczeniowe

Źróło: pod red. W. Pilecjka, Podstawy psychologii, Kraków 1998

4.Rola emocji podstawowych

Emocja – pozytywna lub negatywna reakcja na spostrzegany lub zapamiętany przedmiot, zdarzenie lub okoliczności, której towarzyszą subiektywne uczucia

Emocja podstawowa – emocja wrodzona, wspólna wszystkim ludziom, taka jak: zdziwienie, szczęścia, gniew, strach, wstręt, smutek

Źródła emocji:

1.głównym źródłem emocji są wszelkie bodźce odbierane przez nasze zmysły: ciepło           słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś,

2.przedmioty lub obiekty, które nie budziły wcześniej żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Dla kogoś, kto tonął, jezioro może kojarzyć się z lękiem itd.,

3.potrzeby- dążenie do ich zaspokojenia może wywoływać emocje. Kiedy wydaje się, że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę- smutek, żal, lęk, złość,

4.kontakt z samym sobą- można siebie lubić, nienawidzić, być z siebie dumnym, złościć się na siebie. Przekonania żywione o sobie, stopień, w jakim jesteśmy bliscy tego, jakimi chcielibyśmy być- wszystko to jest ważnym źródłem emocji,

5.słowa- mogą działać podobnie jak czyny i wywoływać emocje (nie tylko w wypowiadającym je, ale tez w innych): radość, żal, wstyd, lęk, poczucie winy, słowo „nie” często jest sprawcą smutku, rozgoryczenia.

Funkcje emocji:

a) funkcja informacyjna

...