Wydarzenia we Francji w pierwszych miesiącach rewolucji (maj–październik 1789 roku) w świetle doniesień ambasadora Szwecji w Paryżu (Wersalu) Erika Magnusa Staëla von Holsteina_Z.Anusik.pdf

(855 KB) Pobierz
PRZEGLĄD NAUK HISTORYCZNYCH 2016, R. XV, NR 1
http://dx.doi.org/10.18778/1644-857X.15.01.03
Z
bigniew
A
nusik
(U
niwersytet
Ł
ódzki
)
*
Wydarzenia we Francji w pierwszych miesiącach
rewolucji (maj–październik 1789 roku) w świetle
doniesień ambasadora Szwecji w Paryżu (Wersalu)
Erika Magnusa Staëla von Holsteina
Streszczenie.
Erik Magnus Staël von Holstein (1749–1802) był szwedzkim
żołnierzem i dyplomatą. W listopadzie 1783 r. został mianowany ambasadorem
na dworze francuskim. W styczniu 1786 r. poślubił Annę Louisę Germaine Nec-
ker, córkę szwajcarskiego bankiera i jednego z najbogatszych ludzi we Francji
– Jacquesa. Po ślubie z córką wpływowego polityka, jakim był Necker, pozycja
ambasadora Szwecji we Francji była zupełnie wyjątkowa. Był on bowiem bardzo
dobrze widziany zarówno w Wersalu, gdzie cieszył się sympatią Ludwika XVI, Marii
Antoniny, książąt krwi, szlachty i dworzan, jak i w Paryżu, gdzie przez swojego
teścia nawiązał kontakty ze środowiskiem finansistów, kupców i szlachty urzęd-
niczej. Staël von Holstein był także znakomitym obserwatorem francuskiej sceny
politycznej. Jego poglądy polityczne skłaniały go do popierania koncepcji monar-
chii konstytucyjnej. Z tego powodu potępiał despotyzm zarówno Ludwika XVI, jak
i swojego króla – Gustawa III. Przez współczesnych był uważany za arystokratycz-
nego liberała. Po objęciu funkcji oficjalnego reprezentanta interesów króla Szwecji
na dworze wersalskim Erik Magnus Staël von Holstein przesyłał do Sztokholmu
bardzo interesujące raporty dyplomatyczne, w których odnotowywał wszystkie
ważniejsze wydarzenia polityczne zachodzące we Francji. W okresie, kiedy absolut-
na monarchia Ludwika XVI zaczęła się chwiać w posadach, jako arystokratyczny
liberał i zięć Neckera sympatyzował z opozycją szlachty i parlamentów skiero-
waną przeciwko poczynaniom rządu królewskiego. Na podstawie bardzo szcze-
gółowych raportów szwedzkiego dyplomaty można też prześledzić przebieg tzw.
rewolty uprzywilejowanych z lat 1787–1788. W pierwszych miesiącach rewolucji
Staël von Holstein przesyłał do Sztokholmu pełne głębi i politycznej przenikliwo-
ści raporty dyplomatyczne ze szczegółowym opisem wypadków zachodzących we
Francji. Przedstawiany przez Staëla obraz francuskiej sceny politycznej nie różni
* Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej.
86
Z
bigniew
A
nusik
się w zasadzie od tego, co można znaleźć w pracach współczesnych badaczy dzie-
jów rewolucji francuskiej. Relacjom Staëla von Holsteina nie sposób też zarzucić
jakiejkolwiek nierzetelności. Ambasador był bowiem na ogół znakomicie poinfor-
mowany o wszystkim, co rozgrywało się wówczas we Francji, a jeśli nawet czasami
mylił się w jakichś drobnych szczegółach, to i tak najważniejszy wydaje się fakt,
że był w stanie przeniknąć istotę i atmosferę przemian dokonujących się w kraju,
który zwykł był uważać za swoją drugą ojczyznę.
Słowa kluczowe:
Szwecja–Francja w XVIII wieku, szwedzka służba dyploma-
tyczna, rewolucja francuska 1789–1799, Erik Magnus Staël von Holstein.
