Powojenne-Niemcy-a-ciągłość-i-identyczność-państwa.docx

Powojenne Niemcy a ciągłość i identyczność państwa.

Identyczność państwa w prawie międzynarodowym polega na tym, że państwo mimo pewnych zmian w jego „substancji” pozostaje nadal tym samym podmiotem prawa międzynarodowego. Oznacza to, że jest podmiotem dotychczasowych praw i obowiązków międzynarodowych.

Ciągłość państwa oznacza istnienie państwa od momentu powstania do chwili upadku niezależnie od jego przekształceń.

Identyczność i ciągłość są łączne według założenia że ciągłość jest dynamiczna, a identyczność jest statyczna przy czym identyczność praw i obowiązków odnosi się do momentu bezpośrednio przed i po wydarzeniu które stwarza wątpliwości co do dalszego istnienia państwa.

Sukcesja w prawie międzynarodowym - wiąże się ze zmianami terytorialnymi, utratą państwowości, powstaniem nowych państw, dekolonizacją  à Jest to zastąpienie jednego państwa przez inne, jeżeli chodzi o odpowiedzialność za międzynarodowe stosunki związane z danym terytorium.

Sytuacja prawna Niemiec powstała w okresie 1945-49 za sprawą mocarstw sojuszniczych odbiega w wielu punktach od znanej instytucji prawa międzynarodowego. Z wielu tez jakie powstały, w Polsce dominowała teza o nieprzerwanej ciągłości państwa niemieckiego do 1949r. reprezentowana przez m.in. W. Czeplińskiego i K. Skibiszewskiego. Przyjmuje się że sytuacja prawna Niemiec polega na tym że istnieją nadal jako państwo ale nie miały własnego rządu i nie uczestniczyły czynnie w stosunkach podmiotów społeczności międzynarodowej. Mocarstwa zwycięskie nad Niemcami były ograniczone czasowo i merytorycznie. Czasowo – do momentu realizacji poczdamskiego programu przebudowy Niemiec, merytorycznie – nie były one władzą pełną i suwerenna, bo nie nastąpiła aneksja tego państwa.  Nowa sytuacja prawna powstała w chwili powstania 2 państw niemieckich RFN (Republika Federalna Niemiec) i NRD (Niemiecka Republika Demokratyczna).

RFN do chwili swojego powstania twierdził że Rzesza Niemiecka istnieje w dalszym ciągu (przykład ciągłości) i to w granicach z 1937r. oraz jest upoważniona do reprezentowania interesów całych Niemiec. Na tym tle powstało pojęcie – roszczenia do wyłącznej reprezentacji, w NRD równolegle powstało pojęcie – Uzurpowania sobie praw do wyłącznej reprezentacji. Roszczenie RFN to opiera się na teorii tożsamości zgodnie z którą RFN jest identyczna z dawną Rzeszą Niemiecką, choć ich rząd nie może czasowo wykonywać swej jurysdykcji na terenie będącym pod okupacją radziecką oraz na terenach na wschód od Odry i Nysy będących terenami Polski. W tę myśl rząd NRD może być jedynie władzą lokalną, gdy rząd RFN jest rządem uprawnionym do działania w imieniu całego państwa. Z tym roszczeniem RFN występowało od chwili jej powstania, np. w oświadczeniu rządowym w Bundestagu 21.10.1949r. w związku z powstaniem RFN i sytuacją w Berlinie stwierdzono „RFN jest jedynie uprawniona do przemawiania w imieniu narodu niemieckiego. Nie uznaje ona oświadczeń stregy radzieckiej za obowiązujące dla narodu niemieckiego.” W praktyce stanowisko RFN co do wyłącznego prawa do reprezentowania narodu niemieckiego w stosunkach międzynarodowych uzupełniono o tezę ciągłość osobowości prawnej Rzeszy Niemieckiej.  O takim stanowisku RFN świadczą także słowa zawarte w memorandum rządu RFN załąćznonym do wniosku o zatwierdzenie przez Bundesrat porozumienia w sprawie Saary z 23.10.1954r. która m.in. stwierdza: „RFN choć nie zaprzecza obecnym ograniczeniom terytorialnym swej juryzdykcji czuje się identyczna z Rzeszą Niemiecką w granicach z 31.12.1937r., stąd też jest powołana do reprezentowania i ochrony interesów ogólnoniemieckich”. Tę tezę przyjął również sąd zachodnioniemiecki. Podobne poglądy zostały wyrażone również w wielu innych wyrokach. Należy podkreślić że dla celów praktycznych sądy RFN przyjęły tezę że identyczność Rzeszy i RFN obejmuje tylko terytorium znajdujące się pod jej jurysdykcją, znajduje ona również swoje odzwierciedlenie w ustawie zasadniczej RFN z 1949r. We wstępie jest napisane że moc ustawy rozciąga się tylko na kraje stref zachodnich, ale działa „również za tych niemców, którym nie dane było współpracować”. Duże znaczenia ma tez artykuł 23: „Niniejsza ustawa zasadnicza obowiązuje na razie na obszarze krajów [wymienia się tu kraje stref zachodnich]. Jej moc obowiązująca będzie rozciągnięta na inne części Niemiec po ich przystąpieniu.

Porsumowując rząd RFN stwierdzza iż: 1. Rzesza Niemiecka nadal istnieje, 2. RFN jest identyczna z nią, 3. Rząd RFN jest jedynie uprawniony do reprezentowania całego narodu niemieckiego.

W 1950r. 3 mocarstwa zgodziły się na przywrócenie stosowania umów zz byłą Rzeszą Niemiecką w odniesieniu do RFN. Na mocy decyzji ministrów MSZ podjętej na konferencji w Nowym Jorku przywrócono stosowanie umów międzynarodowych (bilateralnych i multilateralnych). W odniesieniu do RFN wymagało to zgodu powołanej przes zwycięskie mocarstwa Wysokiej Komisji Sojuszniczej oraz państw - stron umowy. RFN zyskało prawo do zgłaszania zastrzeżeni co do wznowienia stosowania określonej umowy, ale ostateczna decyzja należała do Wysokiej Komisji. W rezultacie do RFN jak i do „zainteresowanych państw” skierowano przez Wysoką komisje zaproszenia aby zgłosiły one wszystkie umowy które chciały by przywrucic. Wysoka Komisja ustanowiła dyrektywę nr 6 która regulowała postępowania Komisji przy załatwianiu wniosków w sprawie przywrócenia stosowania umów. Zgodnie z dyrektywą wnioski przekazane Komisji były przekazywane RFN która podejmowała rozmowy z drugą stroną umowy. Jeżeli to RFN chciało przywrócić jakąś umowę wysyłało wniosek do Wysokiej komisja, a ta mogła uprawnić rząd federalny do podjęcia bezpośrednich negocjacji z drugą stroną umowy. Dopiero wtedy Wysoka Komisja Sojusznicza decydowała czy uznanie danej umowy jest pożądane i w przypadku pozytywnego rozpatrzenia wysyłało note do RFN uznając umowę za wiążącą. W przypadu umów wielostronnych Komisja zdecydowałą ze będąone dotyczyć tylko RFN i tych sygnotariuszy którzy się na nią zgodzą. Zdecydowałą również że ewentualne zastrzeżenia głoszone przez RFN będą rozpatrywane po upływie 6 miesięcy. W tym trybie do 1952r. przywrócono 400 umów przedwojennych w większośći jednostronnych. Od momentu zakończnia statusu okupacyjnego w RFN rząd federalny zwracał się samodzielnie i bezpośrednio do innych państwa w sprawie przywrócenia określonych umów, z pominięciem dyrektywy nr 6 Wysokiej Komisji.  Podsumowując praktykę RFN można stwiedzić że procedura przywracania umów przez nich oparta była na założeniu istnienia tego samego podmiotu umowy, nie zaś na sukcesji prawnej. Założenie to odpowiadało stanowisku RFN o nieprzerwanej ciągłości państwa niemieckiego i identyczności RFN z byłą Rzeszą Niemiecką.

NRD miało odmienne zdanie w stosunku do byłej Rzeszy Niemieckiej niż RFN. Opowiadała się za przerwaniem ciągłości prawnej przedwojennej Rzeszy Niemieckiej i powojennych Niemiec. Według NRD rząd RFN uzurpuje sobie prawo do wyłącznego reprezentowania Niemiec, pomijając fakt istnienia 2 państw niemieckich (RFN i NRD) które są podmiotami prawa międzynarodowego, występujący w społeczności międzunarodowej w charakterze równouprawnionych sukcesorów byłej Rzeszy Niemieckiej. NRD uznała się za sukcesora częściowego byłej Rzeszy Niemieckiej, uważając się za sukesora częściowego NRD odrzuca tym samym teze o identycznośći prawnej z Rzeszą ponieważ sukcesja wyklucza identyczność podmiotów. Rząd NRD uważał że twierdzenie iż zachodnioniemiecka Republika Federalna jest jednym uprawnionym państwem mogącym przemawiać w imieniu całych Niemiec jest przywłaszczeniem sobie przez RFN praw, których RFN nie ma. NRD sprecyzowało że przemawia tylko w imieniu swoim, względnie w imieniu swych obywateli i osób prawnych na terenie NRD. To stanowisko NRD wynika z wielu jej oficjalnych oświadczeń np.: oświadczenie Rady Ministrów NRD z 22.03.1951r. w sprawie długów zagranicznych Niemiec przez rząd RFN. W tym oświadczeniu stwierdza, że „próba uregulowania przez okupacyjne mocarstwa zachodnie z rządem bońskim problemu długów niemieckich pozostaje w najwyższej sprzeczności z porozumieniami zawartymi przez cztery wielkie mocarstwa w sprawie traktowania Niemiec po II WŚ i z zasadami prawa międzynarodowego. Problem Niemieckich długów zagranicznych może być rozstrzygnięty wyłącznie traktatem pokoju ze zjednoczonymi Niemcami. Stąd też uznanie długów zagranicznych przez rząd Adenauera nie ma żadnej mocy prawnej (…) rząd NRD jest zdania, że naród niemiecki nie jest ani zobowiązany, ani nie chce przejąć tego zadłużenia.” Z tego oświadczenia wynika żę rząd NRD merytorycznie odrzuca zobowiązania wynikające z tych długów, a więcej opowiada się za przerwaniem ciągłości prawnej przedwojennej Rzeszy Niemieckiej i powojennych Niemiec. Expose ministra spraw zagranicznych Bolza wygłoszone w Izbie ludowej 29.08.1956r. stwierdza iż dopóki na terenie Niemiec są 2 niemieckie państwa to oba są sukcesorami Rzeszy Niemieckiej oraz na konferencjach omawiających sprawy Niemieckie konieczne jest równouprawniony udział obu tych państw. Z suwerenności NRD wynika ze żadne zagadnienie które dotyczy Niemiec nie może być unormowane bez jej współdziałania. Rząd NRD nie uzna żadnej umowy międzynarodowej obowiązującej naród niemiecki lub przyszłe zjednoczone Niemcy jeżeli ta zostanie zawarta bez współdziałania NRD. Oświadczenie wydane przez NRD 15.08.1956r. wydane w związku z tym że rząd brytyjski odmówił wydania wiz wjazdowych delegacji NRD która wybierała się na konferencje o nacjonalizacji Kanału Sueskiego w Londynie. W oświadczeniu stwierdził m.in. że takie postępowanie to akt samowoli także z tego względu że na tej konferencji będzie omawiana konwencja z 1888r. również podpisana przez Rzesze Niemiecką jako sygnatariusza. NRD aż do zjednoczenia jest jednym z państw-sukcesorów i z praw byłej Rzeszy Niemieckiej nie może korzystać tylko RFN. Każde z państw powstałych na terenie Niemiec może brać udział w tej konferencji w imieniu terytorium jej jurysdykcji. W oświadczeniu premiera Grotewohla przekazanym przedstawicielom innych państw akredytowanych przy rządzie NRD z 27.07.1957r. nie zgadza się on z faktem, iż RFN przywłaszczyła sobie prawa do przemawiania w imieniu całych Niemiec, których praw nie posiada, a NRD nigdy czegoś takiego nie robiło i nie chce robić. Stanowisko NRD pokazujące, że nie jest ona identyczna z Rzeszą Niemiecka, a stanowi nowe państwo miało swoje odzwierciedlenie w praktyce traktatowej. Z traktatów pokojowych, które podpisano po obu wojnach światowych wynika ze umowy wielostronne nie uległy unieważnieniu a zostały zawieszone, zaś umowy 2 stronne są uchylone. Kierując się tym można wnioskować, że wielostronne konwencje obowiązywały nadal na obszarze NRD natomiast umowy dwustronne dla dalszej uch ważności wymagały wyraźnego odnowienia na podstawie porozumienia obu stron. Do 1954r. stosowanie żadnej umowy dwustronnej nie zostało przywrócone w NRD. W 1954r. ZSRR złożyło oświadczenie, w którym stwierdziło, że przenosi na rzecz NRD suwerenność by ta imał swobodę decydowania o sprawach wewnętrznych i zewnętrznych. W przeciwieństwie do RFN rząd NRD nie chciał kontynuować państwa Niemieckiego i uznał NRD za częściowego sukcesora byłej Rzeszy Niemieckiej, na tym stanowisku oparta była polityka NRD co do umów Rzeszy. W swojej praktyce NRD ogłosiło „przywrócenie” ok. 40 traktatów wielostronnych (a zbadał pod tym względem 129 umów). Dwa akty prawne z 1956r. i 1959r. regulowały sukcesje określonych umów międzynarodowych przez NRD, o czym potem byli informowani ich depozytariusze. Należy sądzić, że to zawiadomienie miało 2 znaczenia: 1. Zmianę stanu zawieszenia traktatów, 2. Uznanie ich sukcesji przez NRD. Tym można tłumaczyć  fakt że NRD ustaliło inne daty początkowe umów wielostronnych podmiotem których była Rzesza Niemiecka, a których obowiązywanie nie było wyraźnie stwierdzone przez nich, można wnioskować ze utraciły swą ważność na jej terytorium. W prawie międzynarodowym nie ma norm regulujących okres w jakim notyfikacja sukcesji winna nastąpić. W praktyce międzynarodowej okresy te były różne, notyfikacji dokonywano zaraz po utworzeniu państwa sukcesora jak i kilkanaście lat później. W przypadku umów dwustronnych NRD nie podjęło żadnych kroków w celu przywrócenia ish stosowania i ich praktyce brak dowodów na ich dalsze obowiązywanie. Praktyka traktatowa NRD oparta na założeniu że była ona sukcesorem częściowym byłej Rzeszy Niemieckiej mogła doprowadzić do efektywnego przejścia niektórych umów międzynarodowych z III Rzeszy na Niemcy wschodnie. Problem komplikował fakt nie uznania NRD przez państwa zachodnie w wyniku, czego noty NRD do państw-stron umów spotykały się ze zróżnicowanym stanowiskiem. Można wymienić 3 typy więzi między NRD, a państwami-stronami traktatów byłej III Rzeszy: 1. Obowiązywanie konwencji we wzajemnych stosunkach pomiędzy NRD a państwami, które nie zgłosiły żadnych zastrzeżeń do noty NRD, 2. Brak węzła obligacyjnego między NRD a państwami, które oświadczyły, że nie przypisują nocie NRD skutków prawnych, 3. Zawieszenie stosowania konwencji między NRD a państwami, które oświadczyły, że przyjęcie do wiadomości noty NRD nie oznacza uznania jej, jako państwa. W stosunku do umów 2-stronnych NRD nie podjęło żadnych kroków w celu przywrócenia ich stosowania. Podsumowując praktykę NRD można stwierdzić żę procedura przywrócenia umów nie była oparta na założeniu identyczności z Rzeszą Niemiecką a na założeniu, że NRD jest państwem nowym, czyli na prawie sukcesji.

Podsumowując stanowisko zjednoczonych Niemiec wynika z art. 1 zjednoczonej umowy niemiecko-niemieckiej, w którym stwierdza się, że gdy NRD przystąpiło do RFN zgodnie z art.23 ustawy z dnia 3.10.1990r. kraje: Brandenburgia, Maklemburgia-Przedmorze, Saksonia, Saksonia-Anhalt i Turyngia staną się krajami RFN. Istotne znaczenie mają także spójne ze sobą: art.3 powyższej umowy i art. 23 Ustawy Zasadniczej RFN w której stwierdza się: „wraz z wdrożeniem postanowienia o przystąpieniu (NRD do RFN) w krajach (wyżej wymienionych) oraz tej części Berlina w której dotychczas nie obowiązywała, nabiera mocy prawnej ustawa zasadnicza RFN (art.23 „niniejsza ustawa zasadnicza obowiązuje na razie na obszarach krajów (…) [wymienia się tu kraje stref zachodnich]. Jej moc obowiązująca będzie rozciągnięta na inne części Niemiec po ich przystąpieniu”. Z przedstawionych uregulowań wynika, że zjednoczone Niemcy (obecne RFN) uznaję sięza państwo identyczne z RFN sprzed zjednoczenia. Praktyka traktatowa zjednoczonych Niemiec realizowana jest na podstawie art. 11 i 12 niemiecko-niemieckiej umowy zjednoczeniowej  mówiące : [art.11] Umowy międzynarodowe których jedną ze stron jest RFN (umowy o członkostwach w organizacjach i instytucjach ) zachowują swoja moc obowiązującą a wynikające z nich prawa i zobowiązania obejmują też tereny z art.3, [art.12] (1) zjednoczone Niemcy musza omówić umowy międzynarodowe które NRD zawiązało z państwami stronami po to aby rozstrzygnąć i ustalić czy umowy będą dalej obowiązywać a jeśli tak to w jakiej postaci. (2) Zjednoczone Niemcy określą swoje stanowisko w sprawie utrzymania w mocy umów międzynarodowych zawartych przez NRD po konsultacjach z każdym partnerem umowy i z Europejską Wspólnotą o ile wchodzić to będzie w zakres ich kompetencji.  Na tle art.12 zjednoczonej umowy niemiecko-niemieckiej rozwinęła się praktyka odbiegająca zasadniczo od odpowiednich postanowień Konwencji wiedeńskiej o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów, zgodnie, z którymi należałoby zasadę konstytucji ipso iure traktatów byłej NRD. Przyjęto takowy tryb postępowania: w toku konsultacji z zainteresowanymi stronami traktatów z NRD, los poszczególnych traktatów ustalony jest w specjalnych protokołach z konsultacji. Następnie szef MSZ RFN zamieszcza w Bundesgesetzblatt obwieszczenie, które zawiera 2 elementy: 1. Stwierdzenie, że zostały przeprowadzone konsultacje przewidziane w art. 12 traktatu z 31.07.1990r. i że na podstawie tych konsultacji rząd RFN skierował do danego rządu notę werbalną o wygaśnięciu określonych traktatów z dniem 3.10.1990r., 2. Stwierdzenie w myśl, którego ustalenia zawarte w obwieszczeniu nie wykluczają, że również inne traktaty między danym państwem a NRD wygasły w dniu zjednoczenia Niemiec. Generalnie w praktyce zjednoczonych Niemiec przeważają przypadki uznania traktatów byłej NRD za wygasłe – nad przypadkiem uznania dalszej kontynuacji takich traktatów. Nieprzejmowanie umów byłej NRD jawi się w praktyce, jako reguła, a sukcesja w odniesieniu do tych umów stanowi wyjątek od tej reguły.

Z przedstawionych uregulowań wynika, że zjednoczone Niemcy honorują zobowiązania traktatowe RFN, co wskazuje na identyczność i ciągłość tego podmiotu prawnomiędzynarodowego, dążące jednocześnie do uwolnienia się od zobowiązań NRD, co można uzasadnić w ten sposób, że przystąpienie NRD do RFN, ta ostatnia traktuje nie jako zjednoczenie państw prowadzące do powstania nowego państwa-podmiotu prawa międzynarodowego, ale jako zmiany zaszła w jej „substancji”.