Program edukacji praw zawartych w Konwencji Praw Dziecka
„Dzieci nie będą dopiero, ale
są już ludźmi, tak ludźmi są a nie
lalkami, można przemówić
do ich rozumu, odpowiedzą
nam, przemówmy do serca,
odczują nas. Dzieci są ludźmi w
duszy ich są zadatki tych wszystkich
myśli i uczuć, które my posiadamy.”
J. Korczak
Opracowała mgr Kazimiera Rymer
Rozdział I Program „Przedszkolak poznaje prawa dzieci”
1.1 Idea przewodnia programu
1.2 Cele programu
1.3 Warunki realizacji
1.4 Treści kształcenia i wychowania w
programie autorskim.
1.5 Metody, formy, środki dydaktyczne
stosowane w programie.
1.6 Rozkład materiału- scenariusze do
realizacji
1.7 Ewaluacja programu
Bibliografia
Żyjemy w świecie dojrzewającej demokracji, uczymy się rozumieć swoje prawa, korzystamy z wolności, tak aby żyć w zgodzie z wartościami takimi jak: pokój, sprawiedliwość, tolerancja. Mamy swoje prawa, ale dzieci również je mają. Są częścią społeczeństwa i korzystają ze swoich praw zawartych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i Konwencji Praw Dziecka. Ten ostatni dokument został uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1980 r. Polska ratyfikowała go w 1991 r. Zgodnie z tym dokumentem dziecko jest podmiotem praw i wolności, a nie przedmiotem czy własnością dorosłych. W myśl tej ważnej zasady Konwencja nakłada na rodziców i opiekunów, nauczycieli obowiązek kierowania się we wszystkich działaniach troską o dobro dzieci.
Nauczyciele przedszkoli, szkół ponoszą odpowiedzialność za przyszłe losy swoich wychowanków. Wyposażając dzieci w odpowiednie umiejętności, wiedzę oraz postawy, już od najmłodszych lat uświadamiają im, jak ważne są prawa dziecka, dlaczego powinny być przestrzegane i chronione.
Im wcześniej dziecko się styka z takimi wartościami jak: sprawiedliwość, tolerancja, poszanowanie godności i wolności innych tym łatwiej podlega procesowi socjalizacji. Uczenie poszanowania praw innych i radzenia sobie w sytuacjach naruszania praw własnych, jest elementem wychowania przygotowującego do życia w społeczeństwie demokratycznym.
Konwencja przypomina o wielkim znaczeniu rodziny dla harmonijnego i prawidłowego rozwoju dziecka. To rodzice powinni zapewnić dziecku jak najlepsze warunki rozwoju w pełnej akceptacji, zrozumieniu, w poszanowaniu jego godności osobistej. W atmosferze miłości i wzajemnej tolerancji dziecko uczy się dostrzegać świat poprzez pryzmat właściwie rozumianej wolności i sprawiedliwości. Czuje się kochane, ważne, ale czuje i rozumie ważność i potrzeby innych. Niedojrzałość dziecka jest przesłanką zobowiązującą dorosłych do opieki. Katalog praw jest niczym innym jak wzorem potrzeb dziecka.
Skąd wziął się pomysł na napisanie takiego programu, otóż problemem praw zajmowałam się podczas pisania pracy magisterskiej. Śledząc aktualności tej tematyki jest taka potrzeba by rozpowszechniać wśród dzieci świadomość prawną. Na zlecenie UNICEF w 2001 roku przeprowadzono w Polsce badania. Wyniki tych badań są zadziwiające, w dobie zdobywania kosmosu, internetu stwierdza się bardzo niski poziom świadomości swoich praw wśród dzieci. Tylko 13% dzieci deklaruje że ma dużo informacji o prawach, 52%posiada tylko trochę informacji, natomiast 35% wie mało lub nic. Najbardziej znane prawo to prawo do nauki, na drugim miejscu prawo do godności i wolności, następnie do posiadania rodziny, oraz do opieki. Inne prawa nie zostały wymienione.
W propozycji jaką jest ten program, treści dotyczą poznawania wszystkich praw zawartych w Konwencji. Oczekiwane rezultaty poznawania swoich praw, dziecko powinno przełożyć na konkretne osiągnięcia umiejętności według schematu: dziecko wie, rozumie, potrafi. Właściwa interpretacja treści zapewni osiągnięcie określonych umiejętności. Wiek przedszkolny to okres kształtowania się pierwszych postaw moralnych. Zdobywanie informacji o tym co dobre, a co złe odbywa się poprzez obserwację innych ludzi i gromadzenie własnych doświadczeń w kontaktach społecznych. Wskazówki dotyczące norm moralnych muszą być jednoznaczne i niezmienne. Wymagania również muszą być konsekwentne. Ogromną rolę w uświadamianiu praw i obowiązków ma nauczyciel Istnieje więc stała potrzeba uświadamiania ludziom dorosłym praw dziecka. Uznanie praw nie podważy władzy rodzicielskiej, nie oznacza też niedoceniania obowiązków dzieci wobec rodziców. Dotychczas zapoznawanie z prawami dzieci odbywa się sporadycznie lub okazjonalnie podczas podejmowania tematyki np. „Dzień dziecka”. Dlatego program jest propozycją realizowania treści przybliżających poznanie swoich praw, a co za tym idzie znajomość, zrozumienie i świadome postępowanie. Wiele nauczycielek próbuje własnych rozwiązań i pomysłów. Powodem tego jest właśnie inne spojrzenie na dziecko, stawianie na jego podmiotowość w procesie wychowawczo-dydaktycznym. Kształtowanie świadomości prawnej jest nie tylko nakazem dla dorosłych ale i potrzebą współczesności. Prawa nie oznaczają zwolnienia z obowiązków, rozmowa o prawach nie namawia do buntu i anarchii. Świadomość własnych praw nie może nikomu zaszkodzić. Dorośli niesłusznie obawiają się, że dzieci znając swoje prawa zbuntują się przeciwko nim, będą bardziej nieposłuszne, co w efekcie zaszkodzi ich właściwemu wychowaniu. Znajomość swoich praw oznacza rozumne wykorzystanie, jest to ściśle związane z rozumieniem ograniczeń, konieczności i obowiązków.
Głównym celem programu jest nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu znajomości praw dzieci, oraz pomoc nauczycielom i rodzicom w przybliżeniu dzieciom swoich praw, budzeniu świadomości o prawach, jak z nich korzystać, do kogo się zwrócić o pomoc. Wiek przedszkolny to okres wzmożonej aktywności poznawczej i szczególnej wrażliwości emocjonalnej .Dlatego też należy wzbudzać pozytywne uczucia : jak życzliwość, tolerancja, miłość, radość, odpowiedzialność itp. Badania ostatnich lat dowiodły, że w okresie poprzedzającym pójście do szkoły tempo rozwoju jest najszybsze. Według B. Blooma przytaczam za M. Ziemską(, że w okresie do 6 lat dziecko osiąga w zakresie inteligencji ogólnej tyle co przez następne 14 lat. Dlatego też należy zapoznać dzieci z ich prawami, dokumentem Konwencji, instytucjami które stoją na straży ich praw. Wiek przedszkolny odgrywa decydującą rolę w rozwoju człowieka. W tym bowiem czasie następuje proces rozwoju podstawowych funkcji psychicznych, nastawień społecznych, zaczyna się kształtować system wartości społecznych.
Program jest przeznaczony dla dzieci 6-letnich. Zakres tematyczny jest zgodny z Podstawą programową wychowania przedszkolnego. Realizacja programu jest możliwa w każdych warunkach, na zajęciach grupowych i indywidualnych. Mają one na celu budzenie świadomości o prawach dziecka. Zajęcia można prowadzić metodami aktywizującymi. Można wykorzystać do tego literaturę, opowiadania , bajki, historyjki obrazkowe, scenki dramowe, ekspresję plastyczną. Współczesnym dzieciom, często cierpiącym na zaburzenia emocjonalne, należy stwarzać sytuacje do wyrażania siebie, swoich uczuć i myśli.
Przystępując do pisania programu należy przypomnieć o rozwoju społecznym dziecka 6-letniego.Ostatnia faza wieku przedszkolnego to 6 rok życia. Sześciolatek przejawia zainteresowanie otoczeniem oraz zjawiskami życia społecznego. Chłonie informacje o bliższym i dalszym otoczeniu. Jest już lepiej przystosowany do pracy w zespole, zdolny do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi. Żywiołem wciąż jest zabawa. Jest bardziej samodzielny, wykazuje wyższy stopień uspołecznienia. Sześciolatek jest bardziej opanowany, ma szansę przeżywać wiele pozytywnych uczuć społecznych i moralnych jeśli tylko wzrasta w sprzyjającym środowisku wychowawczym (M. Przetacznikowa „Podstawy psychologii rozwojowej”) W wieku przedszkolnym dziecko staje się w pewnym sensie zdolne do myślenia słowno-pojęciowego. Za Pawłowem A. Landy wyróżnia w rozwoju myślenia dwie podstawowe formy: myślenie konkretne oparte na spostrzeżeniach i wyobrażeniach a więc na 1 układzie sygnalizacyjnym, oraz myślenie abstrakcyjne, którego podstawą jest mowa- drugi układ sygnałów. Nadal utrzymuje się pogląd J. Piageta, że dziecko w wieku przedszkolnym myśli obrazami a nie pojęciami. Myślenie rozwija się na podstawie mowy przyswajając słowa , nazwy ogólne, które są pojęciami. W myśleniu dziecka znajduje wyraz poczucie ważności pewnych spraw i potrzeba wartościowania. Człowiek wnioskuje o swym istnieniu na podstawie tego co myśli. Myśli rozpatrywane jako zjawiska świadomości są wytworem procesu myślenia. Dziecko jest samodzielnym podmiotem, jednak ze względu na swoją naturalną niedojrzałość fizyczną i psychiczną powinno być otoczone szczególną opieką wychowawczą i ochroną prawną. Prawa dziecka wiążą się z prawami człowieka. „Dziecko bowiem to niedojrzały człowiek, który- jak mówił Janusz Korczak – ma swoje potrzeby, ale nie ma jeszcze doświadczenia dorosłych” J. Korczak zauważył, że praw jest wiele, że trzeba je poznać by nie popełnić pomyłek. Korczak wiedział i rozumiał jak kochać dziecko i wychowywać je. Jak przewidzieć i osłonić dziecko to ciągłe pytania, które stawiał Korczak wychowawcom, „wychowywać to znaczy : nie deptać, nie poniewierać, nie gasić, spieszyć....” Cenne myśli Korczaka są aktualne współcześnie
Dzieci w przedszkolu wchodzą w swój pierwszy społeczny świat, uczą się tutaj norm i zasad współżycia w grupie oraz dostosowywania się do ustalonych reguł, a jednocześnie ma okazję podczas stwarzanych sytuacji stać się świadome swoich praw.
Artykuł 42 Konwencji zobowiązuje do szerzenia informacji o prawach wśród dorosłych i dzieci. Prawa zawarte w Konwencji zebrane są w trzech kategoriach. Są to:
ü zapewnienia:
-prawo do posiadania, otrzymywania lub dostępu do pewnych dóbr i świadczeń np. imienia, obywatelstwa, opieki zdrowotnej, edukacji, odpoczynku, zabawy, prawo do opieki nad sierotami i osobami niepełnosprawnymi,
ü ochrony:
-prawo do ochrony przed szkodliwymi działaniami i praktykami np. : separacji od rodziców, zaangażowania w działania wojenne, handlowego i seksualnego wykorzystywania, fizycznej i psychicznej przemocy wobec dziecka,
ü uczestnictwa:
-prawo dziecka do bycia wysłuchanym przy podejmowaniu decyzji dotyczących jego życia. Wraz z rozwojem umiejętności dziecko powinno mieć rosnące możliwości brania udziału w życiu społecznym.
Można podzielić zawarte prawa na prawa i wolności osobiste, prawa socjalne, prawa kulturalne, prawa polityczne.
Realizując program autorski będę prowadziła zajęcia z zakresu praw dziecka. Zajęcia mają na celu budzenie świadomości o prawach dziecka, oraz poznanie niektórych spośród wielu praw.
Tworząc system ochrony dziecka, kierowano się następującymi zasadami:
v działania na rzecz dziecka są podejmowane w jego najlepszym interesie,
v wszystkie dzieci są równe wobec prawa,
v dzieci mają prawo do optymalnego rozwoju i wychowania
v państwo zapewnia odpowiednie warunki socjalne i zdrowotne rodzinom.
Prawa dziecka zawarte w Konwencji obejmują:
Ø prawa i wolności osobiste: do życia, rozwoju tożsamości, nazwiska, imienia, obywatelstwa, wiedza o swoim pochodzeniu, prywatności, godności, szacunku, nietykalności osobistej, wyznania własnych poglądów, religii, występowania we własnym imieniu w sprawach administracyjnych i sądowych, do wychowania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi, do wolności od przemocy fizycznej i psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych i wszelkiego okrucieństwa, nierekrutowania do wojska poniżej 15 roku życia.
Ø prawa socjalne: do odpowiedniego standardu życia, ochrony zdrowia, zabezpieczenia socjalnego, wypoczynku i czasu wolnego.
Ø Prawa kulturalne: do nauki (bezpłatna i obowiązkowa w zakresie szkoły podstawowej), korzystania z dóbr kultury, in formacji, znajomości własnych praw.
Ø Prawa polityczne: do stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych. Konwencja przyznaje prawo do ochrony w przypadku:
-upośledzenia, niepełnosprawności
-pozbawienia dziecka środowiska naturalnego (zapewnienie środowiska zastępczego, w tym umożliwienie adopcji),
-uchodźców i mniejszości etnicznych (prawo do własnego języka, kultury, religii),
nieletnich, którzy popadli w konflikt z prawem (prawo do obrony, zakaz śmierci i dożywotniego więzienia)
Konwencja o Prawach Dziecka składa się z preambuły i tekstu stanowiącego, który zawiera 54 artykuły. W preambule określono ogólne założenia praw dziecka. Tekst stanowiący jest podzielony na trzy części . Część pierwsza zawiera 41 artykułów dotyczących zobowiązań państwa w zakresie realizowania poszczególnych praw. Część druga ( art. 42-45) mieści postanowienia określające sposób egzekwowania i kontrolowania zobowiązań państwa. Część trzecia (art. 46-54) określa zasady przystąpienia do Konwencji przez kolejne państwa oraz ich ewentualną rezygnację.
Z uwagi na nasze uwarunkowania kulturowe i prawne Polska, ratyfikując Konwencję, wniosła dwa zastrzeżenia: dopuszcza się zachowanie tajemnicy pochodzenia dziecka w przypadku adopcji(art. 7), co w pewnym sensie oznacza ograniczenie prawa dziecka do znajomości swojego pochodzenia biologicznego, oraz nie dopuszcza się rekrutowania do wojska poniżej 18 roku życia, a nie jak w Konwencji, która tę granicę określa na 15 lat.
Polska złożyła dwie deklaracje mające swoje źródło w uwarunkowaniach kulturowych; w odniesieniu do art. 12-16 nasza deklaracja brzmi: Wykonywanie przez dziecko jego praw określonych w Konwencji dokonuje się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskim zwyczajem i tradycjami dotyczącymi miejsca dziecka w rodzinie i poza nią oraz: Poradnictwo dla rodzin oraz wychowanie w zakresie planowania rodziny powinno pozostać w zgodzie z zasadami moralności.
Każde ze 190 państw, które do tej pory ratyfikowały Konwencję, zobowiązano do zdawania ONZ co pięć lat sprawozdania z wykonywania jej postanowień. Pierwsze sprawozdanie w przypadku Polski miało miejsce w 1993 r. W naszym kraju dość dobrze są wypełniane zapisy art. 42, mówiące o informacji o zasadach i postanowieniach niniejszej Konwencji wśród dorosłych i dzieci. Jednakże przestrzeganie innych praw pozostawia wiele do życzenia.
Bardzo często u nas spotykamy się z przypadkami łamania praw, zarówno w domu jak i w placówkach oświatowych, opiekuńczo-wychowawczych czy też służby zdrowia. Często dowiadujemy się o tym z prasy, telewizji. Najczęściej dotyczą one stosowania przemocy fizycznej, emocjonalnej, wykorzystywaniem seksualnym, niezaspokajaniem podstawowych potrzeb fizycznych i psychicznych.
Polska , ratyfikując przed 13 laty Konwencję o Prawach Dziecka, zobowiązała się do przestrzegania jej postanowień zawartych w poszczególnych artykułach.
1.2. CELE PROGRAMU
Podstawowe cele edukacji praw zawartych w Konwencji Praw Dziecka
- poznanie praw wynikających z Konwencji
- poznanie instytucji działających na rzecz ochrony praw dziecka
- uświadomienie dzieciom, że oprócz praw mają również obowiązki
- uświadomienie że w ich otoczeniu są osoby do których mogą zwrócić się o pomoc.
W związku z powyższymi celami każdy nauczyciel w swojej pracy powinien zwrócić uwagę na następujące zadania.
ü Właściwie zorganizować proces opiekuńczo-wychowawczy zgodnie z zasadami higieny pracy umysłowej dziecka
ü Mieć szacunek do jego potrzeb, życzliwie i podmiotowo je traktować
ü Zapewnić ochronę przed wszystkimi formami wyrażania przemocy fizycznej bądź psychicznej,
ü Zapewnić partnerską rozmowę na każdy temat,
ü Starać się poznać każde dziecko poprzez obserwację, rozmowy z rodzicami,
ü Dostosować metody pracy do możliwości dzieci, a tematykę zajęć do ich zainteresowań
ü Dać wolność nie uczestniczenia w działaniach,
ü Doceniać wysiłek dziecka włożony w pracę, bez względu na jej efekt,
ü Akceptować dziecko takim jakie jest,
ü Wesprzeć i ochronić przy pokonywaniu przeżyć wywołanych przemocą w relacjach z innymi dziećmi,
ü Realizować program wychowania, który można nazwać wykładnią potrzeb, praw, i kierunków rozwoju małego człowieka, zawiera wszystkie prawa i stanowi, że nadrzędną wartością edukacji przedszkolnej jest rozwój dziecka.
„Zestaw celów nauczania to zarazem lista umiejętności, mogąca stanowić bezpośrednią podstawę kontroli i oceny osiągnięć” (M. Szczepańska 1999, s. 11)
Z powyższych celów ogólnych można wyróżnić następujące cele szczegółowe:
· Poznanie znaczenia słowa „prawo”
· Poznanie pojęć: respektowanie prawa, egzekwowanie prawa, konwencja,
· Poznanie roli rzecznika praw
· Zapoznanie z postacią J. Korczaka, oraz jego literaturą np.:”Król Maciuś Pierwszy” dowiadywanie się z utworów literackich o wymowie moralnej
· Zapoznanie dzieci z ich prawami: ( prawem do nazwiska, imienia, obywatelstwa, prywatności, godności i szacunku, do własności, do niewiedzy, wyznawania własnych poglądów, religii, kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia się z nimi, do wolności od przemocy fizycznej i psychicznej, nadużyć seksualnych i wszelkiego okrucieństwa, prawo do ochrony zdrowia, do wypoczynku, czasu wolnego, do nauki, do informacji, ochrony w przypadku niepełnosprawności, )
· Poznanie norm i zasad postępowania w przedszkolu
· Ocenianie postępowania własnego i kolegów w konkretnych sytuacjach występujących w życiu, rozumienie konsekwencji swojego postępowania
· Poznanie sposobów wyrażania pozytywnych i negatywnych opinii, poglądów,
· Zauważenie różnic i podobieństw między ludźmi, jako podstawy tolerancji wobec inności (kolor skóry, płeć, pochodzenie, niepełnosprawność)
!.3 Warunki realizacji programu
Program autorski „Sześciolatek poznaje prawa dziecka” adresowany jest dla dzieci 6- letnich. Dotyczą one wiedzy, umiejętności, kształtowania świadomości swoich praw. Ma on charakter edukacyjno- profilaktyczny. Do treści programu dodałam materiały pomocnicze, służące do realizacji podczas zajęć, których tematem są prawa dziecka. Właściwa realizacja pozwoli w przyszłości wytworzyć określone zachowania u dzieci, ułatwiając im funkcjonowanie w życiu, oraz zapewnić skuteczne korzystanie ze swoich praw. Dziecko przychodząc do przedszkola spotyka się z grupą rówieśniczą, doświadcza różnych relacji z rówieśnikami i nauczycielem, tworzą się różne sytuacje.
...
flek