Codzienność w sudeckich sanatoriach w latach 1950–1966_Woźniakowska,K.pdf

(1009 KB) Pobierz
ROCZNIKI DZIEJÓW SPOŁECZNYCH I GOSPODARCZYCH
Tom LXXIX – 2018
KINGA WOŹNIAKOWSKA
Wrocław
CODZIENNOŚĆ W SUDECKICH SANATORIACH
W LATACH 1950–1966
Zarys treści:
Po 1945 r. uzdrowiska przekształcono całkowicie, zarówno pod
względem systemu leczenia, działalności kuracyjnej, jak i sposobu ich admini-
strowania. Upaństwowione kurorty stały się nieodłączną częścią socjalistycznej
służby zdrowia oraz centralnie sterowanej gospodarki. W artykule skoncentro-
wano się przede wszystkim na aspektach społeczno-kulturowych, podejmując
m.in. wątki charakteru uzdrowisk czy oferty przygotowanej dla kuracjuszy.
Celem publikacji jest pokazanie, jak w okresie powojennym na nowo kształ-
towało się
życie
uzdrowiskowe i jakie trudności temu towarzyszyły. Przedsta-
wiono specyfikę pobytu dorosłych kuracjuszy w ramach lecznictwa zamknię-
tego, podczas którego chory stale przebywał w sanatorium.
The content outline:
After 1945, health resorts were totally transformed,
both as regards the treatment and therapeutical systems, and their admin-
istration. Health resorts, taken over by the state, became an integral part of
the socialist national health service and a centrally managed economy. The
article focuses mainly on socio-cultural aspects, taking up such questions as
the character of health resorts or their proposal for patients. The purpose
of the study is to demonstrate how the offer of health and rehabilitation
resorts was reshaped in the post-war reality and what difficulties had to be
overcome. A specificity of the inpatient care is presented when adult patients
are housed in a sanatorium.
Słowa kluczowe:
uzdrowiska dolnośląskie po 1945 r., PRL, socjalistyczna
służba zdrowia,
życie
codzienne
Keywords:
Lower Silesia health resorts after 1945, Polish People’s Republic,
socialist health service, everyday life
http://dx.doi.org/10.12775/RDSG.2018.08
222
Kinga Woźniakowska
Wprowadzenie
W dotychczasowych polskich badaniach omijano zagadnienia odno-
szące się do historii uzdrowisk po 1945 r. Dotyczy to również dolno-
śląskich
i sudeckich miejscowości kuracyjnych. Zakres terytorialny
artykułu obejmuje polską, po 1945 r., część masywu Sudetów oraz
Przedgórze Sudeckie
1
. Analizą zostały objęte uzdrowiska, które w latach
1950–1966 prowadziły działalność leczniczą pod auspicjami Państwo-
wego Przedsiębiorstwa „Polskie Uzdrowiska” i Centralnego Zarządu
Uzdrowisk, tworząc jednocześnie Państwowe Przedsiębiorstwa Uzdro-
wiskowe. Cezurą początkową jest rok 1950, kiedy w pełni przekształ-
cono i sformalizowano lecznictwo uzdrowiskowe. Wraz ze zmianami na
poziomie struktur administracyjnych reformowano cały system leczni-
czy. Dopiero od tego momentu można mówić o całkowitym „uspołecz-
nieniu” tego działu służby zdrowia. Końcową cezurą jest zaś uchwalenie
w 1966 r. ustawy o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym. Wyda-
nie tego aktu prawnego kończy przemiany w powojennym lecznictwie
uzdrowiskowym.
W opracowaniach dotyczących dziejów Dolnego
Śląska
po 1945 r.
temat uzdrowisk nie jest właściwie podejmowany. Do tej pory nie uka-
zała się
żadna
publikacja kompleksowo traktująca o sytuacji
śląskich
kurortów po II wojnie
światowej.
Dostępne piśmiennictwo jest nader
skąpe i ma różną wartość poznawczą. Również kwestia
życia
codzien-
nego nie była poddana głębszym analizom
2
. Podstawą ustaleń zawar-
tych w artykule są materiały archiwalne zgromadzone w Archiwum
Akt Nowych w Warszawie, Archiwum Państwowym we Wrocławiu oraz
w jego oddziale w Kamieńcu Ząbkowickim. Jako uzupełnienie służy zaś
Przedgórze Sudeckie rozumiane jako obszar położony na północny wschód od
Sudetów, tworzony przez Wzgórza Strzegomskie, Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie;
Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski,
red. M.I. Mileska, Warszawa 2000, s. 790.
2
Lukę badawczą uzupełnia moja niepublikowana rozprawa doktorska przygo-
towana pod kierunkiem prof. J. Kęsika w Instytucie Historycznym Uniwersytetu
Wrocławskiego: K. Janusiak,
Uzdrowiska w polskich Sudetach i Przedgórzu Sudeckim
(organizacja, infrastruktura, działalność lecznicza),
Wrocław 2016, na bazie której
powstał niniejszy artykuł. Wśród wydanych opracowań wyjątek stanowi pozycja:
R.M.
Łuczyński,
Uzdrowiska sudeckie w latach 1945–1950,
Wrocław 2015. Autor
w skrócie opisuje m.in. organizacje uzdrowiskowe, lecznictwo, frekwencję. Fragmenty
pracy zostały poświęcone również
życiu
kulturalnemu i rozrywkom. Nie dokonano
jednak szerszej analizy wymienionych zjawisk i nie przedstawiano ich w kontekście
powojennych zmian, które dotknęły lecznictwo uzdrowiskowe w całym regionie. Godną
uwagi pozycją jest też:
Uzdrowiska dolnośląskie i ich okolice. Balneologia, historia,
przyroda, sztuka,
red. A. Falkiewicz, M. Starzewska, Wrocław 1975.
1
Codzienność w sudeckich sanatoriach
223
specjalistyczna prasa, wydawana m.in. przez Uzdrowiska Polskie czy
Instytut Balneologiczny.
W artykule skupiłam się przede wszystkim na aspektach spo-
łeczno-kulturowych,
podejmując m.in. wątki charakteru uzdrowisk,
oferty przygotowanej dla kuracjuszy. Celem publikacji jest pokazanie,
jak w okresie powojennym na nowo kształtowało się
życie
uzdrowi-
skowe i jakie trudności temu towarzyszyły. Przyglądając się codzien-
ności w sudeckich sanatoriach, chciałam odpowiedzieć na pytania: jaki
wpływ na funkcjonowanie ośrodków miała centralnie sterowana gospo-
darka, niedobory oraz przemiany w służbie zdrowia. W artykule została
przedstawiona specyfika pobytu dorosłych kuracjuszy w ramach lecz-
nictwa zamkniętego – sanatoryjnego, podczas którego chory stale prze-
bywał w sanatorium. Tym samym nie poruszono tu zagadnień zwią-
zanych z leczeniem ambulatoryjnym – otwartym oraz z lecznictwem
dziecięcym.
„Po zdrowie i radość
życia
do Uzdrowisk Dolnośląskich”
3
W 1945 r., na skutek przesunięcia polskich granic na zachód, znaczna
część krajowych uzdrowisk znajdowała się na terenie Sudetów. Bogactwa
naturalne eksploatowane w miejscowych kurortach oraz ich infrastruk-
tura miały wpływ na kształtowanie się całego powojennego lecznictwa
uzdrowiskowego. Jego przekształcenia,
ściśle
związane ze zmianami
w całej służbie zdrowia, rozpoczęły się od 1948 r. Stopniowo likwido-
wano wielosektorowy system opieki leczniczej. Ujednolicono go i cen-
tralizowano. Rozwiązania przejęte z okresu międzywojennego należało
dostosować do obowiązujących warunków politycznych i gospodarczych,
przede wszystkim centralnie planowej gospodarki. Ministerstwo Zdrowia
dążyło do stworzenia jednolitej i powszechnej opieki zdrowotnej, która
byłaby dostępna dla wszystkich grup społecznych obywateli
4
. Skutkiem
przemian w powojennej służbie zdrowia było przejęcie przez państwo
całkowitej kontroli nad lecznictwem. Scentralizowany system objął
wszystkie aspekty opieki zdrowotnej. Kluczowe zmiany nastąpiły na
przełomie lat 40. i 50., kiedy uzdrowiska zostały w pełni przestawione
Państwowe Uzdrowiska Dolnośląskie. Informator na sezon wiosenny 1946,
b.m.
i d.w., s. 22.
4
P. Grata,
Od Drugiej Rzeczypospolitej do Polski Ludowej. Ewolucja systemu
ochrony zdrowia w Polsce w latach 1944–1950,
„Polska 1944/45–1989. Studia i Mate-
riały” 15, 2017, s. 6, 13–14.
3
224
Kinga Woźniakowska
na tzw. lecznictwo społeczne
5
. Wprowadzono system skierowań na bez-
płatną kurację oraz wyodrębniono lecznictwo otwarte – ambulatoryjne
i zamknięte – sanatoryjne. W całym kraju przyjęto taki sam system
kwalifikacji chorych, ograniczając przy tym liczbę pacjentów prywat-
nych
6
. Jednocześnie należy podkreślić,
że
w pierwszych powojennych
sezonach dominowały, podobnie jak przed 1945 r., wyjazdy komercyjne,
indywidualne. Od 1948 r., wraz z przemianami organizacyjnymi w całej
służbie zdrowia, zaczęto tworzyć podwaliny dla masowego, zorganizo-
wanego uzdrowiskowego lecznictwa społecznego.
Na początku lat 50. został opracowany specjalny system opisujący
jak, przynajmniej w teorii, powinien wyglądać pobyt chorego w uzdrowi-
sku. Dzięki niemu kuracjusz miał czuć się komfortowo już od momentu
przyjazdu na dworzec. „Jedną z form uspołecznionej obsługi kuracju-
sza i opieki nad nim w uzdrowiskach powinno stanowić zainteresowa-
nie się Zarządów Państwowych Uzdrowisk istniejącymi warunkami
dojazdu kuracjuszy od dworców, po przyjeździe do miejscowości uzdro-
wiskowych, do biur usługowych Zarządów Państwowych Uzdrowisk” –
stwierdzali w piśmie z 1950 r. przedstawiciele Naczelnej Dyrekcji
7
. Po
otrzymaniu skierowania i przybyciu do uzdrowiska dalsze kroki kura-
cjusza uzależnione były od tego, czy miał leczyć się ambulatoryjne, czy
sanatoryjne. W pierwszym przypadku musiał udać się do odpowied-
niego domu wczasowego, w drugim do biura usług
8
. Te ostatnie zorga-
nizowano pod koniec lat 40. Ich celem było usprawnienie i ułatwienie
procedury przyjęcia do sanatorium. W założeniu miały działać tak, „aby
kuracjusz po przybyciu do uzdrowiska pozbawiony był wszelkich kłopo-
tów związanych z pobytem i leczeniem”
9
.
W teorii pierwsze chwile po opuszczeniu pociągu na dworcu docelo-
wym miały wyglądać następująco: „Na stacji czeka na nas biało-czer-
wony autokar. Chwila jazdy i zatrzymuje się przed jasnym gmachem
AAN, Naczelna Dyrekcja „Polskie Uzdrowiska” (dalej: ND „PU”), sygn. 4/3, Odpis
protokołu z 23 IV 1951 r. ze zdania Państwowego Uzdrowiska Kudowa nowo mianowa-
nemu dyrektorowi T. Janowskiemu.
6
Podział na lecznictwo otwarte i zamknięte wprowadzono w 1950 r. Ostatecz-
nie ukształtował się w 1951 r.; AAN, ND „PU”, sygn. 5/23, Zagadnienia lecznictwa
uzdrowiskowego w 1950 r.; J. Dobrzyński,
Uzdrowiska państwowe w roku 1951 (szkic
sprawozdawczo-statystyczny),
„Balneologia Polska” 4, 1953, s. 119.
7
AAN, ND „PU”, sygn. 1/2, Pismo okólne nr 14 ND „PU” w sprawie przejazdów
kuracjuszy między dworcami a uzdrowiskami, 6 V 1950 r.
8
S. Cegliński, M. Kalinowski,
Jak leczyć się w uzdrowisku (Poradnik dla skiero-
wanych na leczenie uzdrowiskowe),
Warszawa 1957, s. 13.
9
Z obrad Ministerstwa Zdrowia. Lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce Ludowej,
„Służba Zdrowia” 1949, nr 3, s. 2.
5
Codzienność w sudeckich sanatoriach
225
Biura Obsługi. Tam po załatwieniu formalności wszyscy otrzymują skie-
rowania do odpowiedniego pawilonu”
10
. Jednak nie zawsze na kuracjuszy
czekał autobus lub pracownicy. Często na dworcu nie było specjalnych
komunikatów. Ograniczano się jedynie do tablicy informacyjnej i drogo-
wskazów na trasie do uzdrowiska
11
. Zdarzało się,
że
nie było nawet i tego
typu udogodnień. Za przykład może posłużyć Szczawno-Zdrój, gdzie od
przystanku tramwajowego do budynku biura usług nie zamieszczono
żadnych
wskazówek dla kuracjuszy, oraz
Świeradów-Zdrój,
gdzie ani na
dworcu autobusowym, ani kolejowym nie było tablic informacyjnych
12
.
W Dusznikach-Zdroju autobus przyjeżdżał po pacjentów jedynie w nie-
które dni. W pozostałe musieli oni radzić sobie sami
13
. Podobnie było
w Polanicy-Zdroju oraz Kudowie-Zdroju. W tej drugiej miejscowości nie-
dogodności potęgowała odległość między dworcem a biurem usług oraz
fakt,
że
do transportu kuracjuszy uzdrowisko dysponowało jedynie cię-
żarówką
(!) wyposażoną w nieumocowane
ławki
i plandekę. W przypad-
kach, kiedy ten dość osobliwy
środek
transportu nie przyjeżdżał, pacjen-
tom pozostawało wynajęcie dorożki lub piesza wędrówka z bagażami
14
.
Do pozytywnych wzorców należy zaliczyć Cieplice-Zdrój i Lądek-Zdrój.
W pierwszej miejscowości na przystanku tramwajowym na kuracjuszy
czekał pracownik uzdrowiska, który zabierał ich do punktu przyjęć
15
.
W drugim przypadku procedura odebrania kuracjuszy odbywała się
według zaleceń: „w dniach między 1 a 8 każdego turnusu do pociągów
dalekobieżnych wyjeżdża autobus Z[arządu] P[aństwowego] U[zdrowi-
ska] z informatorem, który zabiera przybyłych kuracjuszy i wczaso-
wiczów. W późniejszych okresach tzn. po 8 przyjeżdżający kuracjusze,
względnie wczasowicze, informowani są przez zainstalowane na dworcu
Z. Okuniewski,
Wczasy lecznicze w Polanicy dla
świata
pracy,
„Służba Zdrowia”
1952, nr 27, s. 4.
11
Tak było np. w Dusznikach-Zdroju; AAN, ND „PU”, sygn. 4/1, Protokół kon-
troli lotnej w Zarządzie Państwowego Uzdrowiska [dalej: ZPU] Duszniki-Zdrój,
31 VII 1950 r.
12
AAN, ND „PU”, sygn. 4/2, Sprawozdanie z kontroli lotnej w ZPU Szczawno-
-Zdrój, 27–28 VIII 1950 r.; tamże, Sprawozdanie z kontroli lotnej w ZPU
Świeradów-
-Zdrój, 29 VIII 1950 r.; AAN, ND „PU”, sygn. 4/6, Protokół lustracji doraźnej w ZPU
Świeradów-Zdrój,
31 V–1 VI 1951 r.
13
Tamże, sygn. 4/3, Protokół lustracji doraźnej w ZPU Duszniki-Zdrój, 18–21 V
1951 r.
14
Tamże, sygn. 4/4, Protokół lustracji doraźnej w ZPU Kudowa-Zdrój, 21–22 V
1951 r.; tamże, sygn. 4/5, Protokół lustracji doraźnej w ZPU Polanica-Zdrój, 15–17 V
1951 r.
15
Tamże, sygn. 4/3, Protokół kontroli doraźnej w ZPU Cieplice-Zdrój, 29–30 V
1951 r.
10

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin