Mikołaj Rej, Krótka rozprawa między trzema osobami.pdf

(631 KB) Pobierz
Ta lektura,
podobnie ak tysiące innych, est dostępna on-line na stronie
wolnelektury.pl.
Utwór opracowany został w ramach pro ektu
Wolne Lektury
przez
fun-
dac ę Nowoczesna Polska.
MIKOŁAJ REJ Z NAGŁOWIC
Krótka rozprawa między trzemi oso-
bami¹, Panem, Wójtem a Pleba-
nem,
  ,      ²,    ,
    ³.
AMBROŻY KORCZBOK ROŻEK KU DOBRYM TOWARZYSZOM
Towarzyszu, posłysz⁴, nie maszli⁵ co czynić,
Postó mało⁶, nie wadzić to⁷ przeczcić⁸;
Acz są rzeczy niepoważne prawie⁹,
Podziwu się¹⁰ też proste ludzkie sprawie.
Rozmawia tu z sobą tro aki stan:
Pan, wó t prosty, trzeci z nim pleban,
Wyczyta ąc¹¹ przypadłe¹² przygody¹³,
Skąd przychodzą ludziom zysk i szkody.
Bo snadź¹⁴ człowiek z przyrodzenia¹⁵ każdy
Nawięce ¹⁶ się o to stara zawżdy¹⁷,
Aby wiedział, co się w ludzioch¹⁸ dzie e:
Więc edno chwali, z drugiego się śmie e.
¹między
trzemi osobami
(daw.) — dziś popr. składnia: między trzema osobami. [przypis edytorski]
²wy
zyta
(daw.) — wyliczać. [przypis edytorski]
³Krótka
rozprawa między trzemi osobami
— Jedyny ocalały egzemplarz pełnego wydania utworu Mikoła a
Re a (wydany w Krakowie przez Macie a Szarffenberka w  r., stanowiący własność biblioteki hr. Potockich
w Krakowie, mieszczące się niegdyś w domu „pod Baranami”, sygnatura biblioteczna A. ) est uszkodzony.
Uszkodzenie to opisano następu ąco: „Egzemplarz (…) ma uszkodzone ostatnie trzy kartki t . K K K w ten
sposób, że urwane są brzegi z tekstem na szerokość mnie więce dwu palców. Dopełnienie ostatnich wyrazów
wierszy często nietrudne ze względu na rymy i do połowy tylko uszkodzone wyrazy; trudnie atoli dopełnić
pierwsze wyrazy kart K i K verso, co tylko na podstawie odpisu A. Grabowskiego poniekąd uskutecznić się
dało. Pod ostatnim wierszem zakończenia, pod napisem «ku temu, co czedł» na karcie K r. wydrukowano:
«Koniec»; w tym samym wierszu atramentem dopisano akiś wyraz, z którego tylko A duże pozostało”. Uzu-
pełnienia tekstu wprowadzone przez poprzednich badaczy, Ambrożego Grabowskiego i Romana Zawilińskiego
pozostawiono i są one u ęte w nawiasy kwadratowe. Nie rozdzielano uzupełnień pewnie szych (w źródle w na-
wiasie kwadratowym) od domyślnych połączeń między wyrazami i częściami zdań, które ako mnie pewne
pozostawiono w źródle w nawiasach okrągłych. [przypis edytorski]
⁴pos
ysz
(daw.) — posłucha . [przypis edytorski]
⁵nie
maszli
(daw.) — konstrukc a z partykułą -li; eśli nie masz. [przypis edytorski]
⁶postój
ma o
(daw.) — poczeka trochę. [przypis edytorski]
⁷nie
wadzi to
(daw.) — konstrukc a z partykułą „ci” skróconą do „-ć”: nie wadzi ci to; nie szkodzi ci to.
[przypis edytorski]
⁸prze
z i
(daw.) — przeczytać. [przypis edytorski]
⁹prawie (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]
¹⁰podziw
j się
(daw.) — tu: przypatrz się. [przypis edytorski]
¹¹wy
zytaj
(daw.) — wylicza ąc. [przypis edytorski]
¹²przypa
y
(daw.) — zdarza ący się często;
przypa e przy o y:
pospolite zdarzenia. [przypis edytorski]
¹³przy
o a
(daw.) — tu: zdarzenie, przypadek. [przypis edytorski]
¹⁴sna a.
sna
(daw.) — przecież. [przypis edytorski]
¹⁵z
przyrodzenia
(daw.) — z natury; zgodnie z wrodzonymi cechami. [przypis edytorski]
¹⁶nawię
ej
(daw.) — na więce . [przypis edytorski]
¹⁷zaw
y
(daw.) — zawsze. [przypis edytorski]
¹⁸l
dzio
(daw.) — dziś forma Msc.lm: ludziach. [przypis edytorski]
Bo gdzie mądry przydzie¹⁹ w proste rzeczy²⁰,
Co lepszego snadnie²¹ ma na pieczy²².
A snadź na tym więce mistrza poznać,
Który umie z miedzi złoto kować²³,
Takież z prostych rzeczy wżdy²⁴ co obrać,
Co by się wżdy przygodziło schować.
A tak i to snadź przeczyść²⁵ nie wadzi,
Jako głupi niemądremu radzi;
Bo snadź każdy może temu sprostać,
Co złe, ganić, a przy dobrym zostać.
Ja, com słyszał, tom krótko napisał,
Ale ty cztąc²⁶ nie mów: boda wisiał!
Bo więc mówią: iście²⁷ temu kotki
Darły we łbie²⁸, kto pisał ty²⁹ plotki.
Lecz iż się a snadź snadnie wyprawię³⁰,
Zwłaszcza gdy tu powiedacze³¹ stawię³²;
Jam napisał, kto chce, niecha wierzy.
Co ma próżny³³ czynić? Wodę mierzy³⁴.

³⁵
mówi
Miły wó cie, cóż się dzie e,
Aboć się ten ksiądz z nas śmie e³⁶!
Mało śpiewa, wszytko³⁷ dzwoni,
Msza nie była ako³⁸ łoni³⁹.
Na naszym dobrym nieszporze⁴⁰
Już więc tam swą każdy porze⁴¹:
Jeden wrzeszczy, drugi śpiewa⁴²,
A też ednak rzadko bywa.
Jutrznie ⁴³, te nigdy nie słychać,
¹⁹przydzie (daw.) — dziś: przy dzie; dotrze do. [przypis edytorski]
²⁰przydzie
w proste rze zy
(daw.) — zetknie się z prostymi rzeczami. [przypis edytorski]
²¹sna
nie
(daw.) — łatwo; oczywiście. [przypis edytorski]
²²mie
na pie zy
(daw.) — uważać na coś; starać się o coś; dbać o coś. [przypis edytorski]
²³kowa (daw.) — kuć. [przypis edytorski]
²⁴w
y
(daw.) — ednak, przecież; wreszcie, w końcu. [przypis edytorski]
²⁵prze
zy
(daw.) — przeczytać; od
zy
: czytać. [przypis edytorski]
²⁶
zt
(daw.) — czyta ąc; od:
zy
: czytać. [przypis edytorski]
²⁷i
ie
— rzeczywiście, naprawdę. [przypis edytorski]
²⁸tem
kotki ar y we bie
(daw. przysł.) — est pomylony; niespełna rozumu. [przypis edytorski]
²⁹ty (daw.) — dziś: te. [przypis edytorski]
³⁰się
ja sna sna nie wyprawię
(daw.) — przecież łatwo się usprawiedliwię. [przypis edytorski]
³¹powie
a z
(daw.) — mówiący; osoba przemawia ąca; rozmówca. [przypis edytorski]
³²stawi — tu: postawić, przedstawić. [przypis edytorski]
³³pró
ny
(daw.) — tu: próżniak. [przypis edytorski]
³⁴wo
ę mierzy
(daw. przysł.) — przelewać z pustego w próżne; określenie daremne , bezsensowne pracy.
[przypis edytorski]
³⁵Pan — tu: przedstawiciel szlachty, posiadaczy ziemskich. [przypis edytorski]
³⁶
bo się
mieje
(daw.) — konstrukc a z partykułą -ci (skróconą do: -ć); czy się śmie e. [przypis edy-
torski]
³⁷wszytko (daw.) — ciągle, tylko. [przypis edytorski]
³⁸nie
by a jako
(daw.) — nie było e od. [przypis edytorski]
³⁹
oni
(daw.) — zeszłego roku. [przypis edytorski]
⁴⁰nieszpór — dziś: nieszpory; nabożeństwo wieczorne w kościele katolickim. [przypis edytorski]
⁴¹sw
ka y porze
(przysł.) — każdy robi swo e; każdy robi, co chce; każdy się stara o swo e. [przypis edy-
torski]
⁴²
piewa
— daw. z tzw. e pochylonym: śpièwa, odpowiada ącym dźwiękowi zbliżonemu do i; stąd rym
z „bywa”. [przypis edytorski]
⁴³j
trzniej
— daw. forma D.lp, dziś: utrzni;
j trznia:
nabożeństwo poranne w kościele katolickim; począt-
kowo odprawiana o wschodzie słońca. [przypis edytorski]
  
Krótka rozprawa między trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem
Podobno⁴⁴ musi zasypiać⁴⁵;
Odśpiewa ą czasem sowa,
Bo więc księdzu cięży głowa.
A wżdy⁴⁶ przedsię⁴⁷ ednak ła ą⁴⁸,
Chocia⁴⁹ mało naucza ą.
Ano wie Bóg, za tą sprawą⁵⁰
Obrócimli się⁵¹ na prawą…
Bychmy⁵² edno⁵³ na lewicy⁵⁴
I z księdzem nie byli wszytcy⁵⁵.

Wiara prosty
Miły panie, my prostacy,
A cóż wiemy nieboracy?
To mamy za wszytko⁵⁶ zdrowie,
Co on⁵⁷ nam w kazanie powie:
Iż, gdy wydam dziesięcinę⁵⁸,
Bych⁵⁹ był nagorszy⁶⁰, nie zginę;
A damli⁶¹ dobrą kolendę⁶²,
Że z nogami w niebie będę.
Abo⁶³ gdy w obiad przybieży⁶⁴,
A kukla⁶⁵ na stole leży,
To ą wnet z stołu ogoli⁶⁶,
A mnie kęs posypie soli,
Jakoby mię nogieć⁶⁷ napadł:
Mniema, bych⁶⁸ uż chleba nie adł.
Potym⁶⁹ mię pokropi wodą,
To uż z Bogiem idę zgodą.
Alić przedsię⁷⁰ ako gorze⁷¹
Ciągni się⁷² wó cie, nieboże.
⁴⁴po
obno
(daw.) — pewnie, zapewne. [przypis edytorski]
⁴⁵zasypia (daw.) — nie wstawać na czas (czynność wielokrotna, zwycza owa); por. dziś: zaspać. [przypis
edytorski]
⁴⁶w
y
(daw.) — przecież, ednak, w końcu. [przypis edytorski]
⁴⁷prze
się
(daw.) — przecież, chociaż. [przypis edytorski]
⁴⁸
aja
— strofować, ganić. [przypis edytorski]
⁴⁹
o ia
(daw.) — dziś: chociaż. [przypis edytorski]
⁵⁰za
t spraw
(daw.) — przy takim stanie rzeczy. [przypis edytorski]
⁵¹obró
imli się
(daw.) — konstrukc a z partykułą -li: czy się obrócimy. [przypis edytorski]
⁵²by
my
(daw.) — byśmy; obyśmy. [przypis edytorski]
⁵³je
no
a.
jeno
(daw.) — tylko. [przypis edytorski]
⁵⁴
bró imli się na praw
na lewi y
— wg.
pokalipsy
św. Jana na Sądzie Ostatecznym zbawieni ma ą się
znaleźć po prawe , a potępieni po lewe stronie Boga. [przypis edytorski]
⁵⁵wszyt
y
(daw.) — wszyscy. [przypis edytorski]
⁵⁶wszytko (daw.) — dziś: wszystko. [przypis edytorski]
⁵⁷on — tu: ksiądz. [przypis edytorski]
⁵⁸dziesię
ina
— podatek religijny wynoszący edną dziesiątą dochodów (zbiorów), pobierany przez ducho-
wieństwo od chłopów (na częście w naturze). [przypis edytorski]
⁵⁹by (daw.) — bym, obym, gdybym; choćbym. [przypis edytorski]
⁶⁰by
by na orszy
(daw.) — choćbym był na gorszy. [przypis edytorski]
⁶¹
amli
(daw.) — konstrukc a z partykułą -li: eśli dam. [przypis edytorski]
⁶²kolen
a
(daw.) — dziś: kolęda; tu: świadczenia w naturze pobierane przez duchowieństwo katolickie pod
koniec roku. [przypis edytorski]
⁶³abo (daw.) — albo. [przypis edytorski]
⁶⁴w
obia przybie y
(daw.) — przy dzie podczas obiadu. [przypis edytorski]
⁶⁵k
kla
(daw.) — bułka; bochen chleba. [przypis edytorski]
⁶⁶o
oli z sto
(daw.) — zabrać ze stołu. [przypis edytorski]
⁶⁷no
ie
— choroba koni i trzody, którą leczono solą; przen.: nicpoń. [przypis edytorski]
⁶⁸by (daw.) — bym, abym. [przypis edytorski]
⁶⁹potym (daw.) — potem. [przypis edytorski]
⁷⁰prze
się
(daw.) — przecież, chociaż. [przypis edytorski]
⁷¹
orze
(daw.) — nieszczęście, bieda. [przypis edytorski]
⁷²
i ni się
(daw.) — tryb rozkazu ący: ciągnij się; od
i n się:
wysilać się na wydatki. [przypis edytorski]
  
Krótka rozprawa między trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem
Jednak niźli⁷³ cię rozmachnie⁷⁴,
Przedsię ta rzecz mieszkiem⁷⁵ pachnie⁷⁶.
Ja mniemam, gdy wszystko spłacą,
Iż się z świętemi⁷⁷ pobracą⁷⁸.

A wó tże się to ął⁷⁹ gdakać?
Czymżeby tę gębę zatkać?
Gdzieśto dzban⁸⁰ piwa dobrego,
Przegadałby mędrca tego
Iście trzeciem⁸¹ nachyleniem;
Byłby tańszy⁸² z tym zbawieniem.
A eszczeż ci w tym ksiądz wadzi,
Żeć owo na dobre radzi?
Bo nas sam Pan⁸³ uczył temu⁸⁴:
Chceszli sam brać, da drugiemu.
A wielkie to upominki
U Boga, takie uczynki.
A tyś wszytek świat rozwołał,
Żeś te dziesięciny kęs dał.
Wszakeś tak słychał o Bodze⁸⁵,
Iż gdy był tu, na te drodze,
Potwierdziwszy zakon⁸⁶ wszytek
Tu wszem ludziom na pożytek,
Na to stan duchowny sprawił⁸⁷,
By i⁸⁸ przezeń ludziom z awił,
A my, duchowni stanowie,
Jesteśmy ku wam⁸⁹ posłowie.
Tę pracą⁹⁰ na was przełożył,
A mało was tym zubożył,
Iż z ego ho nego dobra
Słabo wasza ręka szczodra⁹¹,
A nas tym opatrzu ecie⁹²,
Czym z niego obfitu ecie⁹³.
Bo byś baczył⁹⁴, miły bracie,
Na akiemci⁹⁵ ksiądz warstacie⁹⁶:
⁷³ni
li
(daw.) — niż; tu: zanim. [przypis edytorski]
⁷⁴
ię rozma nie
— pokropi cię wodą święconą. [przypis edytorski]
⁷⁵mieszek — sakiewka na pieniądze. [przypis edytorski]
⁷⁶mieszkiem
pa n
(daw.) — wymagać nakładu, kosztu. [przypis edytorski]
⁷⁷
więtemi
(daw.) — forma N.lm, dziś popr.: świętymi. [przypis edytorski]
⁷⁸pobra
i się
(daw.) — dziś: pobratać się. [przypis edytorski]
⁷⁹j (daw.) — zacząć; wziąć się za robienie czegoś. [przypis edytorski]
⁸⁰
dzie to dzban
(daw.) — gdyby tak mieć dzban. [przypis edytorski]
⁸¹trze
iem
(daw.) — forma N.lp, dziś popr.: trzecim. [przypis edytorski]
⁸²by
by ta szy
(daw.) — nie drożyłby się; nie upierałby się. [przypis edytorski]
⁸³Pan — tu: Jezus Chrystus, Bóg. [przypis edytorski]
⁸⁴
zy tem
(daw.) — dziś: uczył tego. [przypis edytorski]
⁸⁵o
odze
(daw.) — dziś forma Msc.lp: o bogu. [przypis edytorski]
⁸⁶zakon (daw.) — tu: prawo. [przypis edytorski]
⁸⁷sprawi — tu: czynić, ustanowić. [przypis edytorski]
⁸⁸ji (daw.) — dziś forma B.lp: go. [przypis edytorski]
⁸⁹k
wam
(daw.) — do was. [przypis edytorski]
⁹⁰tę
pra
(daw.) — forma B.lp r.ż., dziś popr.: tę pracę. [przypis edytorski]
⁹¹s
abo
sz zo ra
(daw.) — mało szczodra. [przypis edytorski]
⁹²opatrz
je ie
(daw.) — oparu ecie; obdarowu ecie. [przypis edytorski]
⁹³
zym z nie o ob t je ie
(daw.) — w co obfitu ecie dzięki niemu. [przypis edytorski]
⁹⁴ba
zy
— uważać, zważać na coś. [przypis edytorski]
⁹⁵jakiem (daw.) — forma N.,Msc.lp zaimka pyta nego r.n.; dziś popr.: akim. [przypis edytorski]
⁹⁶warstat (daw.) — dziś: warsztat. [przypis edytorski]
  
Krótka rozprawa między trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin