1709 Połtawa.pdf

(6318 KB) Pobierz

Wydawnictwo

Ministerstwa

Obrony

Narodowej

PRZEDMOWA

Zaledwie ćwierćwiecze dzieli batalię wiedeńską od bi-

twy połtawskiej. Obydwie odegrały ważną rolę w dzie-

jach Europy. Pierwsza dała początek, trwającemu jesz-

cze przez dwa następne stulecia, procesowi ograniczania

posiadłości Porty Ottomańskiej i wypierania Turków

z kontynentu europejskiego; druga stanowiła przełom

w wielkiej wojnie północnej, przyczyniając się w na-

stępstwie do zlikwidowania supremacji szwedzkiej na

Bałtyku. I pod Wiedniem, i pod Połtawą zwycięzcy uwol-

nili obrońców oblężonych przez napastników od niechyb-

nej klęski.

Próżno by jednak doszukiwać się innych podobieństw.

W sposobie prowadzenia działań wojennych rok 1709

dzieliła od roku 1683 cała epoka. Atak jazdy dowodzonej

przez Jana III Sobieskiego na obóz turecki mieścił się

doskonale w obowiązującej dotychczas taktyce. Ale też

i przeciwnik działał w sposób tradycyjny. Gdy natomiast

przyjrzeć się bliżej realizacji planu batalii przyjętego

przez Piotra I, doszukamy się w niej niekiedy elementów

niemal całkiem nam współczesnych. W tym wypadku

trzeba było liczyć się z przeciwnikiem doświadczonym,

przyzwyczajonym do działania w zmieniających się stale

warunkach, dobrze uzbrojonym i zdolnym do szybkich

manewrów.

Odsiecz wiedeńska stała się nierozłączną częścią na-

szej historii ojczystej, chociaż przyniosła Rzeczypospoli-

tej znikome korzyści. Była to jednak ostatnia wielka ba-

talia przed upadkiem państwa wygrana przez polskie

oddziały. O bitwie połtawskiej natomiast niewiele, poza

szablonowymi stwierdzeniami, można przeczytać czy to

w podręcznikach, czy nawet w specjalistycznych opra-

cowaniach pióra rodzimych autorów. A dla dziejów na-

szych miała ona przecież znaczenie niemniej istotne. Na

zadnieprzańskiej Ukrainie bowiem zrodziła się potęga ro-

syjska, która w niedalekiej przyszłości zagroziła bezpo-

średnio suwerenności państwa polskiego.

Połtawa stała się słupem milowym na drodze formo-

wania się imperium carów i jego imperialnej polityki,

wewnętrznej i zagranicznej. Piotr I nie wahał się przed

stosowaniem najdrastyczniejszych środków służących rea-

lizacji zamierzonego celu. Był nim zamiar utworzenia

państwa silnego, które mogło rozwiązać stojące przed nim

zadania zarówno środkami politycznymi, jak i militar-

nymi. Poddani cara rychło przekonali się o tej prawdzie.

Sprawa Mazepy i zmiany jego orientacji politycznej do-

prowadziły do likwidacji Siczy Zaporoskiej oraz ograni-

czenia autonomicznych praw mieszkańców Ukrainy. Set-

ki powieszonych uczestników powstania astrachańskiego,

los Kozaków biorących udział w ruchu Buławina, utrata

samodzielności ziem położonych nad Donem dowodnie

świadczyły o sposobach postępowania caratu i rzeczywi-

stych jego zamiarach. Przekonała się o nich także Rzecz-

pospolita, wstrząsana wewnętrznymi sporami i konflik-

tami, rozbita na obozy opowiadające się za królami po-

wołanymi na tron polski przez obce potencje. Ich wojska

traktowały ziemie Rzeczypospolitej jedynie jako scenę,

na której rozgrywały się działania wojenne, nic sobie

nie robiąc z wnoszonych protestów. Później przyszła kolej

na Pomorze Zachodnie i Meklemburgię, gdzie przebywa-

ły one znacznie dłużej, niż wymagała tego rzeczywista

potrzeba.

Piotr I, opromieniony sławą połtawskiego zwycięstwa,

mógł lekceważyć panujące obyczaje i sam stanowić nowe

prawa. On pierwszy z rosyjskich monarchów w pełni

zdał sobie sprawę z tego, że o pozycji międzynarodowej

i sile władcy decyduje w stopniu zasadniczym pozycja

i siła rządzonego przezeń państwa. Czynił więc wszystko,

by Rosja uplasowała się odpowiednio wysoko. Nie liczył

się z opinią, lekceważył życie poddanych, zmuszając wie-

le ich tysięcy do nadludzkiego wysiłku przy budowie

Petersburga. Nowa stolica Rosji już w pierwszych latach

po jej narodzinach stała się największym cmentarzem

powstającego imperium. Działalność Prikazu Preobra-

żeńskiego (urzędu centralnego), zajmującego się głównie

przestępstwami politycznymi, budziła powszechny strach,

podobnie jak powstałej później Kancelarii Tajnej.

Obyczaje w Rosji były surowsze niż na Zachodzie, co

wszakże nie oznaczało, że metody postępowania monar-

chów, a zwłaszcza aparatu władzy podległego carom mo-

skiewskim, wyróżniały się spośród innych szczególnym

okrucieństwem. To prawda, iż jeszcze w XVII w. pod

względem kulturowym Moskwa znajdowała się na niż-

szym poziomie rozwoju niż kraje Europy Zachodniej.

Przyczyniło się do tego długotrwałe podporządkowanie

Rosji chanom tatarskim, odmienność religii, niemal her-

metyczne zamknięcie jej granic przed wpływami obcymi

czy wreszcie — znacznie późniejsze niż gdzie indziej —

rozpowszechnienie się druku. Z drugiej jednak stron>

metody inkwizycji oraz masowe mordy dokonywane na

podłożu politycznym, tak rozpowszechnione na zachód od

Renu, również trudno uznać za przejaw wysokiego roz-

woju cywilizacji.

Jedną z podstawowych różnic dzielących te dwa kręgi

kulturowe, wpływów rzymskich i bizantyjsko-tatarskich,

było występujące w Rosji opóźnienie w rozwoju nauki

i techniki. Taką właśnie sytuację zastał Piotr I w chwili

objęcia władzy. Nie tylko zdawał sobie z tego sprawę

Plik z chomika:

szerman103

1709 Połtawa.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: