Wojtasik - Podstawy poradnictwa kariery.pdf

(901 KB) Pobierz
Podstawy poradnictwa kariery
Poradnik dla nauczycieli
Bożena Wojtasik
Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej
Warszawa 2011
3.3.
Niektóre metody i techniki
stosowane przez nauczyciela doradcę
nie między doradcą a radzącym się, pozwalają
dokonać analizy problemu, zachowania klienta,
przyczyniając się do lepszego rozwiązywania
trudności.
86
Podstawy poradnictwa kariery
| Nauczyciel jako doradca kariery i metody jego działania
Wyodrębniłam trzy grupy technik i metod,
przyjmując typy poradnictwa jako kryterium
podziału. Omawiane techniki są uniwersalne,
nie dotyczą wyłącznie poradnictwa zawodowe-
go
166
. Udoskonalają komunikację i porozumie-
3.3.1. Słuchanie i rozumienie
jako główne metody postępowania
w poradnictwie liberalnym
Słuchanie i rozumienie
Podstawową techniką, którą stosuje doradca
liberalny, jest słuchanie osoby radzącej się. Th.
Gordon stworzył własną koncepcję wychowa-
nia, opierając się na doświadczeniach, które
zdobył podczas pracy w roli doradcy i terapeu-
ty. W swojej książce opisał cztery podstawowe
techniki słuchania: 1. słuchanie bierne (milcze-
nie), 2. zaakcentowanie uwagi, 3. stosowanie
„otwieraczy” i zachęty, 4. słuchanie aktywne
167
.
W słuchaniu biernym, w odróżnieniu od biernego
słyszenia, doradca zawsze zważa na to, co mówi
radzący się. Słuchanie takie nie polega na ocenie
tego, co mówi, ale na zrozumieniu go. Doradca
w trakcie słuchania nie powinien zastanawiać się,
co za chwilę odpowie, układać sobie w myśli wy-
powiedzi, ponieważ wtedy nie będzie dokładnie
słuchał i nie zrozumie w pełni rozmówcy. Radzący
się zapewne spostrzeże jego „nieobecny” wzrok
i może nawet zerwać interakcję. Rozmówca powi-
nien być przekonany o tym, że jest uważnie wysłu-
chany, zrozumiany i zaakceptowany.
166. Por. G. Egan, Kompetentne pomaganie, Zysk i S-ka,
Poznań 2002, s. 104-130
167. Th. Gordon, Wychowanie bez porażek w praktyce,
Warszawa, s. 49-51
Niekiedy samo akceptujące milczenie nie jest
wystarczające, dlatego doradca może także za-
stosować zaakcentowanie uwagi. Są to sygnały
werbalne i niewerbalne, pokazujące, że słucha
się naprawdę. Kiwnięcie głową, pochylenie się
w stronę rozmówcy, uśmiech, marszczenie czoła
oraz sygnały werbalne nazwane żartobliwie przez
doradców „wczuwającym się pomrukiwaniem”
(„hm, hm”, „tak”, „rozumiem” itp.). Takie komunikaty
świadczą o akceptacji i zainteresowaniu doradcy
klientem.
Gdyby potrzeba było dodatkowych zachęt,
szczególnie na początku rozmowy, Th. Gordon
proponuje „otwieracze” i „zachęty”. Chodzi tu
głównie o pytania otwarte, w których nie może
być zawarta ocena ani osąd, zachęcające do
dalszej komunikacji, np. „Opowiedz mi więcej
na ten temat”, „Chciałbyś o tym porozmawiać?”
„Interesuje mnie, co o tym sądzisz” itp.
Najważniejszą techniką doradcy jest jednak zda-
niem autora aktywne słuchanie. Polega ono na
odzwierciedleniu lub obrazowaniu usłyszanej
wcześniej wypowiedzi osoby radzącej się. Do-
radca stosując wypowiedź zwrotną pokazuje, że
słucha rozmówcy i chce go zrozumieć. Aktywne
słuchanie nie polega na dokładnym powtarza-
niu usłyszanej wypowiedzi, ale na przekazaniu
własnymi słowami tego, co odczuwa osoba ra-
dząca się, albo jak doradca ją zrozumiał.
Autor radzi niedoświadczonym doradcom i ro-
dzicom, którzy dopiero zaczynają się uczyć tej
techniki, aby w wypowiedziach zwrotnych nie
używali ciągle tych samych słów typu: „Mam
uczucie, że...” lub „Wygląda na to, że...” itd., ale
określili uczucia dziecka np. „Nie wiesz sam, co
masz zrobić”, „Jesteś zły na Stefana”, „Boisz się
klasówki”.
Przyjmując postawę aktywnego słuchacza do-
radca przekazuje osobie radzącej się, jak zrozu-
miał zakodowaną wypowiedź. Podobny spo-
sób reagowania określił C. Rogers jako reakcję
rozumiejącą. Nie są to jednak popularne reak-
cje. Jak wykazały badania prowadzone w Sta-
nach Zjednoczonych, najczęstszym rodzajem
reakcji na sygnalizowane przez osobę radzącą
się trudności są w kolejności: reakcje ocenia-
jące, później interpretujące wypowiedź, dalej
odpowiedzi podtrzymująco-uspokajające oraz
badawczo-sondujące. Najrzadziej właśnie sto-
suje się odpowiedzi rozumiejące. Tymczasem
to one są ważne, szczególnie w początkowych
momentach pomagania. Dzięki nim wzrasta za-
ufanie i poprawia się komunikacja
168
.
Parafrazowanie
Bardzo podobną techniką do aktywnego słu-
chania i reakcji rozumiejącej jest parafrazowa-
nie. Za jego pomocą możemy sprawdzić, czy
rzeczywiście dobrze zrozumieliśmy wypowiedź
osoby radzącej się. Polega ona na przedstawie-
niu, w nieco innej formie, treści komunikatu
klienta, zazwyczaj za pomocą mniejszej liczby
słów.
Jeśli nastąpi moment przerwy w interakcji, do-
radca może zwięźle podsumować to, co zostało
wyrażone. Parafrazowanie jest ważne szczegól-
nie w sytuacjach, kiedy komunikaty nadawane
przez osobę radzącą się są zagmatwane, np. są
to komunikaty o podwójnej treści. Doradca wy-
chwytuje przekaz werbalny oraz niewerbalny
i przekazuje go w jaśniejszej formie
169
, np.:
168. Podaję za J. Mellibrudą, Ja – Ty – My..., s. 339-350.
169. L. M. Brammer, op. cit., s. 102-103
87
Uczeń:
Lubię moją mamę, ciągle mi poma-
ga, pierze moje rzeczy, niepokoi się,
gdy wychodzę...
Doradca: Doceniasz troskliwość mamy, ale
w twoim tonie wyczuwam niechęć do
tego, że troszczy się ciągle o ciebie.
Uczeń:
Tak. Chyba jej troskliwość trochę mi
przeszkadza.
Za pomocą parafrazowania tłumaczymy nie-
jasne wypowiedzi radzącego się na bardziej
przejrzyste, złożone na prostsze. Zdaniem au-
torów niemieckiego poradnika, parafrazowa-
nie powinno się rozpoczynać stwierdzeniem:
„Sądzisz, że...” i może mieć formę stwierdzenia
lub pytania
170
.
Wyjaśnianie (klaryfikowanie)
Kiedy doradca nie może zrozumieć, czasem bar-
dzo złożonych i pogmatwanych, wypowiedzi
osób radzących się, prosi o dokładniejsze wyja-
śnienia. Technika ta jest również zbliżona do pa-
rafrazowania, ale zawiera dodatkowe elementy:
przyznanie, że nie rozumie się wypowiedzi oraz
prośbę o ponowne sformułowanie, powtórze-
nie albo zilustrowanie swojej wypowiedzi przy-
kładem. Doradca może powiedzieć: „Zgubiłem
się, pozwól, że spróbuję krótko powiedzieć, co
zrozumiałem”, lub „To nie jest dla mnie zupełnie
jasne, czy mógłbyś krótko powtórzyć i podać
przykład?”
171
.
Zadawanie otwartych pytań
Doradca liberalny nie zadaje typowych pytań,
ponieważ uważa, że mogą one przerwać dalszą
komunikację. Jest przeciwny dopytywaniu się,
dochodzeniu, twierdząc, że takie techniki po-
dobne są do przesłuchania i klient będzie czuł
się zagrożony. Poza tym pytania, jego zdaniem,
mogą zawierać sugestie, ukryte założenia czy
ocenę, np.:
Uczennica: Jestem zła na Kaśkę i nie będę z nią
siedziała w ławce, bo ciągle się ze
mną kłóci.
Doradca: Co takiego robisz Kasi, że zaczyna-
cie się kłócić?
Uczennica: Nic nie robię.
Pytanie doradcy zawierało ukryte założenie, że
uczennica jest odpowiedzialna za kłótnię, dla-
tego wystąpiła u niej reakcja obronna. Pytania
takie, zdaniem Th. Gordona, mogą hamować
komunikację i kierować ją na niekorzystne
tory
172
.
Uczeń:
Byłem taki biedny na lekcji polskiego,
wszystkie dzieci zgłaszały się do od-
powiedzi, a ja siedziałem jak kołek.
Doradca: A o czym mówiły te dzieci, które się
zgłosiły?
88
Podstawy poradnictwa kariery
| Nauczyciel jako doradca kariery i metody jego działania
Pytanie doradcy wyraźnie kieruje rozmowę na
„bezpieczny obszar”. Być może uczeń chciałby
więcej powiedzieć na temat swojego samopo-
czucia, obaw, doradca jednak wycofał się z tego
trudnego tematu i ściśle określił, co chce usły-
szeć.
Zupełnie inny charakter mają pytania otwarte,
które nie zagrażają komunikacji ani jej nie ha-
mują. Omawiając etapy procesu poradnicze-
go, podawałam przykłady takich pytań, które
170. S. Bachmair u.a., op. cit., s. 34
171. L. M. Brammer, op. cit., s. 104-105
172. Th. Gordon, op. cit., s. 307
zapraszają do dzielenia się swoimi problema-
mi, np. „Chcesz o tym porozmawiać?”, „Jak się
z tym czujesz?”, „Jak ci się wydaje, co się dzieje?”
itp. Na pytania otwarte radzący się odpowiada
własnymi słowami tak długo, jak chce. Tak po-
stawione pytanie pozostawia bardzo dużo swo-
body odpowiadającemu zarówno w sposobie
wypowiedzi, jak i doborze treści.
Pytania otwarte stawiane przez doradcę mają
pomóc przede wszystkim radzącym się w lep-
szym zrozumieniu siebie i swojej sytuacji. Niekie-
dy osoba radząca się po raz pierwszy może po-
wiedzieć głośno o swoich problemach i usłyszeć
siebie. Myślenie bowiem o problemie jest czymś
innym aniżeli głośne opowiadanie o nim.
Doradca liberalny rzadko pyta, a przede wszyst-
kim słucha. Th. Gordon przestrzega: „Zadawaj
sondujące pytania osobom, które przeżywają
jakiś problem, a uzyskasz odpowiedź, nic wię-
cej”
173
. Stąd też dużą wagę przywiązuje do py-
tań otwartych.
Odzwierciedlanie uczuć
Uczucia są często ukryte wśród słów. Emocje
takie jak gniew, strach, miłość są łatwiejsze do
rozpoznania. Trudniej rozpoznać te bardziej
subtelne, jak np. sympatia, przyjemność, niepo-
kój, poczucie winy
174
. Są one produktem roz-
woju społecznego jednostki i odzwierciedlają
jej stosunek do ludzi i przedmiotów. Odzwier-
ciedlenie uczuć zaczynamy od słów: „Czujesz,
że...”, staramy się, aby radzący się zaakceptował
swoje uczucie, często jest to „wentylacja” uczuć,
a czasem nawet katharsis. Niekiedy doradca
musi odzwierciedlać sprzeczne uczucia, np.
„złościsz się, że nauczyciel ma do ciebie preten-
sję, a jednocześnie odczuwasz zadowolenie...”
Odzwierciedlenie uczuć polega na mówieniu do
klienta o jego uczuciach, np.„Wyglądasz na zachwy-
conego (smutnego, szczęśliwego, zdenerwowane-
go itp.), gdy o tym wspominasz...” i oczekiwaniu na
potwierdzenie lub zaprzeczenie tych spostrzeżeń.
Niekiedy „czucie” mylone jest z ideami, np. powie-
dzenie „Czuję, że najlepiej zrobię, jeżeli nie będę
zdawał na studia”, powinno być zastąpione„Boję się
iść na studia”. Trzeba jednak być bardzo ostrożnym
w dzieleniu się uczuciami. Nie zawsze przekazy-
wanie głębszych uczuć daje pozytywne rezultaty.
Nie można go stosować wówczas, gdy radzący się
może mieć poważne zaburzenia emocjonalne, czy
też wykazuje silny opór przed eksploracją uczuć.
Odzwierciedlenie uczuć jest techniką ryzykowną
dla doradcy, który nie ma przygotowania fachowe-
go bądź sam ma problemy emocjonalne
175
.
Obserwowanie
Technika ta polega na dostrzeganiu werbal-
nych i niewerbalnych komunikatów przesyła-
nych nam przez rozmówcę i przekazywaniu
wyników obserwacji. Np. „zauważyłem, że kie-
dy zacząłeś opowiadać o szkole, zaczął ci drżeć
głos, czy to coś oznacza?” Doradca nie stosuje
skal obserwacyjnych, obserwacja naturalna jest
dla niego metodą pomocniczą. Może obserwo-
wać wygląd i zachowanie osoby radzącej się,
i w ten sposób pośrednio wnioskować o jej we-
wnętrznym stanie. Szczególnie zwraca uwagę
na emocje klienta i pyta go, czy percepcja tego,
co widzi i słyszy, jest prawidłowa.
173. Rodzice - dzieci. O pomaganiu i rozwiązywaniu kon-
fliktów, „Zeszyty Problemowo-Metodyczne” 1/1987,
s. 12
174. L. M. Brammer, op. cit
175. Tamże, s. 122
89

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin