Ceuta - afrykańskie wrota do Europy_Ferenc.pdf

(1534 KB) Pobierz
Ceuta – afrykańskie wrota do Europy
Tomasz Ferenc
1
Streszczenie:
Ceuta będąc jedną z dwóch hiszpańskich eksklaw w Maroku, stanowi także bramę
do Europy, zarówno dla Marokańczyków, jak i dla migrantów przybywających z głębi
afrykańskiego kontynentu. Działania mające chronić Ceutę przed subsaharyjskimi
migrantami spowodowały, że stała się ona wzorem tego, co nazywamy „Twierdzą
Europa”. Bezpośrednia bliskość granicy jest kluczowa dla funkcjonowania Ceuty, i to z nią
wiążą się kluczowe problemy eksklawy. W artykule w oparciu o materiały zgromadzone
podczas badań terenowych, przeprowadzonych w Ceucie w lipcu 2017 r. ukazane zostaną
trzy kluczowe problemy istotne dla zrozumienia specyfiki tego regionu. Kolejno będą
to zagadnienia związane z funkcjonowaniem granicy, etnicznymi podziałami wśród
mieszkańców Ceuty, oraz obawami jej mieszkańców co do przyszłości półwyspu.
Słowa kluczowe:
Ceuta, Maroko, granica, „Twierdza Europa”, sekurytyzacja, migracja, uchodźcy
Link do artykułu:
http://www.pogranicze.uni.opole.pl/biblioteka/docs/tom6/ferenc_t6n2.pdf
Standard cytowania (APA):
Ferenc, T. (2018). Ceuta – afrykańskie wrota do Europy.
Pogranicze. Polish
Borderlands Studies, t. 6, nr 2,
s. 135-163.
Autonomiczne miasto Ceuta jest, obok Melilli, jedną z dwóch hiszpańskich
eksklaw znajdujących się w Maroku. Usytuowane na wąskim półwyspie, zajmuje
nieco ponad 19 tysięcy kilometrów kwadratowych (dokładnie 19300 km
2
).
Oba afrykańskie miasta, Melilla i Ceuta, należąc do Hiszpanii, są także częścią
Unii Europejskiej. Stanowią zatem niezwykły przypadek obecności Wspólnoty
w Afryce, z czym wiąże się szereg specyficznych dla tego regionu zagadnień,
dotyczących między innymi wewnętrznych problemów eksklaw, złożonych relacji
między Hiszpanią i Marokiem oraz kwestii migrantów napływających z terenów
Afryki Subsaharyjskiej. Lokalizacja miasta powoduje, że jest ono miejscem wysoce
zmilitaryzowanym, z licznymi obszarami przeznaczonymi dla stacjonującego tam
1
Dr hab. Tomasz Ferenc prof. UŁ – Katedra Socjologii Sztuki i Edukacji, Wydział
Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego, e-mail: tomasz.ferenc@wp.pl.
135
POGR ANICZE. POLISH BORDERLANDS STUDIES TOM 6
nr 2
wojska. Znacząco wpływa to na charakter tego niewielkiego półwyspu. Liczba
umundurowanych funkcjonariuszy rozmaitych formacji wydaje się uzasadniona,
szczególnie od momentu, gdy Ceuta stała się afrykańskim przedmurzem Unii
Europejskiej; wzorem rozwiązania które, później nazwano „Twierdzą Europa”.
Należy zaznaczyć, że obie eksklawy zostały wyłączone z układu podpisanego
w Schengen, co oznacza brak zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych i tym
samym pozbawienie obywateli eksklaw prawa do swobodnego przemieszczania się
w ramach strefy. Hiszpania sygnowała to porozumienie w 1991 roku, a w pełni
przystąpiła do niego w roku 1995 (Pinos 2015: 77). Układ ten przeniósł odpowie-
dzialność za kontrolę zewnętrznych granic Unii na państwa sąsiadujące z krajami
z poza Wspónoty. W ten sposób obie eksklawy, nie będąc w Schengen, muszą
chronić granic UE, zarówno od strony lądu, jak i morza. Bezpośrednia bliskość
granicy z Marokiem jest kluczowa dla funkcjonowania Ceuty, jak stwierdził jeden
z respondentów, to nie tylko afrykańskie drzwi do Europy, ale także jej płuca.
Od przepustowości granicy uzależniony jest w znacznym stopniu gospodarczy
system miasta.
Z ekonomicznego punktu widzenia, granica musi być szybsza, musi być bardziej
otwarta. Ceuta oddycha przez tę granicę, potrzebujemy tego powietrza, które
przez nią napływa (wywiad 5).
Niewielki teren eksklawy przy tak dynamicznym zagęszczeniu
czynników wpływających na sytuację społeczną, ekonomiczną i polityczną
powoduje, że Ceuta staje się, co doskonale wyraził jeden z rozmówców, socjolo-
gicznym laboratorium przyszłości, miejscem badania tego, czym może stać się
Europa. Granice – zarówno morska, jak i lądowa – stanowią klucz do zrozumienia
specyfiki europejskich eksklaw w Afryce w kontekście polityki, ekonomii i kultury.
Oddzielają one dwa odmienne światy, które nieustannie wzajemnie się przenikają
i tworzą odrębny, specyficzny układ ekonomicznych i społecznych relacji –
unikalną kulturę pogranicza.
Na Ceucie granica jest dla nas bardzo ważna, ponieważ łączy dwa światy,
pierwszy i trzeci. My żyjemy w pierwszym świecie, ale za granicą ludzie żyją w
całkowicie odmiennej sytuacji; pod pewnymi względami Maroko jest całe wieki
w tyle (…) (wywiad 5).
136
Ferenc: Ceuta – afryk ańskie wrota do Europy
Uwagi metodologiczne i organizacja badania
Podstawą do napisania artykułu stało się badanie terenowe przeprowa-
dzone w Ceucie w lipcu 2017 roku. W czasie jego trwania zebrano 12 wywiadów
swobodnych, mało ukierunkowanych (niestrukturalizowanych), indywidualizowa-
nych ze względu na każdego respondenta (Przybyłowska 1978: 63). Ogólne pytania
dotyczyły specyfiki życia w eksklawie oraz doświadczeń wynikających z międzykul-
turowych, transgranicznych kontaktów. Wybór takiego typu wywiadu miał na celu
umożliwienie respondentom udzielania jak najobszerniejszych wypowiedzi bez
sugerowania pytaniami kolejnych obszarów tematycznych. Dzięki temu na etapie
analizy zarejestrowanych materiałów wyodrębniono zestaw kluczowych zagadnień
dotyczących Ceuty, które zostały wskazane przez samych respondentów. W czasie
badania przeprowadzano także kilkadziesiąt nierejestrowanych, krótszych rozmów
z mieszkańcami miasta i z subsaharyjskimi migrantami. Zarówno wywiady, jak
i rozmowy miały na celu uzyskanie informacji na temat specyfiki Ceuty, badanej
jako obszar graniczny usytuowany na innym kontynencie, odizolowany od Europy
morzem, a jednocześnie do niej przynależący. Wywiadów udzielili między innymi:
dziennikarz lokalnej gazety, sekretarz związków zawodowych, pracownicy urzędu
miasta oraz muzeum, wykładowcy lokalnego uniwersytetu, pracownik informacji
turystycznej, lokalni przedsiębiorcy, emerytowany żołnierz. Jeden z wywiadów
z hiszpańskim badaczem tego regionu został przeprowadzony internetowo po
zakończeniu badań terenowych
2
. Poszukiwano respondentów, którzy dysponują
wiedzą na temat specyfiki regionu, są zaangażowani w lokalne życie społeczne,
polityczne, kulturalne lub też sami badawczo zajmują się hiszpańsko–marokańskim
pograniczem. Sytuacja taka dotyczyła dwóch respondentów. W takim przypadku
były to wywiady o charakterze eksperckim. Wywiady przeprowadzono w języku
angielskim, kiedy nie było to możliwe korzystano z pomocy tłumacza.
W czasie trwania pracy terenowej wykonano także obszerną
dokumentację fotograficzną, która stanowi ważną część badania. Sporządzana
jest ona w tradycji fotografii topograficznej, mającej ukazać specyfikę miejsca
w możliwie „obiektywny” sposób. Jest to próba stworzenia fotograficznych „map”,
osadzenia kluczowych dla badania miejsc, w szerokim kontekście wizualnym
3
.
Tworzenie zapisu fotograficznego bezpośrednio łączy się z prowadzeniem
obserwacji między innymi na przejściach granicznych, w ośrodkach dla uchodźców,
2
3
Badanie zostało realizowane ze środków przyznanych przez MNiSW, 2016-2018. „Trans
Europa. Interdyscyplinarne studia nad europejskim pejzażem kulturowym w czasie XXI –
wiecznej wędrówki ludów”.
Za fotograficzną część projektu odpowiada dr hab. Marek Domański, prof. ASP im.
Władysława Strzemińskiego w Łodzi.
137
POGR ANICZE. POLISH BORDERLANDS STUDIES TOM 6
nr 2
w miejscach, w których wznoszone są ogrodzenia i inne instalacje o charakterze
sekurytyzacyjnym. W tym przypadku zostały one przeprowadzone zarówno po
stornie hiszpańskiej, jak i marokańskiej. Pozwoliły one na weryfikację informacji
uzyskanych w wywiadach, dotyczących na przykład spowolnienia ruchu przy-
granicznego ze względu na skrupulatne kontrole czy masowego, indywidualnego
transportowania/przemycania towarów z Hiszpanii do Maroka.
W czasie pobytu w Ceucie zgromadzono także lokalną prasę i prze-
analizowano zamieszczane w niej artykuły. Wywiady, obserwacje, analiza prasy
oraz tekstów naukowych poświęconych Ceucie miały doprowadzić do wskazania
kluczowych problemów, które wynikają z geopolitycznej lokalizacji miasta.
Wyodrębniono zatem kilka obszarów tematycznych, które dotyczą Ceuty,
analizowanej jako afrykańskie wrota prowadzące do Europy. Zostaną one zapre-
zentowane w tekście; kolejno będę to zagadnienia związane z funkcjonowaniem
granicy, etnicznymi podziałami wśród mieszkańców Ceuty oraz obawami jej
mieszkańców co, do przyszłości półwyspu
4
. Zanim jednak to nastąpi koniecznie
jest skrótowe przedstawienie dziejów Ceuty, wokół których nieustanie trwa hisz-
pańsko-marokański spór.
Historia eksklawy, krótkie wprowadzenie
Dzieje Ceuty, co jest charakterystyczne dla tego rodzaju regionów, ukazują
historię przechodzenia spod jednego panowania pod kolejne. Nie może to dziwić,
biorąc pod uwagę jej doskonałą strategiczną lokalizację. Półwysep należał między
innymi do Berberów, Kartaginy, Cesarstwa Rzymskiego, Wandalów, Wizygotów,
Bizantyjczyków, Arabów i Portugalczyków. Wraz z kolejnymi podbojami Ceuta
zmieniała nazwy. Oto niektóre z nich: Septem Fratres (Rzymianie), Eptadelphos
(Grecy), Sebta (Bizantyjczycy), Medina Sebta (Arabowie), Septa (Marokańczycy;
Ballesteros 2008: 205). Od VII wieku, po opanowaniu Ceuty przez Arabów,
półwysep stał się głównym punktem przerzucania wojsk do Europy. Portugalczycy
przejęli Ceutę w 1415 roku, chcąc przywrócić na tych terenach Afryki chrześci-
jaństwo, ale także zyskać dostęp do cennych szlaków handlowych. W 1580 roku
półwysep zajęli Hiszpanie. Jednak o ostatecznej przynależności Ceuty zadecydował
traktat lizboński, kończący wojnę między Portugalią i Hiszpanią. W 1668 król
Portugalii Alfons VI Zwycięski przekazał Ceutę królowi Hiszpanii Karolowi II.
Pozostałością historii jest wciąż obecne w herbie Ceuty portugalskie godło.
4
Z racji objętościowych ograniczeń artykułu pominięty zostanie ekonomiczny aspekt
funkcjonowania Ceuty. Stanowi on jednak, kolejny istotny obszar badań, wymagający
osobnego, obszernego omówienia.
138
Ferenc: Ceuta – afryk ańskie wrota do Europy
Po ostatecznym upadku kolonialnych i wielkomocarstwowych aspiracji
Hiszpanii, wraz ze wzrostem potęgi Wielkiej Brytanii i znaczenia Francji, Maroko
pozostało w XIX wieku jedynym zamorskim terytorium, dzięki któremu Madryt
mógł uczestniczyć w międzynarodowej grze politycznej. Obszar Maghrebu
uznawany był przez Hiszpanię za naturalną strefę wpływu. Tym samym dzieje
Ceuty są silnie splecione z historią Maroka i długoletnią walką tego państwa o
niepodległość. W 1912 roku, w wyniku traktatu podpisanego w mieście Fez, sułtan
Maroka zrzekł się suwerenności, przechodząc pod protektorat Francji. Hiszpania
uznała ten traktat pod warunkiem uzyskania północnych terenów Maroka, rejonu
Ifni oraz części terytorium saharyjskiego. Kiedy w 1956 roku rozpoczęła się deko-
lonizacja Maroka, Hiszpania zwróciła większość zagarniętych terenów, zachowując
Ceutę, Melillę, Sidi Ifni i region Tarafaja. Z Sidi Ifni wycofała się dopiero w 1969
roku. Kwestia eksklaw pozostała zapalnym problem po dekolonizacji Sahary
Zachodniej, która zakończyła się trójstronnym porozumieniem między Marokiem,
Mauretanią i Hiszpanią. Rezultatem tego układu było przekazanie przez Hiszpanię
władzy administracyjnej dwóm pozostałym państwom. Podpisane w 1975 roku
porozumienie nie zadowalało jednak Maroka, które wysuwało roszczenia rewin-
dykacyjne wobec obu hiszpańskich miast. „10 lutego 1983 r. Komisja Polityczna
Unii Parlamentarzystów Arabskich zaapelowała do Madrytu o podjęcie negocjacji
mających na celu zwrot Maroku Ceuty i Melilli oraz wysepek hiszpańskich
u wybrzeży Afryki” (Domejko-Kozera 2011: 222). Roszczenia te były elementem
gry politycznej prowadzonej przez Rabat, która miała na celu odciągnięcie uwagi
od istotnych problemów politycznych i ekonomicznych kraju. Wątek ten pojawiał
się wielokrotnie w zgromadzonych wywiadach.
W Maroku kwestia Ceuty i Melilli wykorzystywana jest politycznie, aby
odciągać uwagę opinii publicznej od wewnętrznych problemów, biedy, kwestii
praw obywatelskich, itp. (wywiad 10).
Większość historyków zgodnie umiejscawia początki państwowości
królestwa Maroka na przełomie XIX i XX wieku. Jak podkreśla Teodoro Ruiz
de Cuevas, koncept ojczyzny był w tych rejonach obcą ideą, która podobnie
jak w innych arabskich krajach basenu Morza Śródziemnego narodziła się
stosunkowo późno, a początki marokańskiego nacjonalizmu można umiejscowić
dopiero w latach 20.-30. XX wieku (Ballesteros 2008: 193). Polityczna i kulturowa
przynależność eksklaw do Hiszpanii podkreślana jest zarówno przez przedsta-
wicieli nauki, mediów oraz polityki. Melilla była częścią korony hiszpańskiej
na 279 lat przed proklamowaniem USA, 183 lata przed powstaniem Królestwa
Maroka i 18 lat przed tym, nim Navarra stała się częścią Kastylii. Hiszpańskie
139

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin