Becelewska D. Repetytorium z rozwoju człowieka.pdf

(2472 KB) Pobierz
Spis treści
Wstęp ………………………………………………………………………………………… 5
Część I : Koncepcje rozwoju człowieka …………………………………………………… 6
1. Pojęcie rozwoju …………………………………………………………………………… 6
2. Aktywność jednostki jako nadrzędny warunek rozwoju ……………………………… 8
3 MoŜliwości rozwojowe człowieka ……………………………………………………… 9
3.1.
Dojrzewanie jako skutek rozwoju genetycznego……………………………………… 10
3.2
Dorastanie człowieka jako wynik procesu uczenia się ……………………………… 13
3.3.
Socjalizacja jednostki efektem wpływów
środowiska
……………………………… 15
4. Preferencje jednostki …………………………………………………………………… 18
4.1.
Znaczenie interakcji społecznych …………………………………………………… 19
4.2.
Wolna wola - wolny wybór …………………………………………………………… 21
4.3.
Gromadzenie doświadczeń
Ŝyciowych
……………………………………………… 23
5. Wpływ
środowiska
na rozwój jednostki ……………………………………………… 26
5.1.
Kultura jako kontekst rozwoju ……………………………………………………… 27
5.2.
Wspierający system społeczny ……………………………………………………… 29
5.3.
Stymulacja rozwoju …………………………………………………………………… 32
6. Wzorce osobowe ……………………………………………………………………… 60
6.1.
Uczenie się społeczne ………………………………………………………………… 61
6.2.
Osoby znaczące czyli modele kreatywne……………………………………………… 64
6.3.
Rola klimatu rodziny w rozwoju człowieka ………………………………………… 77
7. Wymagania rozwojowe wobec człowieka …………………………………………… 78
7.1.
Zadania rozwojowe jednostki ………………………………………………………… 79
7.2.
Kryzysy rozwojowe …………………………………………………………………… 81
7.3.
Fiksacje rozwojowe i syndromy rozwojowe ………………………………………… 83
Część II: Transwersalny rozwój człowieka ………………………………………………… 89
8. Problematyka transwersalnego rozwoju jednostki ………………………………… 89
8.1.
Co to są zmiany rozwojowe? ………………………………………………………… 89
8.2.
Sposoby oceny rozwoju człowieka …………………………………………………… 94
8.3.
Jak odczytujemy wiek rozwojowy? ………………………………………………… 101
8.4.
Periodyzacja
Ŝycia
człowieka na okresy rozwojowe………………………………… 105
9. Rozwój stadialny człowieka …………………………………………………………… 110
9.1.
Okres prenatalny …………………………………………………………………… 110
9.2
Dzieciństwo (0-18 r.
Ŝ.)
……………………………………………………………… 115
9.2.2. Stadium noworodka ………………………………………………………………… 116
9.2.3. Okres niemowlęcy …………………………………………………………………… 128
9.2.4. Okres poniemowlęcy ………………………………………………………………… 147
9.2.5.
Średnie
dzieciństwo (3 – 7 r.
Ŝ)
……………………………………………………… 164
9.2.6. Dzieciństwo szkolne ………………………………………………………………… 179
9.2.7. Okres wczesnoszkolny (7 – 12 r.
Ŝ.)
………………………………………………… 179
9.2.8. Okres adolescencji (12 – 18 r.
Ŝ.)
…………………………………………………… 199
9. 3.
II epoka rozwoju – dorosłość (18 – 65 r.
Ŝ.)
………………………………………… 219
9.3.1. Okres młodzieńczy (18 – 25 r.
Ŝ.)
…………………………………………………… 222
9.3.2. Okres człowieka młodego (25 – 35 r.
Ŝ.)
…………………………………………… 232
9.3.3. Człowiek w wieku
średnim
(35 – 55 r.
Ŝ.)
…………………………………………… 248
9.3.4. Pora przejściowa (55 – 65 r.
Ŝ.)
……………………………………………………… 269
9. 4.
III epoka rozwoju – okres gerontologiczny (65 r.
Ŝ.
<) ……………………………… 286
Część III: Zmiany rozwojowe w ujęciu longitudinalnym: ……………………………… 316
10. Rozwój longitudinalny człowieka …………………………………………………… 316
Część IV: Podręczny słowniczek terminów psychologicznych …………………………… 384
Literatura cytowana …………………………………………………………………… 401
Wstęp
Repetytorium z rozwoju człowieka
stanowi pomoc dydaktyczną
dla studentów pedagogiki zdobywających wiedzę o ontogenetycznym
rozwoju człowieka.
KsiąŜka ta ma na celu ukazanie prawidłowości rozwoju człowieka
w
świetle
wybranych koncepcji. Jako podstawowy czynnik warunkujący
rozwój człowieka przyjęto
własną aktywność
jednostki, determinowaną
jej czynnikami
wewnętrznymi
w postaci:
moŜliwości i preferencji
oraz
zewnętrznymi
jak :
środowisko,
wymagania i wzorce osobowe.
Repetytorium
nie narzuca jednakŜe czytelnikowi omawianej
interpretacji rozwoju człowieka, lecz ukazuje na tle róŜnych koncepcji,
jako jedną z nowszych teorii rozwoju. Wybrana koncepcja wskazując
wielostronne aspekty
wspierania
aktywności jednostki wydaje się wielce
przydatna w projektowaniu działań pedagogicznych.
Oddana do rąk czytelników ksiąŜka składa się z
czterech części.
„Część I: Koncepcje rozwoju człowieka”
zawiera interpretację znaczenia
poszczególnych czynników rozwoju człowieka w
świetle
wybranej
koncepcji.
„Część II: Transwersalny rozwój człowieka”
ukazuje rozwój człowieka
w
układzie stadialnym
od okresu prenatalnego aŜ do zejścia, ukazując
podstawowe wskaźniki oceny rozwoju ontogenetycznego.
„Część
III: Zmiany rozwojowe w ujęciu longitudinalnym”
przedstawia
rozwój linearny
poszczególnych sfer psychicznych, procesów i
właściwości człowieka w
świetle
wybranych koncepcji rozwoju..
„Część
IV: Podręczny słowniczek wybranych pojęć psychologicznych”
oraz „Literatura
cytowaną”
kończą prezentowane wydanie.
Sądzę,
Ŝe
ta pozycja ksiąŜkowa stanowić będzie nie tylko
poŜyteczną lekturę w utrwalaniu wiedzy, ale posłuŜy takŜe jako
kompendium zawierające wykaz niezbędnej literatury uzupełniającej i
najczęściej uŜywanych pojęć związanych z rozwojem człowieka.
Natomiast wzbogacając domową biblioteczkę przedmiotową studenta
pozostanie w niej jako podręcznik przydatny w pracy zawodowej pedagoga
opiekuńczego i resocjalizacyjnego.
Oddając do rąk czytelników
Repetytorium
pragnę jednocześnie
złoŜyć wyrazy podziękowania Pani prof. Marii Porębskiej oraz w
szczególności Ks. Prof. Marianowi Stefanowi Wolickiemu za cenne uwagi
i wskazówki niezbędne do opracowania tej ksiąŜki.
śyczę
owocnej lektury.
5
CZĘŚĆ I: KONCEPCJE ROZWOJU CZŁOWIEKA
Współczesne badania nad rozwojem człowieka koncentrują się nie tylko
na opisywaniu zmian dostrzegalnych w całym cyklu
Ŝycia,
lecz takŜe
starają się wyjaśnić stałość i zmienność ludzkiego zachowania oraz ukazać
czynniki wpływające na jego losy
Ŝyciowe.
Stąd A. Brzezińska (2000)
1
opisując obecne podejścia badawcze do rozwoju człowieka podkreśla wagę
koncepcji wyjaśniających istotę i znaczenie:
-
czynników zmiany,
które związane są z procesami dojrzewania,
warunkowanymi zegarem biologicznym oraz procesami uczenia się,
zgodnymi z zegarem społecznym,
- mechanizmów zmian rozwojowych,
dla analizy których znaczenie mają
okresy krytyczne oraz punktualność zmian,
- rodzajów zmian,
które są obserwowalne filo- i ontogenetycznie,
- badania
zmian za pomocą trafnie dobranego aparatu badawczego.
W naszych rozwaŜaniach pominiemy teoretyczne zagadnienia dotyczące
obszarów badań psychologicznych nad przebiegiem rozwoju człowieka
(vide: np. A. Brzezińska i J. Trempała)
2
, a skupimy się na przybliŜeniu
koncepcji rozwoju ontogenetycznego.
Z tych względów z wielu dotychczas opublikowanych koncepcji
rozwoju człowieka przybliŜymy bardziej szczegółowo jedną z teorii
zakładającą priorytetowe znaczenie
własnej aktywności
jednostki w jej
rozwoju ontogenetycznym. Zanim jednak to uczynimy przedstawimy
pewne załoŜenia ogólne dotyczące istoty rozwoju człowieka.
W pierwszej kolejności odpowiemy sobie na pytanie czym w istocie jest
rozwój człowieka? Jakie są czynniki i mechanizmy tych zmian?
1. Pojęcie rozwoju
Wszystkie uznawane obecnie koncepcje rozwoju człowieka
przedstawiają własne załoŜenia i interpretacje, a takŜe wskaźniki
dostrzeganych zmian rozwojowych.
Dla pedagoga istotne jest natomiast to, aby przyjęta przez niego
koncepcja umoŜliwiła mu takie projektowanie własnych działań
zawodowych, których efektem będzie optymalny rozwój podopiecznego.
Z tego względu w naszych rozwaŜaniach postaramy się przybliŜyć na
wstępie pojęcie i czynniki rozwoju.
1
2
A. Brzezińska, (2000), Społeczna psychologia rozwoju, Warszawa, Scholar.
A. Brzezińska, J. Trempała, (2000), Wprowadzenie do psychologii rozwoju, w: J. Strelau, Psychologia
t 1, Gdańsk, GWP.
6
Rozwój rozumie się najczęściej jako długotrwały proces, w trakcie
którego dokonują się ukierunkowane, prawidłowo następujące po sobie
zmiany, prowadzące do stopniowego przechodzenia od form, czy stanów
niŜszych lub prostszych do bardziej złoŜonych, wyŜszych. Jak zatem
moŜemy określić rozwój człowieka?
Współcześnie przyjmuje się,
Ŝe
rozwój człowieka
jest wypadkową
sił
biologicznych,
których podstawą jest genotyp danej jednostki oraz
wpływów
społecznych
(generujących
uczenie się osobnicze)
pod
wpływem stymulacji
płynącej z
otoczenia,
a organizowanej głównie przez
innych ludzi.
W tym kontekście A. Brzezińska (2000)
3
stwierdzenia:
- człowiek
zmienia się
i
rozwija
przez całe swoje
Ŝycie,
co dostrzegalne
jest we wszystkich okresach rozwojowych (a zatem powiemy: „w
kaŜdym stadium rozwojowym człowiek jest inny”),
- rozwój jednostki naleŜy dostrzegać jako
zmienność
i
ciągłość
jednocześnie
(stąd
mówimy: „człowiek jest ciągle ten sam, ale nie taki
sam”),
- rozwój naleŜy rozpatrywać jako
całościowy
(holistyczny), a
jednocześnie w jego poszczególnych
aspektach:
somatycznym,
intelektualnym, emocjonalnym, społecznym i duchowym (i tu moŜemy
powiedzieć: „człowiek jest całością i kaŜdą cząstką jednocześnie”),
- zmiany rozwojowe naleŜy analizować w kontekście aktualnych w
danym etapie
Ŝycia
człowieka
siedlisk
oraz
interakcji
ze swoim
środowiskiem,
głównie społecznym (czyli: „liczą się korzenie
człowieka, a jednocześnie to, co tu i teraz”).
Następnym waŜnym dla nas zagadnieniem w ocenie rozwoju człowieka
jest określenie
czynników
decydujących o procesie rozwojowym.
Pomijając szczegółowe omówienie znanych teorii rozwoju człowieka w
ujęciu historycznym
(
natywistyczną
uznającą genotyp jako najwaŜniejszy
czynnik rozwoju,
środowiskową,
konwergencji
uznającej współdziałanie
obu tych czynników oraz
czteroczynnikową
wymieniającą jeszcze
wychowanie i własną aktywność) skupimy się na jednej z nowszych
koncepcji .
Wielu psychologów podkreśla obecnie, iŜ z wymienianych czterech
podstawowych czynników rozwoju człowieka (geny,
środowisko,
aktywność i wychowanie) najwaŜniejsza jest
własna aktywność jednostki.
A. Matczak (1996)
4
podkreślając zasadnicze znaczenie
własnej
3
4
A. Brzezińska, (2000), Psychologia rozwoju człowieka, w: J. Strelau, Psychologia t 1, Gdańsk, GWP.
A Matczak.(1996), Rozwój ontogenetyczny człowieka, w: Z. Włodarski, A. Matczak, Wprowadzenie
do psychologii, Warszawa, WSiP.
7

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin