Wejście w historię zbawienia.doc

Jean Danielou SJ

Wejście w historie zbawienia

Chrzest i bierzmowanie

Tłumaczenie Agnieszka Kuryś

Cerf-Kairos

Wydawnictwo M Znak

1996

Tytuł oryginału:

Uentree dans I'histoire du Salut. Bapteme et confirmation

© Copyright by Les Editions du Cerf, Paris 1967

Cet ouvrage, publie dans !e cadre du programme de par-ticipation a la publication, beneficie du soutien du Ministere des Affaires Etrangeres, de 1'Ambassade de France en POLOGNE et de 1'Institut Francais de Varsovie.

Książka ta jest objęta programem wspierania przekładów literatury francuskiej i korzysta z dotacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ambasady Francuskiej w Polsce oraz Instytutu Francuskiego w Warszawie.

Redaktor serii: Grzegorz Chrzanowski OP

Opracowanie redakcyjne: Karolina i Michał Romankowie

Wydawcy:

Les Editions du Cerf, Paris Wydawnictwo Kairos, Kijów Wydawnictwo M, Kraków Wydawnictwo Znak, Kraków

© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Kairos, Kijów 1996

ISBN 83-905707-4-2

Stowarzyszenie Pomocy Wydawnictwom Katolickim na Ukrainie „Kairos" 31-043 Kraków, ul. Stolarska 12 Druk: Pracownia AA 31-101 Kraków, Pl. Na Groblach 5

Drogi Czytelniku,

Książka, którą trzymasz w ręku, jest rezultatem współpracy czterech wydawnictw: Cerf z Paryża, Kairos z Kijowa oraz dwóch wydawnictw krakowskich: Znaku i M. Wydawnictwo Kairos zostało założone w 1992 roku przez dominikanów pracujących w Kijowie i jest oficyną wydawniczą publikującą książki i czasopisma o charakterze religijnym. Każdego roku Kairos wydaje kilkanaście książek w języku ukraińskim lub rosyjskim, regularnie ukazują się cztery  tytuły  czasopism o charakterze ekumenicznym  dla  chrześcijan  żyjących na Ukraini oraz kwartalnik dla mniejszości polskiej.

Seria „Żywa Wiara", w skład której wchodzi ta książka, pragnie przedstawić polskim Czytelnikom tłumaczenia najcie­kawszych pozycji z wydawanej od 30 lat przez Cerf kolekcji „Foi Vivante". Książki te przeznaczone są dla szerokiego kręgu odbiorców, stawiają sobie za cel popularyzację duchowości

i teologii chrześcijańskiej oraz formowanie chrześcijan do doj­rzałej wiary. Oprócz motywów o charakterze merytorycznym,
o powstaniu tej serii zadecydowały także względy ekonomicz­ne.  Dochód uzyskany  ze  sprzedaży książek  z serii   „Żywa Wiara" zostanie przekazany wydawnictwu Kairos.  Kupując książki naszej serii, wspierasz jednocześnie, Drogi Czytelniku, działalność wydawnictwa religijnego na Ukrainie.

Mamy nadzieję, że lektura książek wydawanych w serii „Żywa Wiara" pomoże wielu polskim Czytelnikom w sposób dojrzały przeżywać ich wiarę w realiach codziennego życia.

Wydawcy

WPROWADZENIE

Teologia określa sakramenty jako skuteczne znaki. Takie jest znaczenie scholastycznego adagium: Significando causant. Nasze współczesne podręczniki pod­kreślają jednak niemal wyłącznie drugi człon tej defini­cji. Analizuje się skuteczność sakramentów, ale mało kto zajmuje się ich znaczeniem. Właśnie temu wymiaro­wi zostały poświęcone rozdziały niniejszej książki. Roz­ważają one znaczenie obrzędów sakramentalnych i sze­rzej - kultu chrześcijańskiego. Studium to stawia sobie za cel nie tylko zaspokojenie naszej ciekawości. Pode­jmowane w nim zagadnienia przedstawiają również niemałą wartość z punktu widzenia duszpasterstwa litur­gicznego. Faktycznie, z powodu niezrozumienia obrzę­dy sakramentów często wydają się wiernym sztuczne, a czasem wręcz szokujące. Pełną ich wartość można pojąć jedynie zgłębiając ich znaczenie.

Tak działo się w dawnym Kościele. Wyjaśnianie obrzędów sakramentalnych zajmowało ważne miejsce w formacji wiernych. Tak więc Tydzień Wielkanocny, następujący po udzieleniu chrztu i komunii konwertytom w noc Wielkiej Soboty, był poświęcony wyjaś­nianiu sakramentów ludziom, którzy je przyjęli. Egeria (Eteria), która u schyłku IV wieku w Jerozolimie uczest­niczyła w ceremoniach Okresu Wielkanocnego, opisuje biskupa, mówiącego w ostatnim kazaniu wielkopostnym do katechumenów: „Nie sądźcie, iż jest to bez powodu.

Wejście w historię zbawienia

Gdy w imię Pańskie otrzymacie chrzest, przez osiem dni paschalnych po nabożeństwie (...) o tym usłyszycie."' Poza tym przy okazji każdego święta roku liturgicznego jego znaczenie komentowano w kazaniach.

Nasze studium opiera się zasadniczo na nauczaniu pierwszych wieków chrześcijaństwa. Chodzi zatem o symbolikę kultu chrześcijańskiego na podstawie nauki Ojców Kościoła. Zanim jednak wejdziemy w szczegóło­we interpretacje patrystyczne, na wstępie określimy przyjęte przy nich zasady. Symbolika ta nie jest przecież zdana na fantazję pierwszej lepszej osoby. Stanowi ona wspólną tradycję sięgającą czasów apostolskich. W tra­dycji tej uderzający jest jej biblijny charakter, widoczny zarówno przy lekturze katechez poświęconych sakra­mentom, jak i przy oglądaniu malowideł z katakumb. Figurami sakramentów są Adam w Raju, Noe w Arce, Mojżesz przechodzący przez Morze Czerwone. Na po­czątku musimy sprecyzować znaczenie i pochodzenie tej symboliki.

*

*      *

Fakt, iż rzeczywistości Starego Testamentu są figura­mi rzeczywistości Nowego, stanowi zasadę teologii biblijnej. Dziedzina zajmująca się odpowiedniościami między dwoma Testamentami nosi miano typologii.2

1 Patrologia Graecu. wyd. J. P. Mignę (dalej: PG), XLVI. 5. Przekład polski: Eteria. Pielgrzymka do miejsc świętych, w: św. Hieronim, O znakomitych mętach; Eteria. Pielgrzymka do miejsc świętych, tłum. o. Władysław Szoldrski CSsR, PSP. t. VI, ATK, Warszawa 1970, s. 225.

: Pojęcie to przyjmuje dzisiaj wszyscy egzegeci. Zob. Joseph Coppens, Les Harmbnies des deux Testaments. Essai sur les divers sens des Ecritures et sur i'unitę de la revelation, Paris 1949, s. 98.

Wprowadzenie

Warto przypomnieć jej podstawy. Ma ona punkt wyjścia w Starym Testamencie. Rzeczywiście, prorocy zapowia­dali ludowi Izraela w czasach jego niewoli, iż w przy­szłości Bóg dokona dla niego podobnych i jeszcze większych dzieł, jakich dokonał niegdyś. Tak więc nastąpi nowy potop, który obróci wniwecz grzeszny świat, a garstka ustrzeżonych przed nim ludzi zapocząt­kuje nową ludzkość; nastąpi nowe Wyjście, kiedy Bóg wyzwoli swą mocą ludzkość zniewoloną przez bożki; nastanie nowy Raj, do którego Bóg wprowadzi swój wyzwolony lud.3 To stanowi pierwszą typologię, którą można nazwać eschatologiczną, bowiem przyszłe wyda­rzenia są dla proroków wydarzeniami z końca czasów.4 Typologia nie jest więc wynalazkiem Nowego Tes­tamentu. Dowiódł on jedynie, że typologia została wy­pełniona w osobie Jezusa z Nazaretu.5 Istotnie, wydarze­nia końca, pełni czasu, zostają wypełnione wraz z przy­jściem Jezusa. Jest On Nowym Adamem, z którym nadeszły czasy przyszłego Raju. W Nim zostało już dokonane zniszczenie grzesznego świata, czego prefiguracją był potop. W Nim nastąpiło prawdziwe Wyjście, które wyzwala lud Boży z tyranii szatana.6 Przepowia­danie apostolskie posługiwało się typologią jako ar­gumentem, by ustalić prawdę swego przesłania7 przez

1 Zob. Jeun Daniślou. Sacramentum futuri. Etudes sur les origines de la typologie bibliaue, Paris 1950. s. 1-250.

4              Zob.  Andre Feuillet.  Le messianisme du Livre d'haie, „Recherches  de
Science Religieuse". 1949. s. 183.

5              ..Jedyną rzeczą, specyficznie chrześcijańsku, w egzegezie patrystycznej Stare­
go Testamentu jest odniesienie do Chrystusa" (Harald Riesenteld. The Resurrec-
lion in Ezcchicl XXXVII and in the Dura-Europos patnttngs, s. 22).

6              Harald Sahlin, 2ur typologie des Johannesevangeliums, Upsala 1950, s. 8n.

7              Rendel Harris. Testimonies. 1. s. 21.

10              Wejście w historię zbawienia

wykazanie, iż Chrystus kontynuuje i przekracza Stary Testament: „A wszystko to przydarzyło się im jako zapowiedź {typikos) rzeczy przyszłych, spisane zaś zo­stało ku pouczeniu nas" (1 Kor 10, 11). To właśnie św. Paweł nazywa consolatio Scripturarum (Rz 15, 4).

Czasy eschatologiczne to jednak nie tylko czas życia Jezusa; to także czas istnienia Kościoła. Tak więc typologia eschatologiczna Starego Testamentu wypełnia się nie tylko w osobie Chrystusa, ale także w Kościele. Obok typologii chrystologicznej istnieje zatem typo­logia sakramentalna. Ową typologię sakramentalną znajdujemy już w Nowym Testamencie. Ewangelia Jana ukazuje nam w mannie zapowiedź Eucharystii, Pierw­szy List do Koryntian przedstawia w przejściu przez Morze Czerwone zapowiedź chrztu, Pierwszy List Piot­ra - w potopie również zapowiedź chrztu. To oznacza, iż sakramenty wciąż dokonują pośród nas mirabilia, wielkich dzieł Boga, w Starym i Nowym Testamencie": potop, Męka, chrzest ukazują nam te same Boże obycza­je w trzech epokach historii świętej i same są przypo­rządkowane eschatologicznemu sądowi.

Tak więc typologia sakramentalna jest tylko jedną z postaci typologii w ogóle, analogii teologicznej mię­dzy przełomowymi chwilami historii świętej. Jednak w przypadku sakramentów pojawia się nowy problem. Sakramenty obejmują w istocie dwa aspekty. Z jednej strony istnieje rzeczywistość, która się spełnia. Rzeczy­wistość ta znajduje się w ciągłości dzieł Boga w obu Testamentach. Istnieje jednak również widzialny znak - woda, chleb, olej, chrzest, posiłek, namaszczenie - za

...