G
łówny bohater niniejszego studium, Erik Magnus Staël
von Holstein urodził się 25 października 1749 r. w Lodd-
by w Östergotlandii jako syn porucznika armii szwedzkiej
Mattiasa Gustafa (1701–1757) i Elisabeth Ulfsparre af Broxvik
(1717–1773). Wcześnie osierocony przez ojca, w wieku 11 lat wstą-
pił jako ochotnik do regimentu piechoty Östgota. Awansowany do
stopnia sierżanta (w 1763 r.), a następnie chorążego (w 1768 r.),
w 1772 r. dosłużył się stopnia porucznika. W marcu 1773 r. prze-
szedł do służby w regimencie Södermanlands, w którym zakoń-
czył czynną służbę wojskową. Mianowany w 1776 r. szambelanem
królowej Zofii Magdaleny, nie zamierzał jednak pozostać dłużej na
dworze. Był bowiem bardzo ambitny i marzył o innym przebiegu
dalszej kariery. Jego pragnienia spełniły się w 1778 r., kiedy został
przydzielony do personelu ambasady szwedzkiej w Paryżu. Od
początku swojego pobytu we Francji przystojny, inteligentny i dow-
cipny młodzieniec brylował wśród pięknych pań w Wersalu. Bardzo
szybko zainteresował się też jedną z najposażniejszych francuskich
jedynaczek. Już 26 czerwca 1779 r. zwrócił się bowiem z prośbą
do Gustawa III, prosząc go o protekcję w sprawie podjętych przez
siebie starań o rękę panny Necker. Ponieważ jednak jego wybranka
miała wówczas zaledwie 13 lat, plany matrymonialne musiał odło-
żyć na później. W marcu 1780 r. młody dyplomata został awanso-
wany do rangi sztabskapitana w swoim macierzystym regimencie
Södermanlands, co wiązało się z podwyżką jego dotychczasowego
uposażenia. W miarę przedłużającego się pobytu we Francji Staël
von Holstein coraz bardziej zbliżał się do ambasadora Gustava
Philipa Creutza. Ten ostatni stał się też dość szybko jego oddanym
przyjacielem i gorliwym protektorem. W kwietniu 1782 r. Creutz
rozpoczął zabiegi o to, by po jego spodziewanym wyjeździe z Paryża
Erik Magnus Staël von Holstein otrzymał nominację na stanowisko
Wydarzenia we Francji…
87
reprezentanta interesów szwedzkich w stolicy Francji. Creutz, któ-
ry w tym samym czasie usilnie naciskał na Jacquesa Neckera, aby
wyraził zgodę na małżeństwo córki, pisał do Gustawa III, że jeśli
zapewni Staëlowi następstwo na ambasadzie paryskiej, to wej-
dzie on w posiadanie jednej z największych fortun europejskich.
Według jego oceny majątek Neckera był bowiem równy pod wzglę-
dem wartości majątkowi jednego z najbogatszych panów francu-
skich – Charlesa de Rohan księcia de Soubise. W tym samym czasie
Staël postarał się również o protekcję stałej i najważniejszej kore-
spondentki króla szwedzkiego – hrabiny de Boufflers. Jego kan-
dydatura na stanowisko następcy Creutza została także poparta
przez Ludwika XVI i Marię Antoninę. W tej sytuacji Gustaw III, któ-
ry początkowo był przeciwny tej nominacji, wyraził wreszcie swo-
ją zgodę. Wiosną 1783 r. Gustav Philip Creutz został wezwany do
kraju, aby objąć kierownictwo resortu spraw zagranicznych. Wraz
ze stosownymi rozkazami dla Creutza przysłano ze Sztokholmu
nominację dla Staëla von Holsteina na stanowisko
chargé d’affaires
Szwecji przy dworze wersalskim. Dnia 31 lipca 1783 r. Staël został
awansowany do godności ministra pełnomocnego, by w listopadzie
tego roku otrzymać od króla nominację na stanowisko ambasado-
ra Szwecji w Paryżu. Przy tej okazji Gustaw III pisał z Florencji do
nowo kreowanego ambasadora: „Jeśli poślubi pan pannę Necker,
zostanie pan najbogatszym szlachcicem w naszej ojczyźnie i będzie
pan mógł powiedzieć to samo, co Cezar, który wolał być pierwszym
u siebie niż drugim w Rzymie”.
Droga do ręki i majątku Anne Louise Germaine Necker nie była
jednak łatwa. Przyszły teść stawiał bowiem wygórowane warunki.
W dniu 21 maja 1784 r. Staël przedstawił je królowi. Były minister
finansów Ludwika XVI zażądał: 1. Zapewnienia Staëlowi ambasady
paryskiej „na zawsze”; 2. Dożywotniej pensji dla przyszłego zięcia
w wysokości 25 tys. liwrów rocznie, gdyby kiedyś stracił stanowisko
ambasadora; 3. Nadania mu przez króla Szwecji tytułu hrabiow-
skiego; 4. Odznaczenia go orderem Gwiazdy Polarnej; 5. Złożenia
przez Staëla deklaracji, że nigdy nie zmusi swojej żony do zamiesz-
kania w Szwecji; 6. Złożenia przez Marię Antoninę oświadczenia,
że ona sama życzy sobie tego małżeństwa. Od tej pory wszystko
miało zależeć od przyjęcia tych żądań przez Gustawa III. Osobista
wizyta króla Szwecji w Paryżu w czerwcu i lipcu 1784 r. dopro-
wadziła wreszcie do zamknięcia ciągnących się od kilku lat nego-
cjacji w sprawie małżeństwa Erika Magnusa Staëla von Holsteina.
88
Z
bigniew
A
nusik
Gustaw III zaakceptował bowiem większość przedstawionych mu
przez Neckera postulatów. Na ceremonię zaślubin młodej pary przy-
szło jednak jeszcze trochę poczekać. Dopiero w sobotę, 14 stycznia
1786 r., w kaplicy ambasady szwedzkiej w Paryżu odbył się bowiem
długo odkładany ślub Staëla i niespełna dwudziestoletniej panny
Necker. Dzięki nowej ambasadorowej salon legacji szwedzkiej już
wkrótce stał się jednym z najświetniejszych salonów w stolicy Fran-
cji. Erik Magnus Staël von Holstein znalazł też w osobie młodej żony
oddaną współpracowniczkę. W latach 1786–1791 opracowywała
ona, przeznaczone dla Gustawa III
Bulletins de nouvelles,
w któ-
rych informowała króla o najnowszych trendach w zakresie francu-
skiej mody i literatury. Po ślubie z córką Jacquesa Neckera pozycja
ambasadora szwedzkiego we Francji była zupełnie wyjątkowa. Był
on bowiem dobrze widziany zarówno w Wersalu, gdzie cieszył się
sympatią ze strony Ludwika XVI, Marii Antoniny, książąt krwi,
arystokracji i dworzan, jak i w Paryżu, gdzie przez teścia nawiązał
kontakty z finansjerą, kupcami i środowiskiem szlachty urzędniczej.
Staël okazał się także znakomitym obserwatorem francuskiej sce-
ny politycznej. Pod względem przekonań politycznych był zwolenni-
kiem monarchii konstytucyjnej. Z tego względu potępiał despotyzm
tak Ludwika XVI, jak i swojego monarchy. Powszechnie uważano
go za arystokratycznego liberała, aczkolwiek arystokratyczny tytuł
barona otrzymać miał dopiero, w rezultacie usilnych zabiegów swo-
jego teścia na dworze sztokholmskim, w dniu 24 stycznia 1788 r.
1
Por. A. G e f f r o y,
Gustave III et la cour de France. Suivi d’une étude critique sur
Marie-Antoinette et Louis XVI apocryphes,
t. I, Paris 1867, s. 365–375, 378 –385;
L. Le o u z o n L e D u c,
Introduction,
[w:]
Correspondance diplomatique de baron de
Staël-Holstein ambassadeur de Suède en France et de son successeur comme char-
gé d’affaires le baron Brinkman. Documents inédits sur la révolution (1783–1799)
recouillis aux Archives Royales se Suède
[dalej: Corr. Staël-Holstein], publ.
L. Leouzon Le Duc, Paris 1881, s. IV–XVII; K. K u m l j e n,
Staël von Holstein Erik
Magnus,
[w:]
Svenska Män och Kvinnor. Biografisk Uppslagsbok,
Bd VII, Stock-
holm 1954, s. 172;
Den introducerade svenska adelns ättartavlor,
utg. G. Elgensti-
erna, Bd VII, Stockholm 1932, s. 519–520; H.A. B a r t o n,
Gustav III of Sweden
and the Enlightement,
„Eighteenth Century Studies. An Interdisciplinary Journal”,
vol. VI, No. 1, Berkeley (University of California) 1972–1973, s. 23;
Repertorium
der diplomatischen Vertreter aller Länder,
Bd III (1764–1815), hrsg. O.F. Winter,
Graz–Köln 1965, s. 408. Por. też J. W i c k m a n,
Madame de Staël och Sverige.
Bidrag till Madame de Staëls biografi. Huvudsakligen efter hittills otryckta origi-
nalihandskrifter,
Lund 1911, s. 1–50; A. S o r e l,
Mme de Staël,
Paris 1890; oraz
Z. A n u s i k,
Dyplomacja szwedzka wobec kryzysu monarchii we Francji w latach
1787–1792,
Łódź 2000, s. 125–127.
1
Wydarzenia we Francji…
89
Od chwili objęcia funkcji reprezentanta interesów króla Szwecji
przy dworze wersalskim Erik Magnus Staël von Holstein nadsy-
łał do Sztokholmu interesujące depesze dyplomatyczne, w których
odnotowywał wszystkie aktualne wydarzenia rozgrywające się we
Francji. W czasie, kiedy absolutna monarchia Ludwika XVI zaczę-
ła się chwiać w posadach, jako arystokratyczny liberał i zięć Nec-
kera sympatyzował z opozycją możnych i parlamentów przeciwko
poczynaniom rządu królewskiego. Na podstawie relacji Staëla von
Holsteina bardzo dokładnie można odtworzyć przebieg tzw. rewol-
ty uprzywilejowanych, rozpoczętej na zwołanym przez ministra
finansów Charlesa Alexandre’a de Calonne’a Zgromadzeniu Notabli
(luty–maj 1787 r.), które odrzuciło przedstawione mu do zatwier-
dzenia projekty reform. Następca Calonne’a, arcybiskup Tuluzy
Étienne Charles Loménie de Brienne próbował uzyskać popar-
cie w parlamentach przez lekką modyfikację projektów swojego
poprzednika. Te kategorycznie sprzeciwiły się jednak zmianie sys-
temu podatkowego polegającej na wprowadzeniu powszechnego
podatku gruntownego. Wobec stanowczej opozycji parlamentów
wiosną 1788 r. przeprowadzono gruntowną reformę sądownictwa
firmowaną nazwiskiem strażnika pieczęci Charlesa François de
Lamoignona. W odpowiedzi wybuchły zamieszki w Paryżu i kilku
innych miastach. W prowincjach stanowych domagano się rezy-
gnacji z przeprowadzonej w 1787 r. reformy stanów prowincjonal-
nych. W Delfinacie doszło do samowolnej restytucji miejscowych
stanów w dawnym kształcie. W rezultacie tych wydarzeń w sierpniu
1788 r. arcybiskup Sens (Loménie de Brienne otrzymał tę godność
w początkach 1788 r.) ogłosił zwołanie Stanów Generalnych na
wiosnę następnego roku i podał się do dymisji. Wraz z jego ustą-
pieniem załamała się ostatnia próba modernizacji państwa. Po
odejściu Brienne’a do rządu królewskiego powrócił Jacques Necker.
We wrześniu 1788 r. parlament paryski podjął uchwałę, że Stany
Generalne będą obradować w takim samym kształcie, jak te z roku
1614 (trzy oddzielne izby stanowe z równą liczbą reprezentantów,
głosujące odrębnie i wyposażone w prawo
veta
wobec innych sta-
nów). Ten stary model nie mógł jednak zadowolić burżuazji, która
zwołanie Stanów Generalnych chciała wykorzystać do gruntownej
reformy państwa. W tym momencie zaczął się rozpadać dotychcza-
sowy sojusz opozycyjnej arystokracji i członków parlamentów z opo-
zycyjną burżuazją. Zaczęła się formować tzw. partia patriotyczna
żądająca podwojenia reprezentacji stanu trzeciego i wprowadzenia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin