Rozdział 3 „Poznawcze składniki osobowości”

Zawartość rozdziału

-          osobowość – poglądy i przekonania ludzi na temat rzeczywistości oraz sposobów przetwarzania informacji i tłumaczenia wydarzeń

Ø       nacisk kładzie się na różnice zachowań ludzi w różnych sytuacjach (inaczej niż w teorii cech)

-          poznawcze składniki osobowości:

Ø       informacje (treść)

Ø       sposoby ich przetwarzania (proces poznania)

Style poznawcze

-          Herman Witkin:

Ø       zależność/niezależność od pola (Test Pręta i Ramy) – różnice między ludźmi w umiejętności spostrzegania danego elementu niezależnie od jego otoczenia

§         ludzie o wysokiej niezależności od pola:

·         lepiej spostrzegają fragmenty rzeczywistości w oderwaniu od jego otoczenia

·         bardziej aktywni w przezwyciężaniu trudności życiowych

·         lepiej i elastyczniej panują nad swoimi impulsami

·         rzadziej borykają się z poczuciem niższości

·         wolą kierunki wymagające umiejętności analitycznych, lepiej sobie na nich radzą

§         ludzie zależni od pola:

·         lepiej wypadają tam gdzie w grę wchodzą kontakty z ludźmi (nauki społeczne, doradztwo, nauczanie)

Ø       analityczne/globalne style poznawcze:

§         osoba o stylu analitycznym:

·         oddziela bodźce od ich otoczenia i potrafi przezwyciężyć ich kontekst

·         świat składa się z wyraźnie zarysowanych części (całość jest dobrze zorganizowana)

·         spostrzegają siebie jako jedn. wyraźnie ustrukturowane i wyodrębnione z otoczenia

§         osoby o globalnym stylu funkcjonowania poznawczego:

·         rzeczywistość ma zatarte kontury

·         całość narzuca sposób widzenia poszczególnych części

·         traktują ciało jako nieokreśloną „masę”, a granica między „Ja a Nie – ja” wydaje im się płynna

·         ich poczucie tożsamości oraz uczucia i poglądy o wiele silniej zależą od otoczenia

·         częściej zmieniają zdanie dopasowując je do przekonań ludzi sprawujących władzę

-          inne kategorie stylów poznawczych:

Ø       styl wygładzający/zaostrzający – określający wrażliwość na różnice miedzy przedmiotami

Ø       styl wypierający/przyjmujący – różnice we wrażliwości na uczucia

Ø       ludzie o wysokiej/niskiej złożoności poznawczej – różnice w zakresie dokonywanej przez nich strukturyzacji rzeczywistości

-          dziś pojęcie stylów poznawczych – mało popularne; najbliższe im jest pojęcie samoobserwacji kontrolującej:

Ø       ludzie o dużej skłonności do samokontroli – bardzo wyczuleni na presję okoliczności i dostosowują do niej swoje zachowanie

Ø       osoby nie przejawiające tej skłonności – mniej uważnie wsłuchują się w głosy swojego otoczenia społecznego i kierują się w swoim zachowaniu własnymi uczuciami i poglądami

Prekursorzy poznawczego podejścia do osobowości: Kelly i Rotter

Teoria konstruktów osobistych Kelly’ego

-          dotyczy sposobu, w jaki dany człowiek konstruuje lub interpretuje rzeczywistość

-          nie istnieje prawda obiektywna, lecz różne interpretacje (konstrukty) tego samego wydarzenia

-          człowiek – przyrównany do naukowca obserwującego wydarzenia, stawiającego hipotezy i usiłującego przewidywać przyszłość

Ø       prawdziwego naukowca różni od przeciętnego człowieka:

§         systematyczność prowadzonych obserwacji

§         większa metodyczność w stawianiu i weryfikowaniu hipotez

-          teoria Kelly’ego:

Ø       dotyczy struktury, procesu, stałości i zmian w organizmie

Ø       obejmuje to, co wyróżnia jedn. i to co jest wspólne wszystkim ludziom (łączy idiograficzny i nomotetyczny punkt widzenia)

§         kładzie nacisk na wyjątkowość, swoistość jednostkowej interpretacji świata

§         opisuje wspólne wszystkim ludziom procesy funkcjonowania poznawczego

Ø       podstawowe pojęcie: konstrukt

§         sposób spostrzegania, konstruowania, interpretowania rzeczywistości

§         ma zawsze dwa bieguny – nie muszą być logicznymi przeciwieństwami (np.asertwny – nieasertywny; wrogi – nieasertywny)

§         kiedy staje się częścią struktury poznawczej jedn. może go wykorzystać niemal do wszystkiego

§         rodzaje:

·         centralne vs. peryferyjne:

ü       centralne – o podstawowym  znaczeniu dla funkcjonowania człowieka

ü       peryferyjne – mniej ważne (to co dla jednej osoby jest centralne, ala innej bywa peryferyjne)

·         werbalne vs. niewerbalne:

ü       werbalne – dające się wyrazić słowami

ü       niewerbalne – używa się z braku właściwych sformułowań słownych

·         nadrzędne vs. podrzędne:

ü       nadrzędne obejmują podrzędne

§         wszystkie konstrukty składaja się na system danego człowieka:

·         system złożony – zawiera wiele wzajemnie połączonych konstruktów o wielopoziomowej organizacji

ü       pozwala na dokonywanie subtelnych rozróżnień i na precyzyjniejsze przewidywanie przyszłości

·         system prosty – składa się z niewielu konstruktów niepołączonych ze sobą i zorganizowanych na jednym poziomie, najwyżej dwóch

ü       wszystko jest wrzucone do „jednego worka”

ü       przewidywania – zawsze takie same niezależnie od okoliczności

§         Test Konstruktów Osobistych – REP Test:

·         służy do oceny zawartości i struktury systemu konstruktów

§         ludzie są z natury aktywni i starają się antycypować wydarzenia (przewidywać przyszłość)

§         niepokój – uczucie, ze wydarzenia leżą poza systemem konstruktów

§         lęk – zw. z pojawieniem się nowego konstruktu

§         groźba – całościowa zmiana systemu konstruktów

§         dany człowiek zachowuje się podobnie w sytuacjach, które spostrzega jako podobne

§         system konstruktów charakteryzuje się:

·         elastycznością

·         dużymi zdolnościami adaptacyjnymi, zachowując jednocześnie podstawową strukturę

ü       konstrukt nadrzędny może na pewien czas być podporządkowany, po czym powrócić na dawną pozycję

·         zachowuje stabilność w czasie

§         wyjątkowość człowieka – wynika z konstruktów, którymi się posługuje, oraz ze składających się na nie elementów

·         każdy człowiek ma swój własny świat

·         ale: niektóre procesy są wspólne wszystkim ludziom

·         życie stawia przed nami wyzwanie ciągłego rozbudowania naszego systemu konstruktów oraz obrony już istniejącej struktury

Teoria społecznego uczenia się Rottera

-          uczymy się w otoczeniu społ., a motywacje naszego postępowania dotyczą najczęściej innych osób

-          Tolman:

Ø       wzmocnienia:

§         wpływają na motywacje i zachowania, ale nie na uczenie się

§         wynik uczenia się – mapy poznawcze, a nie asocjacje bodziec – reakcja

-          Rotter:

Ø       w każdej syt. człow. ma do wyboru kilka możliwych zachowań

Ø       każde potencjalne zachow. wywołuje skutek, a ten ma wartość wzmacniającą

Ø       prawdopodob. zachow. się w określony sposób – funkcja wartości wzmocnienia oraz prawdopodob. jego wystąpienia (model oczekiwania – wartości)

§         wartość i prawdopodob. każdego wzmocnienia – inne dla każdego człow.

§         wartość i prawdopodob. wzmocnienia – zależne od jedn. i od syt.

·         ludzie zachowują się różnie w różnych syt., kierując się kalkulacją wartości i prawdopodob. wzmocnienia

·         ludzie formują oczekiwania, które mają zastosowanie w wielu różnych okolicznościach (oczekiwania uogólnione) – rodzaje:

ü         ufność – w jakim stopniu możemy polegać na słowach innych

ü       umiejscowienie źródła kontroli:

§         jedn. z wewnętrznym umiejscowieniem źródła kontroli – wzmocnienie  czy skutki zależą od ich postępowania

§         osoby z zewn. umiejscowieniem źródła kontroli – wszystko zależy od szczęścia, losu, przypadku lub innych sił zewn.

§         Kwestionariusz Umiejscowienia Źródła Kontroli (Internal – External Scale → I – E Scale)

Dwaj teoretycy po rewolucji poznawczej: Mischel i Bandura

Teorie społeczno – poznawczego uczenia się Mischela

-          specyficzność układu bodźców sytuacyjnych

Ø       zachow. człow. zmienne i zależne od syt.

-          ludzie mają zdolność do różnicowania

-          człow. ma zdolności adaptacyjne, samoregulacyjne

-          podstawowe elementy poznawczo – społeczne w teorii Mischela:

Ø       ludzie tworzą konstrukty osob. i strategie kodowania informacji

Ø       ludzie posiadają wartości subiektywne, preferencje i cele – stanowią o indywidualnych różnicach w wartościach przypisywanych skutkom naszych działań

§         Nancy Cantor:

·         zadania życiowe:

ü       poznawczo – motywacyjna kategoria, która może sprawić, ze dana jedn. skoncentruje się na elementach osobowości skierowanych ku przyszłości  

Ø       ludzie mają oczekiwania dot. konsekwencji swych działań

§         Rotter:

·         aby przewidzieć za